به گزارش «سرویس دام،طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ طیور اهلی، مانند مرغها و بوقلمونها به شدت، تحت تاثیر نور قرار دارند. این اثرات، در تنظیم چرخه تولید مثلی سالانه و روزانه، بسیار مهم می‌باشند. پرندگان، دارای یک چرخه درونی هستند، که طول مدت آن حدود 24 ساعت است. در پرندگان وحشی ، تغییرات طول مدت روز، نقش اساسی در شروع فرایند تولید مثلی بازی می‌کند. در بسیاری از گونه‌های پرندگان ، فعالیت تولید مثلی با طولانی تر شدن روز، افزایش یافته و با کوتاه شدن روز، کاهش می‌یابد. این حساسیت به طول مدت روز، به این معنی است که ما می‌توانیم، زمان بلوغ جنسی، در مرغ مادر را بوسیله تنظیم طول مدت روشنایی ، تحت تاثیر قرار دهیم. بوسیله کنترل روشنایی طبیعی(نور خورشید)، می‌توان پاسخ طبیعی پرندگان مولد به افزایش طول مدت روز را دست خوش تغییر کرد. پرندگان از طول مدت روز و شب برای تنظیم ساعت درونی خود و دوره تخمک اندازی روزانه استفاده می‌کنند.
درادامه برای درک بهتر مطالب بعضی از تعاریف مرتبط را تشریح می‌کنیم:
ساختار فیزیکی نور
نور نامی‌است که برای تشعشعات الکترو مغناطیسی مرئی، استفاده می‌شود.ماهیت این پدیده، به طول موج آن بستگی دارد. دریافت تشعشعات از تمام طول دامنه، نور سفید ادراک می‌شود.
دید در طیور
در مقایسه با انسان، پرندگان از چشمان بزرگتری برخوردارند، بطوریکه وزن دو چشم از وزن مغز آنها بیشتر است. قرار گرفتن چشمها در دو سمت سر،شرایطی را ایجاد می‌کند که پرنده‌ها دید دو چشمی‌متمرکز اندک ولی ولی دید تک چشمی‌گسترده‌ای داشته باشند. طیور به طور معمول دوربین و نزدیک‌بین نیستند، اما در محدوده پایین دید تا حد زیادی نزدیک‌بین هستند. این حالت این امکان را به پرنده میدهد که در حالیکه در جستجوی غذا است، حالت آماده باش داشته باشد.دو نوع سلول دریافت کننده نور در طیور وجود دارد ، یکی سلولهای استوانه‌ای که مسئول دید در نور ضعیف هستند ، و دیگری سلولهای مخروطی که مسئول دید در روشنایی هستند، و امکان دیدن رنگها را فراهم می‌کنند.
دریافت نور
هنوز درک درستی در مورد دریافت و انتقال نور در پرندگان ، وجود ندارد. پرنده ، نور را از طریق گیرنده‌های نوری که انرژی نور را به پیامهای بیولوژیکی تبدبل می‌کنند، دریافت می‌کند. هرچند که گیرنده‌های نوری چشم، اطلاعات مربوط به روشنایی را دریافت و انتقال می‌دهند،اما آنها جزء ضروری در فرآیند تولید مثلی نیستند، به صورتی که حتی پرندگان نابینا هم می‌توانند، تحریک نوری شده و دارای چرخه تخمک اندازی طبیعی باشند. نور از دو مسیر به مغز میرسد : یکی از راه چشم، که امکان دید برای پرنده را فراهم می‌کند. دومی‌از راه غیر چشمی‌است، که خود به چند روش تقسیم می‌شود ( زمانیکه شدت نور بیش از 4 لوکس باشد نور به طور مستقیم از جمجمه و بافتهای جمجمه عبور می‌کند) که یکی، از راه دریافت غده پینه‌آلی است، که در پرندگان در قسمت بالای مغز در فضایی سه وجهی بین گیرنده‌های مخ و مخچه قرار گرفته است. دیگری از راه عبور از جمجمه و رسیدن به هیپوتالاموس است. نور عبوری از جمجمه و دریافتی از شبکیه، به اتفاق در ترشح هورمونها جنسی مثل Gnrh دخیل هستند.این هورمون از راه سیستم عروقی بافت هیپوفیزی به غدهء هیپوفیز پیشین منتقل شده، و در آنجا سبب تحریک و آزاد سازی LH وFSH می‌شود.
