به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بنتونیتها گروهی از ترکیبات فیلوسیلیکاتی طبیعی هستند که ساختار کریستالی لایه ای داشته و عمدتاً از مونت موریلونیت (کانیهای گروه اسمکتیت) تشکیل شده اند. ترکیب ساختمانی و ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی بنتونیتها تعیین کننده اصلی کیفیت و کاربردهای مختلف آنها بوده و بر این اساس نیز ارزیابی میگردند. از آنجا که بنتونیتهای استخراج شده از معادن مختلف به لحاظ ترکیب و کیفیت، متفاوت بوده و استفاده از بنتونیت در تغذیه دام و طیور رو به گسترش میباشد، انجام آزمایشات بیشتر برروی انواع خاصی از بنتونیت ضروری به نظر میرسد. در این راستا شرکت زرین خاک قاین که از شرکتهای پیشرو در تولید بنتونیت فرآوری شده در ایران میباشد، با همکاری مراکز علمیو دانشگاهی معتبر اقدام به تحقیقات بر روی تولید بنتونیت فرآوری شده نموده و موفق به تولید محصولی با نام تجاری "زرین بایندر" گردیده است. در این مطلب قصد داریم تا اثرات مفید استفاده از بنتونیت فراوری شده (زرین بایندر) را در تغذیه طیور گوشتی و تخمگذار، به اختصار بیان نماییم.
اثرات زرین بایندر (بنتونیت فرآوری شده) در جیره طیور
• کنترل موثر مسمومیتهای ناشی از سموم قارچی و به ویژه آفلاتوکسینها (توکسین بایندری).
• پلت بایندر استثنایی با چسبندگی عالی، مناسب برای استفاده در کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیانجذب عناصر سنگین و جلوگیری از تاثیر نامطلوب آنها بر پرنده.
• استحکام و بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ و ثبات بیشتر رنگ زرده تخم مرغهای انبار شده.
• کاهش انتشار گاز آمونیاک در سالنهای پرورش طیور و جلوگیری از بیماریهای تنفسی.
• کاهش رطوبت بستر و اخلال در سیکل کوکسیدیا.
• کاهش قیمت تمام شده خوراک و افزایش سودآوری.
استفاده از بنتونیت به عنوان پلت بایندر
استفاده از بنتونیت سدیم در جیره طیور از سال 1956 با آزمایش کوئیزنبری رواج یافت. این محقق از بنتونیت سدیم به عنوان یک پلت چسبان استفاده کرده و بیان داشت که پلت کردن خوراک طیور (بویژه جیرههای با کیفیت پایین، مثل جیره با انرژی کم یا خوراک آسیاب شده با فیبر زیاد)، اثرات بسیار سودمندی را خواهد داشت.
امروزه با افزایش استفاده از خوراکهای پلت شده، متخصصان تغذیه به دنبال افزایش مقاومت فیزیکی پلت میباشند. هنگاهی که گندم کمتر از 10 درصد در جیره استفاده میگردد، استفاده از سایر مواد پلت چسبان مانند بنتونیت سدیم جهت افزایش کیفیت پلت ضروری است. برای افزایش مقاومت پلت، کارخانههای خوراک دام از انواع مختلف پلت چسبانها استفاده کردهاند (بلاکلی و همکاران ، 1955 ; یانگ و پیفوست ، 1962 ). سالاری (1384) ، گزارش کرد که جوجه خروسهای گوشتی سویه کاب که با جیرههای دارای 1 و 2 درصد بنتونیت سدیم تغذیه شده بودند، مصرف خوراک و افزایش وزن بیشتر و ضریب تبدیل کمتری داشتند. با توجه به نتایج این تحقیق به نظر میرسد پلت کردن جیرهها و افزودن 1 تا 2 درصد بنتونیت سدیم میتواند عملکرد جوجههای گوشتی را بهبود بخشد.
بنتونیت سدیم به عنوان جذب کننده سموم قارچی
بنتونیت سدیم همچنین توانایی بالایی برای جذب سموم قارچی بویژه آفلاتوکسینها دارد. در تغذیه دام و طیور و آبزیان، بنتونیتها به عنوان محافظ دستگاه گوارش عمل میکنند، زیرا مایکوتوکسینها و بویژه آفلاتوکسینهای موجود در خوراک را باند کرده و جذب آنها را در دستگاه گوارش حیوان، کاهش میدهند ( گرانت و فیلیپس، 1998: فیلیپس، 1999 ). با این عمل، تأثیر آفلاتوکسینها بر عملکرد و نقش کبد کاهش یافته و تاثیرات منفی سموم قارچی بر رشد و نمو و سلامتی حیوان کاهش مییابد، بدون آنکه مشکلی در متابولیسم مواد معدنی بوجود آید (سانتوریو و همکاران، 1999 ).
تونگ و همکاران (1975) و هوف و همکاران (1986) کاهش در سطح پروتئین و آلبومین سرم را در زمان آلودگی جیره به آفلاتوکسینها مشاهده کردند. این اثرات مضر به طور معنیداری با افزودن 5 درصد آلومینوسیلیکات هیدراته (بنتونیت فرآوری شده) به جیره کاهش یافت. اثرات حفاظتی ایجاد شده بوسیله بنتونیت فرآوری شده ممکن است به سبب تشکیل پیوند قوی بین آلومینوسیلیکاتها (بنتونیت فرآوری شده) و آفلاتوکسین B1 باشد و در نتیجه قابلیت دسترسی آفلاتوکسین B1 در حضور آلومینیوسیلیکات (بنتونیت فرآوری شده) کاهش مییابد ( فیلیپس و همکاران ، 1988).
