به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ماهی فایتر یا جنگجوی سیامی، با نام علمی Betta splendens از ماهیان شهره آکواریومی است. واژه Betta از کلمه محلی waderbetah گرفته شده است. گویش درست این کلمه Bet – tah است ولی اشتباها رایج شده که آن را مانند دومین حرف الفبای یونانی Beta ؛ تلفظ میکنند. واژه splendens هم که نام گونه این ماهی است به معنی درخشان و با شکوه (Glittering , Bright) است و البته نام عمومی آن، ماهی جنگجوی سیامی (Siamese fighting fish) یا ماهی جنگنده یا فایتر (Fighter) است. سیام (Siam) نام پیشین تایلند بوده است. همچنین رفتار ویژه پرخاشگرانه این ماهی سبب شده که آن را جنگجو بنامند.
به طور کلی می توان از تایلند، ویتنام و کامبوج (Cambodia) به عنوان خاستگاه این ماهی نام برد.
تجارت آکواریوم سبب گسترش وسیع ماهی جنگجوی سیامی شده و گزارش های مستندی از معرفی این ماهی به برزیل، فلوریدا، هاوایی، کلمبیا، جمهوری دمنیکن، سنگاپور و مالزی دردست است.
در تایلند به نوع دم بلند و اصلاح شده ماهی جنگجوی سیامی، Pla Kat Khmer می گویند. از لحاظ مفهومی واژه Pla به معنی ماهی، kat به معنی گاز گیرنده (Biting) و Khmer به معنی کامبوج (Cambodia) است. این عبارت نشانگر این است که نمونه باله بلند و گزینش شده ماهی splendens از کامبوج به سایر نقاط – و دست کم به تایلند – رفته است و همچنین به گاز گرفتن این ماهی اشاره می کند، رفتاری که گاهی در زمان غذا دادن به ماهی فایتر رخ می دهد.
زیستگاه ماهی جنگجوی سیامی شامل آبهای شیرین راکد، باتلاقی، لجن زارها، آبهای با جریان کند، زمین های سیلابی، کانال ها، مزارع کشت برنج، رودخانه های کوچک و بزرگ و ... می باشد ولی کمتر کسی است که این ماهیان زیبا را در شیشه ها یا تنگهای کوچک ندیده باشد و در دل به زیبایی آنها آفرین نگفته باشد. نکته مهمی که در مورد ماهی فایتر وجود دارد این است که در محیط زیست طبیعی، شکل ماهی با آنچه که امروزه در آکواریوم فروشی ها دیده می شود متمایز است. این دگرگونی به ویژه در مورد اندازه و شکل باله ها بسیار چشمگیر است. باله ها در ماهی اصلی کوتاه و فقط نوک عقبی باله مخرجی کمی بلند است.
باله پشتی ماهی فایتر دارای ۴ خار و ۶ شعاع نرم و باله مخرجی آن شامل ۵ خار و ۲۵ شعاع نرم است. در باله شکمی یک خار و ۵ شعاع منشعب داشته و باله سینه ای دارای ۱۲ شعاع نرم می باشد. تعداد فلس های خط جانبی در جنگجوی سیامی ۳۰ عدد گزارش شده و این در حالی است که برخی معتقدند که خط جانبی در این ماهی دیده نمی شود ! تعداد مهره های ماهی B . splendens بین 29 تا 34 عدد محاسبه شده است.
بیشینه درازای این ماهی را 6/5 سانتی متر ذکر می کنند ولی بدون شک این عدد تحت تاثیر به گزینی های صد ساله تغییر کرده است. همچنین طول عمر این ماهی نیز ۲ سال برآورد شده است و این در حالی است که یکی از منابع تجربه نگهداری یک ماهی فایتر برای مدت ۵ سال را ذکر می کند و طول عمر این ماهیان را ۷ سال بیان می کند.
ماهیان نر این گونه را می توان با توجه به رنگ های دل ربا و درخشان و باله های بلند از ماده ها که بدرنگ (معمولا کرم و خاکستری) و کوتاه باله هستند تمیز داد. همچنین مجرای تخم ریزی یا Oviposter که مانند لوله ای بیرون می زند، در فصل تخم ریزی فقط در ماهی های ماده و به صورت برآمدگی سفید و کوچک دیده می شود. این برآمدگی در بین باله شکمی و مخرجی جای دارد. گزارش شده که در جلو باله مخرجی ماهیان ماده، دانه های سفیدی وجود دارد که شبیه تخم است.