فتو پریود در پرندگان
در بیشتر موارد فتوپریود مترادف با طول روز است. یک برنامه متداول نوری هر 24 ساعت یکبار تکرار می‌شود که دارای یک فتو پریود به عنوان روز، و یک اسکوتوپریود به عنوان شب است. برنامه‌هایی که تنها دارای یک فتوپریود و یک اسکوتوپریود بوده و در هر 24 ساعت تکرار نمی‌شوند، چرخه‌های اهمرال نامیده می‌شوند. این چرخه‌ها ممکن است کوهتاتر یا بلند تر از 24 ساعت باشند. بیشتر فتوپریودها به صورت تحریک کننده (طول روز بلند ) یا غیر تحریک کننده (طول روز کوتاه) طبقه بندی می‌شوند. طیور به طور چشمگیری به تغییرات فتوپریود، پاسخ نشان می‌دهند که این پاسخها با توجه به گونه و نوع گله متفاوت خواهد بود.
رخوت نوری در طیور
رخوت نوری به طور ساده ناتوانی در پاسخ جنسی به محرک طول روز است. این وضعیت در طبیعت، در پرندگانی که تولید مثل فصلی دارند، در روزهای کوتاه زمستان پیش می‌آید.
دریک تجربه، مرغهای مادر گوشتی در طول دوره پرورش در معرض فتوپریودهای تحریک کننده قرار گرفتند 3تا4 هفته دیرتر بالغ شدند ، ونسبت به آنهایی که در روزهای غیر تحریک کننده پرورش یافته بودند، 25 عدد تخم مرغ کمتر تولید کردند.
علاوه بر این، اگر مرغهای مادر گوشتی قبل از اینکه به نور حساس شده باشند( دوره رخوت نوری را طی نکرده باشند)، در معرض فتوپریودهای تحریک کننده قرار گیرند، یا به عبارت ساده تر در طول روز بلند پرورش یابند، نه تنها تحریک نمی‌شوند، بلکه بلوغ جنسی در آنها به تاخیر خواهد افتاد. و اگر گله‌ای بعد از خروج اولین پرنده از رخوت نوری و قبل از اینکه آخرین پرنده از این شرایط خارج شود تحریک نوری شود، نوعی پراکندگی دو جهته زمانی، در محدوده وسیعی از تولید اولین تخم مرغ، در میان پرنده‌ها بوجود خواهد آمد، که نهایتاً به اوج تولید کم و پراکندگی وزنی زیاد تخم مرغها منجر خواهد شد.
دان و همکاران طی آزمایشی اثرات تحریک نوری در سنین مختلف را نشان دادند، که ملاحظه شد، در پرندگانی با سن 15 هفته، با جیره‌های متداول وزن تخمدان 14 روز پس از تحریک افزایش یافت اما هیچ پاسخی در پرندگان جوانتر دیده نشد.
با این حال زمانیکه ترکیب جیره با گنجاندن 10% روغن ذرت تعدیل شد، (انرژی از 2870 به 3350 کیلوکالری در کیلوگرم رسید ) تخمدان در نیمچه‌های 7تا11 هفته‌ای، به این تغییر در ترکیب جیره پاسخ داد. جالب اینست که تحریک نوری در پرندگان تغذیه شده با روغن ذرت، در 7 هفتگی با وزن 500 گرم، نسبت به حالتی که پرندگان در سن 19 هفتگی با وزنی معادل 1380 گرم تحریک شدند ، موجب بالا رفتن سطح هورمون تحلیل برنده جسم زرد در پلاسما شد.
