به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تولید تخم یک پدیده جالب توجه است. پولت تخمگذار در ۲۰ - ۱۸ هفتگی تخمگذاری را شروع میکند و در حدود ۳۵ هفتگی به اوج تخمگذاری میرسد که در این هنگام میزان تخمگذاری بیش از ۹۰ درصد می‌باشد (۹ تخم در ۱۰ روز به ازای هر مرغ یا ۹ تخم در یک روز به ازای ۱۰ مرغ ). پیک تخمگذاری در حدود ۱۰هفته طول می‌کشد و پس از آن تولید تخم به تدریج کاهش می‌یابد. یک مرغ پر تولید در هر سال حدود ۱۰ برابر وزن بدنش تخم می‌گذارد. متوسط تعداد تخم در مرغ نژاد لگهورن سفید تجاری حدود ۲۶۵ عدد در هر سال است ولی نژادهای دیگر در مقایسه با آن تخم کمتری می‌گذارند و در اکثر مواقع مرغهای بومی‌پرورشی از لحاظ تخم٬ پتانسیل پایین تری دارند.
در یک مرغ٬ تخمگذاری به دلایل متعددی قطع میگردد. محرک‌های خارجی و داخلی سطوح هورمونی بدن مرغ را تحت تاثیر قرار می‌دهند که باعث تغییر شرایط حاکم بر اندامهای تخمگذاری (تخمدان و اویدوکت ) می‌شود که این تغییرات باعث کاهش یا توقف تولید تخم مرغ می‌گردند. کاهش طول روز٬ بیماری٬ کرچی٬ تغذیه ی نامناسب و استرس از جمله عمده ترین عواملی هستند که بر تولید تخم اثر می‌گذارند. اما در شرایط ایده آل هم تولید تخم هر مرغ به تدریج کاهش یافته و نهایتاً متوقف میگردد.
کاهش طول روز
از اوایل تیر ماه هر سال روزها شروع به کوتاه شدن می‌کنند و مجدداً از اوایل دی ماه هر سال بلند تر می‌شوند. طول روز از حدود ۱۶ ساعت در اوایل تابستان به حدود ۸ ساعت در اوایل زمستان میرسد . این تغییر در طول روز باعث ((تولک رفتن)) و قطع تخمگذاری میگردد که ممکن است چندین ماه طول بکشد. برای جلوگیری از کاهش تولید در اثر تغییر در طو ل روز٬ به نور دهی مصنوعی نیاز است. برای حفظ تولید٬ طول روز باید افزایش یابد و یا این که بیش از ۱۲ ساعت به ازای هر روز ثابت بماند (مثلاً ۱۴ تا ۱۶ ساعت در روز). نور مورد نیاز باید طوری باشد که بتوان روزنامه خواند ولی نوع منبع نور دهی مهم نیست. باید توجه داشت که اگر یک برنامه ی نور دهی شروع گردد٬ باید ادامه یابد و قطع نور حتی به مدت یک روز هم می‌تواند اثر منفی بر تولید داشته باشد و بهتر است که از یک تایمر ارزان قیمت برای کنترل برنامه ی نوری استفاده گردد.
تولک رفتن مرغ
تولک رفتن یک مرحله فزیولوژیکی طبیعی است که به مرغ اجازه میدهد تا پرهای کهنه و قدیمی‌خود را جایگزین کند و اویدوکت را که اندام تولید تخم است٬ بازسازی کرده و مجدداً جوان کند. هنگامی‌که تولک روی میدهد٬ مرغ اکثر انرژی خود را صرف رشد پرها کرده وتنها مقدار اندکی از آن را برای تولید تخم مصرف میکند. تولک طبیعی یک پدیده فصلی است که با تغییر طول روز ارتباط دارد. پرریزی در پرندگان اهلی در هر زمانی می‌تواند روی دهد (به خصوص اگر مرغ در معرض برخی استرس‌ها قرار گیرد. ) پرریزی سریع در تمام گله معمولاً نتیجه ی حوادث استرس زای جدی مثل فقدان آب و غذا و یا مشکلات ناشی از برنامه‌های نوردهی است. گاهی با یک برنامه ی نوری خاص٬ تولک اتفاق می‌افتد.
در هنگامی‌که تولک در دوران روزهای بلند اتفاق می‌افتد٬ پرریزی غالباً ناتمام می‌ماند. در این حالت ممکن است که مرغ هرگز به تولید ایده آل خود برنگردد. برای رفع این مشکل بهتر است که اجازه دهیم تا مرغ در طول دومین زمستان به تولک برود که با خاموش کردن نور به مدت ۶ هفته در زمستان این عمل اتفاق می‌افتد. مرغ کاملا پرریزی میکند و سپس با قرار دادن در شرایطی با طول روز بلند٬ مجدداً تولید را از سر می‌گیرد.
تذکر : در تولک رفتن٬ پرها به صورت ناحیه ای یا تکه تکه نمی‌ریزد و اگر چنین حالتی مشاهده شود با احتمال زیاد نتیجه ی نوک زدن طیور می‌باشد.
کرچی مرغها
کرچی یک استعداد طبیعی است که مرغ روی تخم‌ها نشسته و جوجه‌ها تفریخ می‌کنند. اکثر مرغها بالاخره کرچ می‌شوند. برخی نژادها بیشتر از دیگر نژادها کرچ می‌شوند و در برخی نژادها این عمل به ندرت اتفاق می‌افتد ( کوشین وسیلکی رکورددار کرچی هستند ولی لگهورن به ندرت کرچ می‌شوند ). وقتی یک مرغ کرچ می‌شود تغیرات هورمونی موجب قطع تخمگذاری میگردد.