روزا و همکاران (2001) گزارش کردند که افزودن 0/3% بنتونیت سدیم به جیره، اثرات منفی 5 میلی گرم آفلاتوکسین B1 را به ازای هر کیلوگرم جیره کاهش داد. در این مطالعه تشکیل کمپلکس پایدار بین بنتونیت و آفلاتوکسین B1 قادر به جلوگیری از جذب آفلاتوکسین B1 در روده بود. میازو و همکاران (2005) نشان دادند که افزودن بنتونیت سدیم اثرات منفی آفلاتوکسین B1 را کاهش داده و به طور معنی داری باعث کاهش ضایعات کبدی شد. علاوه بر این کرمانشاهی و همکاران (2009) گزارش کردند که بنتونیت سدیم، فعالیت آنزیمهای کبدی آسپارتات ترانسفراز و آلانین ترانسفراز در سرم خون جوجههای گوشتی تغذیه شده با خوراک آلوده به آفلاتوکسین B1 را به حالت طبیعی برمیگرداند و نشان دادند که 0/5 تا 1 درصد بنتونیت سدیم در جیره جوجههای گوشتی برای مبارزه با اثرات سمیآفلاتوکسین B1 مفید بود.
تاثیر بنتونیت بر افزایش راندمان جذب و بهبود ضریب تبدیل خوراک
مصرف بنتونیت سدیم در جیره جوجههای گوشتی باعث بهبود افزایش وزن و همچنین کاهش سرعت عبور غذا در دستگاه گوارش شده و بازدهی مصرف خوراک را نیز افزایش داده است (کورنیک و رید،1960). استفاده از بنتونیت سدیم در جیره غذایی طیور تخمگذار، بازده مصرف خوراک، تخمگذاری، کیفیت پوسته و اندازه تخم مرغ را بهبود داده و همچنین باعث کاهش انتشار رطوبت از مدفوع مرغهای لگهورن شده است (کوئیزنبری و برادلی،1964 ; کوئیزنبری، 1966). بنتونیت سدیم در جیره غذایی بوقلمونها ماندگاری مواد مغذی در دستگاه گوارش را افزایش داده و بازدهی استفاده از ازت، چربی و کربوهیدرات را بهبود بخشیده و باعث بهتر شدن راندمان غذایی تا 1/5درصد شده است (آلمکوئیست و همکاران، 1967).
نقش بنتونیت در کاهش رطوبت بستر
افزایش رطوبت فضولات طیور یکی از مهمترین مشکلات موجود درصنعت پرورش طیور است. میزان مصرف و دفع آب تا حدودی تحت شرایط ژنتیکی بدن پرنده است. در مطالعه ای نشان داده شد که مصرف بنتونیت باعث کاهش معنی دار رطوبت بستر در تابستان و زمستان شد (کوئیزنبری و برادلی، 1964). همچنین وزن بدن و اندازه تخممرغ افزایش یافت.
بنتونیت به عنوان جذب کننده ترکیبات مضر دیگر (فلزات سنگین و باکتریها و ..)
ترکوا و همکاران (2004) بیان کردند که ساختار سه لایه ای بنتونیت سدیم به آن توانایی جذب داخلی یونها را میدهد. بنتونیتها توانایی جذب فلزات سنگین و باکتریها ( کاتسوماتا و همکاران، 2003 ; هاسن و همکاران، 2003 ) و عوامل سمیو ضدتغذیه ای (پالسیفرو همکاران، 1994) را دارند. در آزمایشاتی مشخص شده که مصرف بنتونیت در جیره طیور تخمگذار منجر به افزایش معنی دار وزن بدن، اندازه تخم و طول عمر میشود اگر چه میزان کالری مصرفی آنها نسبت به گروه کنترل کمتر بود. اصلی ترین دلیلی که برای این اثرات بنتونیت ذکر میشود کاهش یافتن سرعت عبور خوراک از لوله گوارش در اثر مصرف بنتونیت میباشد (کوئیزنبری ، 1964). گری و همکاران (1998) درآزمایشات خود با هدف اینکه آیا بنتونیت سدیم خاصیت موننسین یا سالینومایسین را در جوجههای گوشتی مبتلا به کوکسیدیوز تحت تأثیر قرار میدهد یا نه، دریافتند که بنتونیت سدیم ضریب تبدیل مصرف خوراک (نسبت مصرف خوراک به افزایش وزن) را کاهش داده و بازدهی خوراک افزایش یافت.
در پایان ذکر این نکته ضروری میباشد که هر نوع بنتونیتی ویژگیهای مثبت فوق را دارا نبوده، و لازمه اثبات این ویژگیها بررسی کیفیت نمونه بنتونیت بطور مستمر و ارزیابی نتایج آزمایشات مزرعه ای میباشد.
گروه تحقیق و توسعه شرکت زرین خاک قاین