سن بلوغ ماهی جنگجوی سیامی کمتر از یک سال و احتمالا ۴ تا ۶ ماهگی است و کم ترین زمان دو برابر شدن جمعیت این ماهی ۱۵ ماه است. البته این اعداد به دما و شرایط زیستی وابسته اند. تکثیر این ماهی در آبی نسبتا اسیدی و سبک مطلوب تر است و بهتر است که آکواریم سر پوشیده و دمای آن ۲۵ درجه سانتی گراد باشد. فایترها ترجیح می دهند در یک فضای ساکت و نسبتا محصور برای زیستن داشته باشند چون فایتر ماهی خیلی اجتماعی نیست. نگهداری فایترها نسبتا آسان است چون همه چیزی که آنها برای خانه داشتن نیاز دارند یک جام یا یک مخزن کوچک است ولی از آنجا که فایتر یک ماهی استوایی است احتیاج دارد که گرم نگهداری شود واز چیزهایی که ممکن است آب را سرد کند دوری کنید. اغلب خانه هایی که دارای حرارت مطبوعی در طول سال هستند می توانند مناسب باشند ولی سعی کنید در گرمترین اتاق خانه از فایتر نگهداری کنید. ماهی فایتر در انواع رنگهای درخشان موجود است اما معمولا به رنگ قرمز و آبی هستند. با این وصف نژادهایی به رنگهاِی سبز روشن، آبِی، قرمز، زرد، زِیتونِی، آبِی تِیره و سِیاه از اِین ماهِی در بازار وجود دارد.
تغذیه
هرچند که ماهی فایتر هر نوع غذایی را می پذیرد و از مگس و دل گوسفند و آرتمیا تا کاهو و پولکی های گیاهی می توان به او داد ولی شاید یکی از بهترین غذاهای پیشنهادی برای این ماهی کرم خونی باشد زیرا در زیستگاه طبیعی نیز بخش زیادی از غذای ماهی را همین لارو حشرات تشکیل می دهد.
تشخیص جنسیت
جنس نر :
1: دارای باله های کشیده و درازی است.
2: جثه ای بزرگتر دارد.
3: بیشتر گوشه گیر است.
4: دارای بدنی کشیده است.
5: دارای لبهایی کلفت و دهانی بزرگ است.
جنس ماده :
1: دارای باله های کوتاهتر نسبت به جنس نر می باشد.
2: چثه کوچکتراز جنس نرش دارد.
3: فعالتر از جنس نر است.
4: دارای بدنی جمع و جورتر از نر هاست.
5: دارای لبهایی باربکتر و دهانی کوچکتر از جنس نر می باشد.
خاصیت جنگجویی ماهی فایتر
بی شک هر فرد علاقمند به ماهیان زینتی می داند که دو ماهی نر از این گونه را نمی توان با هم در یک تانک نگهداری نمود زیرا ماهیان نر با هم به ستیز خواهند پرداخت و باید ماهیان نر را پیش از سه ماهگی از هم جدا کرده و هر کدام را در ظرف جداگانه ای پرورش داد زیرا در غیر این صورت شروع به جنگ کرده و هیچکدامشان زنده و سالم نمی ماند. در سه ماهگی که ماهی حدودا سه سانتی متر طول دارد، نرهای جوان را می توان از باله مخرجی بلندشان شناخت. جالب است که ماهی جنگجوی سیامی حتی در مقابل تصویر خود در آیینه واکنش تهاجمی نشان می دهد. در بسیاری از فروشگاههای این ماهی در زمان فروش، آیینه ای در کنار تنگ حاوی آن قرار می دهند تا ماهی باله های خود را افراشته کرده و زیبایی اش دو چندان شود. در بسیاری از نقاط دنیا و به ویژه در تایلند از ستیزه خویی ماهیان نر این گونه برای برگزاری مسابقه و شرط بندی استفاده می شد، و البته هنوز هم می شود.