این محققان به این نتیجه رسیدند که: افزایش چربی بدن یا افزایش سطح لیپید‌های خون مسیر عصبی سیستم درون ریز را تحریک کرده و موجب از بین رفتن رخوت نوری درنیمچه‌های جوانتر و ایجاد تحریک نوری می‌شود ( اسیدهای چرب ضروری مثل اسید لینولئیک، در روغن ذرت یافت شده و احتمالا تاثیر مستقیمی‌بر هورمونهای تحلیل برنده جسم زرد دارند).
همچنین این پژوهشگران اعلام کردند، در پرندگان تغذیه شده با روش محدودیت خوراک، نسبت به آنهایی که در حد اشتها تغذیه می‌شوند، سطح پایه هورمون تحلیل برنده جسم زرد در پلاسما بیشتر است. با تحریک زود هنگام پرندگان، سن بلوغ کاهش می‌یابد، اما این رابطه خطی نیست.
رابینسون و همکاران نشان دادند تحریک زود هنگام (فبل از پایان دوره رخوت نوری) مرغان مادر، تاثیر مخربی در روند کلی تولید جوجه تا پایان دوره دارد.
لازم است بدانیم زمان مناسب برای تحریک نوری در حالت تجاری، به 2 فاکتور سن و وزن وابسته است. این بدان معنی است که، پرندگان باید دارای وزن مناسب (متناسب با سویه کمی‌متغیر است)، و سن کافی باشند و در صورت عدم حصول هرکدام از اینها، باید تحریک نوری را به تعویق انداخت.
در یک آزمایش دیگر دردانشگاه کوآزولا-ناتال، نشان داده شد که زمان از بین رفتن رخوت نوری در مرغهای مادر گوشتی، به میزان دستیابی به خوراک وابسته است. به این صورت که مرغهایی که در 20 هفتگی به1/2 کیلوگرم رسیدند، رخوت نوری در 18 هفتگی از بین رفت، اما در آنهایی که محدودیت مصرف خوراک حذف شد، و در 15 هفتگی به وزن 1/2 رسیدند ،در این سن به تحریک نوری پاسخ دادند.
توسعه جنسی در آمیخته‌های تخمگذار تجاری، به سختی تحت تاثیر قرار می‌گیرد، همچنین هیچ مدرکی دال بر وجود رخوت نوری، در آمیخته‌های تخمگذار تجاری وجود ندارد. حذف کامل رخوت نوری در تخمگذاران تجاری، احتمالا نتیجه انتخاب فشرده برای تعداد تخم مرغ در برنامه‌های بهنژادی آنها، در مقایسه با انتخاب یا تاکید بر سرعت رشد ، کیفیت لاشه ،ترکیب بدن ،در برنامه‌های بهنژادی گله‌های گوشتی است.
لازم به ذکر است که رخوت نوری در پایان زندگی مرغان مادر گوشتی هم رخ میدهد.یعنی سیستم درون ریز کمتر فعالیت کرده و برون‌ده گونادوتروپینها از غده هیپوفیز کاهش می‌یابد. یکی از دلایل وجود مرغان غیر مولد یا کاهش تولید در پایان دوره تولید همین است.
گزارشاتی مبنی بر وجود ثبات و تداوم بهینه تولید تخم مرغ در مرغانی که در معرض تحریک نوری اضافی قرار گرفتند، وجود دارد. مثلا اضافه کردن طول روز به مدت 1 ساعت در 44 هفتگی. طول روز حدود 14 تا 15 ساعت نه تنها امکان اعمال برنامه تحریک نوری اضافی را فراهم می‌کند، بلکه ثابت شده است که باعث ثبات بیشتر در تولید می‌شود.
نوردهی در مرغداری
همانطور که گفته شد، از کنترل طول مدت روشنایی، می‌توان برای ورود پرندگان به مرحله تولید یا نگه داشتن آنها خارج از مرحله تولید ، استفاده کرد. اگرچه تحریک نوری می‌تواند برای شروع بلوغ جنسی مهم باشد ، اما پرندگان، حتی بدون تحریک نوری ، نهایتاً شروع به تخمگذاری می‌کنند. هرگاه پرنده به آستانه رشد و بلوغ هیپوتالاموس برسد ، حتی بدون اضافه شدن طول مدت روشنایی به صورت خود به خودی بلوغ جنسی آغاز می‌شود.
