به گزارش «سرویس حیات وحش» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ پاندا نوعی خرس است که در نواحی مرکزی و جنوب غربی چین زندگی می‌کند. پاندا به سادگی توسط لکه‌های سیاه روی گوش و دور چشم و دور بدنش قابل شناسایی است. این حیوان هرچند در راسته زیستی گوشتخوارسانان قرار دارد اما ۹۹٪ رژیم غذایی آن را گیاه بامبو تشکیل می‌دهد. پانداهایی که در اسارت نگهداری میشوند غذاهایی مانند عسل، تخم پرندگان، ماهی، مرکبات، موز، برگ گیاهان و سیب زمینی را هم مصرف می‌کنند.
پاندا امروزه فقط در چند کوهستان مرکزی چین عمدتاً در ایالت سیچوآن و در حد کمتری در شاآن شی و گانسو زندگی می‌کنند. پانداها زمانی در نواحی کم ارتفاع تر هم زندگی می کردند اما با پیشرفت زمینهای زراعی و همزمان از بین رفتن جنگل ها و برخی از عوامل دیگر پانداها به مناطق مرتفع پناه آوردند.
نسل این جانور به شدت در معرض تهدید است. بر اساس گزارش ها ۲۳۹ پاندا در چین در باغ وحش و ۲۷ پاندا نیز در باغ وحش های بیرون از چین می زیند. همچنین تخمین زده می شود حدوداً ۱٬۵۹۰ پاندا در طبیعت زندگی می کنند اما یک مطالعه بر اساس تحلیل های ژنتیکی تخمین زده که بین ۲٬۰۰۰ تا ۳٬۰۰۰ پاندا می تواند در طبیعت وجود داشته باشد و گزارش هایی نیز نشان می دهند که پانداهای موجود در طبیعت در حال ازدیاد می باشند. اما اتحادیه بین المللی حفاظت از محیط زیست اعتقاد دارد این گزارشها برای بیرون آوردن نام پاندا از جانوران در معرض خطر انقراض کافی نیست.
در حالی که همچنان اژدها اثر ملی و تاریخی چین است در این اواخر پاندای بزرگ نیز به یک علامت و مشخصه برای چین تبدیل شده است. تصویر خرس پاندا روی بسیاری از سکه های نقره و طلا و پلاتین مربوط به چین مدرن حک شده و حتی تمبر با عکس و اسم خرس پاندا منتشر شده است. حالت خوردن گیاه بامبو توسط خرس پاندا به یک نماد صلح جویی در مقابل شکارچیان تبدیل شده است. گفته شده خرس پاندا یک حیوان اهلی و آموزش پذیر است و حمله آن به انسان اغلب به خاطر آزار و اذیتی بوده که از انسان به آن رسیده تا به علت خوی وحشی خود جانور.
طبقه بندی جانورشناختی پاندا تا مدتها مورد بحث بود چرا که این حیوان مشخصات خرس ها و راکون ها را همزمان در خود دارد. اما تحقیقات مولکولی جدید اثبات کرده که پاندا قطعاً نوعی خرس است و نزدیکترین خویشاوند زنده آن خرس عینکی بومی آمریکای جنوبی است.
شکل ظاهری پاندا
پوست پاندا سیاه و سفید است. نوع بالغ این حیوان عرضش به یک متر و نیم و اندازه شانه اش ۷۵ سانتیمتر است. نرها ۱۰-۲۰٪ از نوع ماده درشت تر هستند. نرها می توانند به ۱۱۵ کیلوگرم هم برسند اما ماده ها کوچکترند. با این وجود می توانند به ۱۰۰ کیلوگرم نیز برسند.
از نظر رنگ بندی گوشها و دستها و دور چشم پاندا، سیاه و بقیه بدن سفید است. دانشمندان نمی دانند به درستی چرا بدن این خرس به این رنگ درآمده اما حدس می زنند که به علت ایجاد توانایی استتار در میان برف و سنگ این طور شده باشد. پاندا دندان های آسیاب بزرگ با فکی قوی دارد که برای خوردن گیاه بامبو مناسب است. بسیاری از مردم پاندا را حیوانی خپل و بانمک می پندارند اما این حیوان نیز می تواند به اندازه سایر هم نوعانش خطرناک باشد. پنجه پاندا پنج انگشت و یک شست دارد. انگشت شست حیوان برای راحتی در گرفتن و خوردن گیاه بامبو به مرور زمان تغییر شکل یافته است. پاندا دومین دم بلند در میان خانواده خرس ها را دارد. دم این حیوان ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر است. اولین دم بلند در میان خرسها متعلق به خرس تنبل است. پانداها ۲۰ تا ۳۰ سال عمر می کنند.