درست مانند همان کاری که در مورد خروس جنگی انجام می شده است، به همین علت گاهی به این ماهی خروس ماهی نیز گفته اند. این ماهی با دندان های مخروطی که در آرواره ها دارد باله های نرهای دیگر را ریش ریش کرده و به بدن آنها حمله ور می شود. خسارات جبران ناپذیری که پس از از بین رفتن باله ها و جدا شدن فلس ها ایجاد می شود معمولا به مرگ ماهی ناتوان تر و گاهی مرگ هر دو ماهی منتهی می شود.
شاید در ابتدا گمان کنید که مثلا در روز مشخص هر کس ماهی فایتر خود را از آب آکواریوم منزلش خارج می کرده و به محل مسابقه می برده و ماهیان هم کمی با هم می جنگیده اند و یکی پیروز می شده و برنده مشخص می گشته اما این ساده انگاری با واقعیت بسیار فاصله دارد. واقعیت این گونه است که افراد حرفه ای ماهی های فایتر را از ابتدای تولد برای مبارزه ای خونین آماده می کنند و در این راه از هیچ ترفندی چشم پوشی نمی کردند. این نکته وقتی برایتان بیشتر قابل فهم می شود که بدانید عده ای فقط از راه شرط بندی بر روی ماهیان جنگنده ای که خودشان تربیت کرده بودند امرار معاش می کردند.
آماده سازی ماهی فایتر برای مبارزه
آماده سازی ماهی فایتر نر برای جنگ شامل مراحل و شیوه های گوناگون است که برخی از آنها را در زیر می آورم :
1 - یکی از راه ها برای بالا بردن اعتماد به نفس ماهی فایتر و خوی مبارزه طلبی آن، تحریک ماهی با وسیله ای است که آن را چوب خشم یا Angry stick می نامند. در این روش از یک تکه چوب با رنگ تیره یا پوسته یک خودکار برای ضربه زدن و تحریک ماهی استفاده می کنند. در ابتدا پس از نزدیک کردن تکه چوب به تنگ حاوی ماهی، ماهی از آن می گریزد ولی بعد یاد می گیرد که به آن حمله کند. در مرحله پیشرفته می توان با این چوب از داخل آب ماهی را تحریک نمود.
2 – یک شیوه کم دردسر ولی مفید دیگر به روش گذاشتن و برداشتن کارت های کاغذی یا Carding معروف است. در این روش تنگهای حاوی ماهیان نر را در کنار هم می چینند و بین هر کدام کارتی کاغذی می گذارند تا ماهی ها همدیگر را نبینند. روزانه چند بار این کارتها را بر می دارند تا ماهی ها برای هم گارد حمله بگیرند و به این ترتیب برای حمله های واقعی آماده شوند. همچنین این عمل باعث ترشح برخی هورمونها در ماهی نر و افزایش پرخاشگری وی می شود.
3 - به عنوان ترفند دیگر، ماهی نر بالغ را روزانه به مدت نیم ساعت در مخزن بزرگ حاوی 6 عدد ماهی ماده و گیاهان آبزی برای مخفی شدن ماده ها قرار می دهند، ماهی نر دنبال ماهیان ماده خواهد افتاد و برای هر کدام از آنها نمایش هایی خواهد داد که مشابه نمایشهای تهدید آمیز زمان حمله است؛ همین گارد گرفتن های مکرر به همراه تحریک ترشح هورمونهای جنسی نرینگی و تعقیب و گریز باعث وحشی تر شدن ماهی می گردد. به این تمرین، Chasing یا تمرین تعقیب کردن می گویند.
4 - پس از یک هفته تعقیب کردن روزانه، ماهی وارد مرحله تازه ای از تمرینات می شود که اصطلاحا به آن Teasing می گویند. در این شیوه، ماهی نر را در یک مخزن با یک ماهی ماده کاملا رسیده قرار می دهند. ماهی نر پس از دیدن ماهی ماده زیبا و عشوه گر به دورش گشت زده و دیوانه وار شروع به ابراز رفتارها یا نمایشهای عاشقانه جفت گیری می کند.
5 دقیقه به ماهی فرصت داده و سپس او را از مخزن خارج کنید .
این عمل نیز ماهی فایتر نر شما را دیوانه و آماده کشتن حریف خواهد کرد و به قول معروف ؛ خون جلوی چشمهای او را خواهد گرفت.
