به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مکانیسم فیزیولوژیکی موثر در تنظیم تعداد فولیکول هایی که در طی هر موج فولیکویی به فولیکول رسیده (Dominant) تبدیل می شوند معمولاً موجب انتخاب یک فولیکول رسیده شده که قادر به تخمک گذاری است. آغاز یک تخمک گذاری القاء شده یا طبیعی سبب تحریک عوامل موثر در آزاد شدن یک تخمک از یک فولیکول رسیده در زمان تخمک گذاری، می گردد. اگر کلیه این وقایع از زمان لقاح تخمک تا زمان زایمان به طور طبیعی روی دهد منجر به آبستنی و تولد یک گوساله خواهد شد به هر حال امکان دارد که 2 فولیکول از میان گروه فولیکول های در حال رشد در موج فولیکولی به رشد خود ادامه داده و به فولیکول رسیده تبدیل شوند که به آن پدیده کودامیننسی (Codaminancy) گویند. اگر عوامل محرک اختصاصی تخمک گذرای به طور طبیعی یا زمانی که فولیکول های کودامیننت حضور دارند فعال شوند، 2 تخمک هر کدام از یک فولیکول آزاد خواهد شد و اگر سایر وقایع پس از لقاح تا زایمان به طور طبیعی برای هر دو تخمک اتفاق بیافتد دو قلوزایی رخ می دهد.
سلولی که پس از لقاح یک تخمک با یک سلول اسپرم شکل می گیرد سلول تخم نامیده می‌شود. بنابراین دوقلوهایی که در نتیجه تخمک گذاری و لقاح 2 تخمک ایجاد می شوند دوقلوهای دو تخمی (Dizygous Twins) نامیده می شوند. بیشتر دوقلوها در گاو از نوع دو تخمی می باشند. دوقلوهایی دو تخمی می توانند همجنس یا غیر همجنس بوده و شباهت های فتوتیپی و ژنتیکی آنها شبیه برادران و خواهران خود از همان پدر و مادر که طی زایمان های متعدد متولد شده اند می باشد. همچنین تخمک گذاری یک فولیکول رسیده می تواند طی رویدادی نادر منجر به دوقلوزایی گردد. دوقلوهایی که از تخمک گذاری و لقاح یک سلول تخمک ایجاد شود را دوقلوهایی تک تخمی (Monozygous Twins) گویند. دوقلوهای تک تخمی از نظر فنوتیپی و ژنتیکی یکسان بوده پس بنابراین همیشه از یک جنس اند. مکانیسمی که منجر به تولد دوقلوهای تک تخمی می شود دقیقاً شناسایی نشده است اما دوقلوهای تک تخمی را میتوان به عنوان یک شبیه سازی طبیعی در بدن موجود زنده (Invivo) به حساب آورد. نسبت دوقلوهای تک تخمی در گاو کم بوده و نسبت آن حدوداً 4 / 7% تا 6 / 13% از کل دوقلوزایی‌ها یا کمتر از 3 / 0% همه تولدها بیان شده است.
میزان دو قلوزایی در گاو شیری
فاکتورهایی که خطر دوقلوزایی را در گاو شیری بالا می برند شامل نژاد دام و تعداد زایمان های دام می باشد همچنین میزان دوقلوزایی با فصول سال تغییر کرده و ثابت شده که در طول ماه های تابستان گرایش به سمت دوقلوزایی بیشتر است. پس از بررسی اثر فصل بر دوقلوزایی مشخص شده که این امر به افزایش سطح تغذیه در طی دوره زایمان مربوط می شود. زمانی که گاوها در فصل تابستان زایمان می کنند و دوباره آبستن می شوند، مشخص شده که در این زمان یک روند کاهش طول دوره نوری و یک کاهش در حیات مراحل اولیه جنینی گاوهایی که در تابستان آبستن شده اند در مقایسه با گاوهایی که در طول ماه‌های سردتر سال آبستن شده اند وجود دارد.
تولید تصاعدی شیر و سابقه دوقلوزایی های قبلی فاکتورهای دیگری هستند که احتمال خطر دوقلوزایی را افزایش می دهند عموماً نسبت دوقلوزایی در بیشتر نژادهای گوشتی گاو کمتر از 1% گزارش شده است. گستره وقوع دوقلوزایی در گاوهای شیری بین 5 / 2% تا 8 / 5% گزارش شده که به میزان زیادی تحت تاثیر تعداد زایمان های گاو می باشد و احتمال آن 1% برای اولین زایمان تا حدود 10% در سایر زایمان ها می باشد.