عادت‌های پاندا
در حیات وحش پانداها جزو جانورانی هستند که بر روی زمین زندگی می کنند و وقتشان را به گشت و گذار و در تپه ها و تغذیه از گیاه بامبو می گذراند. پانداها چه نر چه ماده به تنهایی زندگی می کنند و حتی حیوانات ماده حضور یک ماده دیگر در محدوده خود را تحمل نمی کنند. پانداها با صداهایی که از خود تولید می کنند با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند و همچنین با پنجه کشیدن بر درخت و همچنین با بوی ادرار خود محدوده خود را نشانه گذاری می کنند. این حیوان می تواند از درخت بالا برود و در درختان توخالی و یا شکاف سنگ ها پناه بگیرد اما برای خود لانه دائمی نمی سازد. پانداها مانند سایر به خواب زمستانی نمی روند بلکه در زمستان ها به ارتفاعات گرمتر نقل مکان می کنند. نکته دیگر درباره پاندا این است که این حیوان بیشتر روی حافظه فضایی تکیه می کند تا حافظه دیداری.
پانداها تنها در طول دوران کوتاه جفت گیری در کنار همدیگر جمع می شوند اما بعد از جفت گیری، نر ماده را تنها می گذارد و ماده، توله اش را به تنهایی بزرگ می کند.
تغذیه پاندا
با اینکه پاندا در رده حیوانات گوشتخوار است اما خوراک غالب این حیوان گیاه و به ویژه گیاه بامبو است. با این وجود سیستم گوارشی پاندا ویژهٔ خوردن گوشت است و نمی تواند به خوبی سلولز گیاهی را هضم کند. در نتیجه انرژی و پروتئین کمی از خوردن بامبو بدست می آورد. پانداها به طور معمول روزانه ۹ تا ۱۴ کیلوگرم بامبو مصرف می کنند و به علت فقر ارزش غذایی بامبو برای خرسهای پاندا، آنها مجبورند شکمشان را کاملاً پر کرده و تا آنجا که می توانند بخورند. پانداها بسیار دقت می کنند تا انرژیشان بیهوده تلف نشود و به این ترتیب از گذشتن از شیب های تند و یا عکس العمل های زیاد نسبت به سایر خرس ها پرهیز می کنند.
دو خرس پاندا از نظر ظاهر و اندازه صورت و اندازه بدن و حتی میزان خوردن بامبو با هم متفاوت هستند، «راسل سیچون» پژوهشگر پانداشناس مشاهده نموده است که : «(پاندا) بیشتر شبیه یک گوریل گیاهخوار است و اندازه پایین تنه به حجم کلی بدن نشان دهنده سوخت و ساز پایین بدن است. این سطح پایین سوخت ساز بدن و همچنین روش زندگی پاندا به وی اجازه می دهد که توسط منابع غذایی ضعیفی چون بامبو بتواند به زندگی ادامه دهد.» پاندا دارای یک آرواره ای قوی و دندان های آسیای بزرگ است که به وی اجازه می دهد به راحتی گیاهان را بخورد.
بر اثر تجارت پر سود الوار پانداها به سوی مناطق مرتفع تر رانده شده اند و همین خود باعث از بین رفتن مناطق جنگلی و از بین رفتن بامبوها که غذای اصلی پاندا را تشکیل می دهند شده است و به خاطر این اقدامات از سال ۱۹۷۳ تا ۱۹۸۴ یعنی در حدود تنها ۱۱ سال چیزی حدود ۵۰٪ از تعداد این حیوان کاسته شده است.
۲۵ نوع بامبو توسط این حیوان در طبیعت مصرف شده است و تنها تعداد کمی از انواع بامبو در ارتفاعات رشد می کنند یعنی همان جایی که پانداها اکنون می زیند. برگ های بامبو پروتئین زیادی دارند اما ساقهٔ آن از پروتئین کمی برخوردار است. به خاطر شکوفه دهی، مرگ و گرده افشانی همزمان انواع گیاهان بامبو، پانداها باید حداقل به ۲ نوع بامبو دسترسی داشته باشند تا گرسنه نمانند. اما تا زمانی که پانداها دندان‌های خرس مانند خود را حفظ کرده اند می توانند گوشت، ماهی و تخم پرندگان را در صورت در دسترس بودن بخورند. در باغ وحش‌ها نیز به خرسها بامبو می دهند اما مقداری بیسکویت تقویتی نیز برای حفظ سلامت بهتر به آنها می دهند.
تولید مثل پاندا
سابقاً در تکثیر نسل پانداها در اسارت مشکل وجود داشت و آن مشکل عدم تمایل پانداها به برقراری ارتباط جنسی با یکدیگر در اسارت بود و این مشکل دانشمندان را بر آن داشت که راهی برای حل این مشکل بیابند. آنها راه هایی چون نشان دادن فیلم نزدیکی پانداها با هم و حتی دادن داروی ویاگرا (تحریک کننده جنسی) را امتحان نمودند اما نتیجه دلخواه را نگرفتند. از روشهای ابتدایی دیگر لقاح مصنوعی بود. فقط اخیراً با استفاده از راه هایی توانستند هر دو سال یک نوزاد به دنیا بیاورند.