یکی ازعوامل اصلی موثر بر کرچی معمولاً جمع شدن تخم در لانه است٬ ولی برخی مرغها بدون وجود تخم در لانه هم کرچ می‌گردند. برای کاهش کرچی٬ باید تخم‌ها هر روز از لانه جمع شده و محل آنها صاف شود. اگر یک مرغ مایل باشد که زمانی طولانی در لانه بماند باید به مدت چند روز از لانه رانده شود در این صورت پس از یک دوره ی زمانی٬ رفتار کرچی پایان یافته و مرغ به حالت تولید تخم بر میگردد.
سلامتی گله تخمگذار
مشکلات بیماری هر از گاهی در تمام گله بروز میکند. در برخی مواقع٬ کاهش تولید تخم از اولین نشانه‌های بروز مشکل است. سایر علایم شامل کسلی٬ عدم فعالیت لنگش٬ سرفه، بیحالی و در نهایت مرگ می‌باشد. برخی مرگ و میر‌ها٬ طبیعی است ولی اگر چندین پرنده علائم مشابهی را نشان دهند٬ باید جهت اطمینان نوع بیماری از متخصصین طیور و یا آزمایشگاه‌های تشخیصی کمک گرفت.
تاثیر سن بر تولید تخم‌مرغ
تمام مرغها سر انجام تولید تخم را قطع می‌کنند. معمولاً مرغها تا ۳ - ۲ سالگی به تولید ادامه می‌دهند تا این که شروع به کاهش تولید نموده و نهایتاً تولید تخم را قطع می‌کنند. تولک رفتن مکرر و طولانی می‌شود و برخی مشکلات فیزیکی در تخمدان و اویدوکت روی میدهد. گذشته از این مسائل وقتی یک مرغ پر تولید به مدت سه سال تخمگذاری میکند٬ ممکن است که بیش از ۳۰ برابر وزن بدنش تخم بگذارد. در برخی شرایط اویدکت توانایی خود را در عبور تخم از دست میدهد و یک یا چند تخم در اویدوکت به تله می‌افتد که این حالت (از تخم افتادن) نامیده می‌شود. در موارد دیگری مرغ تولید زرده ای میکند که توسط اویدوکت جمع آوری نمی‌شود و در محوطه ی بطنی بدن باقی می‌ماند. بروز این حالت برای درصد پایینی از زرده‌ها طبیعی است و مرغ می‌تواند به سادگی آن را مجدداً جذب بدن کند ولی هنگامی‌که این عارضه هر روز اتفاق بیافتد مرغ به تخمگذار بطنی معروف میگردد.
گاهاً مرغهای مسن تر تخم‌های بزرگ تر و یا تخم‌های دو زرده می‌گذارند. در این مورد اویدوکت که فقط در هنگام تخم گشاد می‌شود ممکن است به حالت طبیعی خود و به داخل بدن مرغ برنگردد و اویدوکت گشاد شده در بیرون از بدن نمایان باشد که موضوع جالبی برای مرغهای گله جهت نوک زدن خواهد بود. چنین مرغی باید فوراً از گله حذف شود. در هر یک از موارد فوق تخمگذاری قطع شده و سلامت مرغ به خطر می‌افتد. بنابر این بهتر است این مرغها از گله حذف شوند.
تغذیه نامناسب و تولید تخم‌مرغ کمتر
نوع و مقدار جیره غذایی جهت حفظ حداکثر تولید تخم اهمیت زیادی دارد. جیره ی غذایی جوجه‌ها باید بر حسب احتیاجاتشان بالانس گردد. هر گونه مکمل سازی با ضایعات غذایی یا پسمانده‌های باغات و…. ممکن است موجب به هم خوردن تعادل جیره ی غذایی گردد. برای کسب حداکثر تولید تخم ٬مرغهای تخمگذار باید تخمگذاری را به صورت مصرف اختیاری تغذیه کنند و علاوه بر آن باید به اندازه کافی پوسته ی صدف در ظروف جداگانه ای در اختیار آنها قرار داده شود.
تذکر: هرگز نباید از جیره‌های آغازین و یا رشدی برای مرغهای تخمگذار استفاده شود چون مواد مغذی این جیره‌ها متفاوت است و باعث کاهش تولید میگردد. استفاده از جیره‌های آغازین باعث به هم خوردن ترکیبات داخل تخم مرغ خواهد شد.
استرس در مرغ تخمگذار
تولید تخم در مرغها در حقیقت فعالیت تولید مثلی آنهاست. وقتی که یک مرغ در معرض استرس قرار می‌گیرد با قطع تخمگذاری به این حالت پاسخ میدهد. حمل و نقل٬ دستکاری٬ حرارت بیش از حد٬ ایجاد وحشت و قطع خوراک و آب استرس‌هایی هستند که در نهایت تولید تخم را تحت تاثیر قرار می‌دهند. حفاظت از عوامل خارجی شکارچیان٬ تمیز و خوب نگهداری کردن سالن‌های پرورشی٬ تهویه ی کافی در سالن‌ها ی بسته٬ دسترسی دائم به خوراک و آب و… موجب کاهش استرس شده و به حفظ تولید بالای تخم مرغ کمک میکند. نگهداری طیور در وضعیت مناسب بهداشتی و مدیریت خوب در گله موجب افزایش تولید تخم شده و تخم‌هایی با کیفیت بالا و بازار پسندی مناسب را برای افراد خانواده و مشتری به ارمغان خواهد آورد.
منبع : skhass.org