5 - یک شیوه دیگر مقاوم سازی ماهی فایتر که برای سالها (یا شاید قرنها) به صورت رازی در میان پرورش دهندگان محلی ماهی جنگجوی سیامی محفوظ مانده بود، استفاده از برگهای گیاه بادام وحشی هندی یا Indian Almond leaves با نام علمی Terminalia catappa می باشد. پرورش دهندگان حرفه ای ماهی بتا اسپلندنس برای برگهای این گیاه که در بسیاری از نقاط جهان و همچنین در تایلند رشد می کند قدرتی جادویی قائل بوده و آنها را leaves Magic یا برگهای جادویی می نامیدند و عقیده داشتند که ماهیان فایتری که برگهای این گیاه در آبشان وجود داشته باشد ماهیان مقاوم، جسور و پیروز در هر پیکار و جادویی خواهند بود ! پس از افزودن این برگ به آب، رنگ آب کمی قهوه ای و مشابه رنگ چای می گردد که پس از مدتی بر طرف خواهد شد.
برخی از خواص این گیاه عبارتند از : محکم ساختن فلسهای ماهی، سرعت بخشیدن به بهبود زخمهای بدن ماهی، مقاوم سازی ماهی در برابر دچار شدن به بیماری ها، افزایش راندمان تولید مثل، افزایش خوی پرخاشگری در ماهی نر به ویژه در زمان جفت گیری و مراقبت از تخمها و نوزادان و همچنین افزایش شانس پیروزی ماهی در مبارزه با ماهی رقیبی که در محیط زیستش از این گیاه موجود نبوده است، کمک به ماهی ماده در ترمیم زخمهای احتمالی حاصل از فرآیند جفت گیری، تقویت رنگ ماهی، نابود کردن بسیاری از باکتری ها و قارچها و جلبکها، مناسب برای ضد عفونی مخزن محتوی لاروهای حساس، تثبیت پی اچ آب، ایجاد سقفی برای ساخت لانه حبابی توسط ماهی و . . . خلاصه این گیاه هر کاری که فکرش را نمی کنید برای ماهیتان انجام می دهد و بدون وجود آن پرورش ماهی فایتر قوی قابل تصور نیست.
امروزه می دانیم که دست کم بخش عمده آنچه به اعتقاد افراد محلی به عنوان جادوی این گیاه مطرح بوده است به اسید هومیک و اسید تانیک حاصل از تجزیه تدریجی این گیاه در آب مربوط می شود. کمترین اثر این اسید ها در آب، کاهش p.H و در نتیجه سخت شدن فلسهای ماهی است.
برگهای جادویی این گیاه را به صورت سالم و خشک شده یا پودر شده در بسته بندی های گوناگون با راهنمایی طریقه مصرف و میزان مصرف (مثلایک عدد برگ در یک آکواریوم 30 لیتری برای پرورش نوزادان) به طور وسیعی در بازار به فروش می رسانند.
همچنین گمان می رود که محلولهای ویژه ای که با نام عصاره آب سیاه یا Blackwater extract در تجارت آکوآریومی وارد شده اند و معمولا فرمولهای سری دارند، از همین عصاره برگ گیاهان ویژه سرچشمه گرفته باشند.
6 – متد دیگر برای اینکه ماهی قوی شود این است که او را به یک ظرف گرد منتقل می کنند و آب را هم می زنند. ماهی در مقابل گرداب ایجاد شده مقاومت می کند و در نتیجه قوی بار خواهد آمد. امروزه برای کارآمد تر کردن روش مقابله در برابر جریان آب که Running Laps نامیده می شود، ماهی را در دوره های مشخص با پمپهای هوای پرتابی با قدرتهای گوناگون که در هر مرحله افزایش می یابند روبرو می کنند.
7 – روشهای دیگری مانند استفاده از آینه، منتقل کردن روزانه ماهی به تنگهای جدید با آب تازه، بهبود شرایط روحی و اعتماد به نفس ماهی با اعمالی مثل غذادهی دستی و ... و خوراندن برخی هورمونها (دوپینگ) نیز وجود دارند.
برگرفته از وبلاگ MAGHALE-AVAL