توانایی جنسی پانداها از ۴ تا ۸ سالگی شروع و ممکن است تا ۲۰ سالگی ادامه یابد. دوره جفت گیری در سه ماه بهار می باشد که ماده ها برای ۲ تا ۳ روز که آن هم فقط یک بار در سال است آماده جفت گیری می شوند. در طول مدت زمان جفت گیری ۲ تا ۵ نر برای بدست آوردن یک ماده با هم به رقابت می پردازند و نرغالب ماده را بدست می آورد. مدت زمان برقراری ارتباط جنسی بسیار کم است و از ۳۰ ثانیه تا ۵ دقیقه طول می کشد ولی ممکن است حیوان نر برای اطمینان از حسن انجام کار، عمل لقاح را چند بار تکرار کند. دورهٔ آبستنی ۹۵ تا ۱۶۰ روز طول می کشد. توله پاندا بین ۹۰ تا ۱۳۰ گرم وزن دارد که یک نهصدم وزن مادرش می باشد. پاندا بین ۱ تا ۲ توله به دنیا می آورد و اگر توله ها ۲ تا باشند پاندای مادر یکی از آنها را رها می کند و توله فوراً می میرد. فعلاً دانشمندان نمی دانند پاندای ماده چگونه و بر چه مبنایی یکی از دو توله را انتخاب می کند. شاید توله ضعیفتر را رها کند اما چیزی ثابت نشده است. پدر هیچ کمکی به بزرگ شدن توله نمی کند.
هنگامی که توله بدنیا می آید صورتی، بی مو و نابینا است و ۶ تا ۱۴ دفعه در روز و هر دفعه تا ۳۰ دقیقه از مادرش شیر می خورد. مادر ممکن است ۳ تا ۴ ساعت توله خود را در پناهگاه رها کند و به دنبال غذا خوردن برود و در طول این چند ساعت توله کاملاً بی دفاع است. یک تا دو هفته بعد از تولد، نقاطی از پوست که قرار است سرانجام خز سیاه درآورد تغییر رنگ داده و سیاه می شود. مقدار کمی رنگ صورتی ممکن است روی خز توله به وجود آید که حاصل واکنش شیمیایی بین آب دهان مادر و خز توله است. یک ماه پس از تولد رنگ توله کامل می شود اما هنوز نمی تواند راه برود بلکه تنها در ۷۵ تا ۹۰ روزگی شروع به خزیدن می کند. مادر با غلتاندن و کشتی گرفتن با توله اش بازی می کند. توله تا ۶ ماه فقط شیر می خورد و تازه بعد از شش ماهگی می تواند تنها مقدار کمی بامبو بخورد. به هر حال شیر مادر تا ۱ سالگی مهمترین منبع غذایی توله حساب می شود. توله در پایان یک سالگی به ۴۵ کیلوگرم می رسد و تا یک سال و نیم تا دو سالگی با مادر زندگی می کنند. مدت زمان بین دو زایمان برای خرس پاندای ماده ۲ سال می باشد و بعد از ۲ سال از زایش نوزاد، دوباره آماده جفت گیری و تولد نوزاد بعدی می شود.
نام پاندا
هیچ منبع قطعی در مورد مبدا نام پاندا در انگلیسی وجود ندارد و نزدیکترین احتمال این است که از واژه تبتی «پونیا» که احتمالاً به خاطر انگشت شست تغییر یافته خرس پاندا است، گرفته شده باشد. در غرب نام پاندا در اصل تنها برای پاندای قرمز که حیوانی دیگر و بسیار کوچکتر از خرس پاندا است، بکار می رفت. تا زمان شناخته شدن رابطه خویشاوندی بین خرس پاندا و پاندای قرمز، خرس پاندا با نام های خرس خالدار یا خرس ابلق شناخته می شد. پیش از آن مجموعه ای از نوشته های چینی، ۲۰ نام مختلف را برای این حیوان استفاده کرده بودند که یکی از آنها که حتی امروزه هم به کار می رود، «خرس گربه ای بزرگ» و یا تنها «خرس بزرگ» که ممکن است این اسم به خاطر شباهت مردمک چشم خرس پاندا به چشم گربه باشد، چراکه هر دو عمودی هستند، می باشد. در برخی از جاها در استان های چین از نام های کهن مانند «خرس خالدار» یا «خرس بامبو» استفاده می شود. در تایوان نام تازه اش، «خرس گربه ای» است که در اینجا گربه، صفت است و خرس اسم و چون از لحاظ دستوری درست است، تلاشی برای دگرگون کردن آن نمی شود.
افسانه پانداها :
یک افسانه قدیمی چینی می گوید که پانداها ابتدا سفید رنگ بوده اند دختر یکی از امپراطوران چین به پانداها علاقه زیادی داشت بعد از مرگ این دختر پانداها بسیار ناراحت میشوند و بخشی از بدن خود را به خاطر این دختر سیاه می کنند و این رنگ همیشه باقی میماند.
در باغ وحش :
پانداها از زمان دودمان هان در باغ وحش نگهداری می شدند، سیما شیانگرو نویسنده چینی آن دوران اشاره کرده است که پاندا با ارزش ترین حیوانی بوده که در باغ امپراتور در شی‌آن نگهداری می شده است.
در مقاله ای در نشریه نیویورک تایمز در سال ۲۰۰۶ عنوان شد که هزینه نگهداری پاندا از دیدگاه اقتصادی ۵ برابر از گران ترین حیوان بعد از آن یعنی فیل بیشتر است.