تاثیر دفعات زایمان بر میزان دوقلوزایی به طور واضح روشن نشده است اما می توان آنرا با افزایش توانایی گاوهای مسن تر در جهت نگه داشتن آبستنی دوقلوها و همچنین افزایش میزان اوولاسیون مضاعف یا تاثیر این دو عامل به هم آنرا توضیح داد. افزایش ظرفیت رحمی گاوهایی که دوقلو زاییده اند نیز به عنوان عاملی موثر گزارش شده است. علاوه بر این میزان وقوع اوولاسیون مضاعف در گاوهای شیری شیرده حدود 14% عنوان شده که در نتیجه افزایش تعداد نتاج دام میزان دوقلوزایی افزایش یافته است. کینسل و همکاران (1998) نسبت افزایش دوقلوزایی را طی یک دوره 10 ساله گزارش دادند که در این گزارش مهمترین عاملی که سبب بالا بردن میزان دوقلوزایی شده افزایش در زمان پیک تولید شیر در طی دوره بررسی بیان شده است، آنها همچنین عنوان کردند که امکان دارد تغذیه گاوها ی پرتولید با جیره های حاوی انرژی بالاتر میزان اوولاسیون مضاعف را افزایش داده و از این طریق سبب بالارفتن میزان دوقلوزایی شود. این اثر شبیه روشی تحت عنوان فلاشینگ (Flushing) در میش ها می باشد که در این روش 2 تا 3 هفته قبل از جفت گیری به میش ها جیره هایی حاوی پروتئین و انرژی بالاتر داده می شود که اثرات آن شامل :
1. رها شدن تعداد تخمک بیشتر
2. زودتر فحل شدن حیوان
3. مطمئن بودن وقوع آبستنی می باشد.
باید توجه داشت که در این زمینه در گاو شیری نیاز به تحقیقات بیشتر و گسترده تری می باشد.
افزایش میزان پروتئین های گذرا از شکمبه (Dietary Bypass Protein) می تواند میزان تخمک گذاری و وقوع دوقلوزایی را در میش ها افزایش دهد بنابراین اگر مقادیری از این پروتئین ها به گاوهای شیرده خورانده شود ممکن است به عنوان عاملی در افزایش وقوع دوقلوزایی موثر باشد.
به طور کل در تحقیقات اخیر میزان دوقلوزایی در گاوهای شیری در مقایسه با گذشته بالاتر گزارش شده است که این نشان می دهد که میزان دوقلوزایی در جمعیت گاوهای شیری طی زمان رو به افزایش است، اگر به ارتباط بین دوقلوزایی با تغذیه و یا تولید شیر توجه کنیم متوجه خواهیم شد که افزایش میزان دوقلوزایی با توجه به گرایش صنعت دامپروری به سوی تغذیه و تولید بهتر غیرمنتظره نخواهد بود.
فریمارتینیسم (Freemartinism)
فریمارتینیسم در تلیسه ها در نتیجه دوقلوزایی و زمانی که پرده‌های جنینی، جنین‌های نروماده در طول آبستنی بهم جوش خورده و منجر به جابه جا شدن خون بین جنین‌های نر و ماده می شود ایجاد می گردد. فاکتورها و هورمون های دورن ریز یا سلول های گوساله نر سبب رشد غیرطبیعی ارگان های تولید مثل گوساله های ماده شده که در نهایت منجر به ناباوروری می گردد. فریماتینیسم حدوداً در 92% از آبستنی های دوقلو با دو جنس مخالف (Heterosexual Twins) اتفاق می افتد بنابراین حدوداًَ 8% از تلیسه های متولد شده از این آبستنی ها بارور خواهند بود. زیرا احتمال دارد که پرده‌های جنینی به هم جوش نخورده یا جوش خوردن آن ها پس از دوره زمانی تمایز ارگان های تولید مثلی روی دهد.
اولین رخداد ناهنجاری مجرای تولید مثل گوساله‌های ماده فریماتین حدود 52 تا 49 روز پس از لقاح ایجاد می شود. شایان ذکر است که مواردی از فریماتینیسم در گوساله های ماده تک قلو نیز گزارش شده که احتمالاً این موارد در نتیجه آبستنی‌های دوقلویی بوده که پس از جوش خوردن پرده‌های جنینی جنین های نر و ماده، جنین نر سقط شده و قبل از زایمان جذب شده است. به علاوه گاوهای نری که به صورت دوقلو با یک تلیسه به دنیا می آیند درجات متفاوتی از نقص فعالیت تولیدمثلی را نشان داده که شامل عدم توانایی در تولید اسپرم، کاهش تولید اسپرم و یا افزایش تعداد اسپرما توزوئیدهای غیرطبیعی می باشد. به تجربه ثابت شده است که گاوهای نری که با یک تلیسه دوقلو به دنیا می آیند می توانند پس از گذراندن تست های اصلاح نژادی و تست کیفیت اسپرم به منظور مقاصد اصلاح نژادی و جفت گیری در گله به کار روند.
مدیریت گاوهای دوقلوزا
مدیریت گاوهایی که دوقلو آبستن اند به شناسایی صحیح وجود آبستنی دوقلو طی مراحل اولیه آبستنی بستگی دارد. گاوهایی را که دوقلو آبستن اند می توان به طور صحیح 55 - 40 روز پس از تلقیح با استفاده از اولتراسونوگرافی به روش مقعدی تشخیص داد. تائید تشخیص نیز می تواند 70 - 50 روز پس از تلقیح توسط دامپزشکان ماهر و از طریق لمس مقعدی صورت گیرد.
پس از تشخیص اینکه گاوشیری دوقلو آبستن است، چندین پروتکل مدیریتی اتخاذ می شود؛ می توان از ادامه نگهداری گاوهای دوقلوزای آبستن با روش حذف گاو یا سقط جنین پس از تزریق مواد منقبض کننده رحم (Ecoblic) مثل PGF2α جلوگیری کرد. روش سقط آبستنی دوقلو در گاو به نیت باروری مجدد گاو چندان مقبول نبوده و علیه آن چندین عامل را بر می شمرند. اولاً اینکه بر اساس میانگین شاخص های تولید مثلی و شاخص های مدیریتی که در گاوهای شیرده مشخص شده، میانگین طول دوره شیردهی گاوهایی که سقط جنین القایی در آنها صورت گرفته و فاصله زمانی تا تولید مثل حدوداً نزدیک به 500 روز می باشد (تقریباً 5 / 18 ماه طول فاصله بین دوزایش (Calving Interval) می باشد). ثانیاً رخداد دوقلوزایی طی آبستنی های بعدی افزایش می یابد زیرا گاوهای دوقلوزا دارای ریسک بالاتر دوقلوزایی در آبستن های بعدی می باشند. بر این اساس و با مرور موارد ذکر شده در بالا و همچنین با بررسی ارزش گاو ماده و گوساله آن ممکن است حذف دام نسبت به سقط جنین روش اقتصادی تری به نظر برسد. اگر گاوی که دوقلو آبستن باشد را بخواهند تا زمان زایمان در گله نگهداری کنند می بایست چندین شیوه مدیریتی را در نظر داشت. اول اینکه بر پایه تحقیقات در گاوهای گوشتی، گاوهای شیری که دوقلو آبستن اند باید با میزان بالاتری از مواد غذایی خصوصاً در طول آخر آبستنی تغذیه شوند. دوم اینکه به دلیل کوتاه بودن طول دوره آبستنی گاوهای دوقلوزا (حدوداً 7 تا 10روز) بیشتر گاوهایی که دوقلوزا هستند رژیم غذایی دوره انتقالی (Transitional period) را که 2 تا 3 هفته قبل از تاریخ زایمان داده می شود از دست خواهند داد. باید توجه داشت که زودتر خشک کردن گاو و تغذیه با جیره انتقالی ممکن است که وقوع مشکلات متابولیک پس از زایمان را در گاوهای دوقلوزا کاهش دهد. در پایان با کمک نمودن گاو دوقلوزا در زایمان می توان مشکلات ناشی از سخت زایی ایجاد شده را کاهش داده و تا حدودی ضررهای اقتصادی ناشی از آن را با کاهش میزان تلفات جنینی گوساله ها کاهش داد.
نویسندگان: Paul M. Fricke and Randy D. Shaver
ترجمه: مهران خورشید (دانشجوی سال آخر دامپزشکی)
University of Wisconcine
منبع:http://www.daneshju.ir/