حداکثر پاسخ به تحریک نوری می‌تواند با یک دوره روشنایی 12 تا 14 ساعته، ایجاد شود. معمولاً حداکثر طول مدت زمان روشنایی به 16 ساعت میرسد (طول روزهای بیشتر از 17 ساعت باعث کوتاه شدن بیش از حد دوره تاریکی و بر هم خوردن تعدل هورمونی می‌شود)، اما طول مدت روشنایی در سالنهایی که داری دیواره پرده ای هستند ، مخصصوصاً در فصل تابستان ، می‌تواند بیش از این هم باشد.
کوتاهترین دوره روشنایی برای تحریک آزاد سازی هورمون تحریک کننده لوتئین کننده(LH) حدود 5/10 ساعت در مرغهای مادر کوتوله گزارش شده است. عدم پاسخ بیشتر به افزایش زمان روشنایی بین 5/10 و 13 ساعت نشان میدهد که پرنده به طول روز اشباع(بلندترین طول روزی که می‌تواند افزایش بیشتری در پاسخ تولید مثلی ایجاد کند) رسیده است.
تصور می‌شود مرغهای مادر گوشتی از طریق مشابهی به طول روز پاسخ می‌دهند. به طرز جالبی طول روز بحرانی (حداقل طول روشنایی که برای پاسخ تولید مثلی نیاز است)و طول روز اشباع در مرغهای تخمگذار بلندتر است.هرچند ، دوره‌های روشنایی بلندتر، برای اهداف مدیریتی می‌تواند مفید باشد، اما سهمی‌در افزایش تولید تخم مرغ نخواهد داشت. پرنده هنگام دریافت نوراز طریق پیامهای عصبی، زمانسنج خود را روی صفر تنظیم می‌کند.این زمانسنج تا حدود 11 ساعت را شمارش می‌کند. پس از این مدت آغاز مرحله حساس نوری است.در این مرحله پرندگان به شدت به نور حساس هستند و هیپوتالاموس مستقیماً تحت تاثیرانرژی نور قراردارد. مرحله حساس نوری در برنامه روشنایی روزانه پرنده طول روزحیاتی راتعیین می‌کند.
بزرگی تغییر در طول روز ممکن است کلید اصلی تحریک نوری باشد. تغییر ناگهانی در طول مدت روشنایی از 8 ساعت به 15 ساعت در یک مرحله ، رشد تخمدان را نسبت به افزایش کوچکتر اولیه طول روز بیشتر تحریک می‌کند. اثرات تحریک نوری اضافی در مرغان مادر هنوز به درستی روشن نیست.اما به نظر بنده با توجه به این نکته که اگر نگوییم تمام اعمال مدیریتی در مرغان مادر تدریجی است، حداقل عمده آنها به صورت تدریجی هستند (تغییر گرم‌دان،افزایش وزن،تغییر سیستم دانخوری و آبخوری، اضافه کردن خروس و...) بهتر است که این تکنیک راهم به صورت تدریجی انجام داد.چون ممکن است در اثرافزایش ناگهانی در شدت نور یا طول روز، تحریک اضافی دستگاه تناسلی باعث مشکلاتی مثل پرولاپس شود.
مرغهای مادری که تحت یک برنامه کاهش مدت روشنایی پرورش یافته بودند ، طوری که مقدار روشنایی در سن 19 هفتگی 3 ساعت بود ، افزایش طول مدت روشنایی از 3 ساعت به 8 ساعت در حدود 36 هفتگی، باعث تحریک تولید هورمونهای تولید مثلی و تولید تخم مرغ در آنها شد. در این مطالعه حداکثر پاسخ تولید مثلی زمانی اتفاق افتاد که طول مدت روز به 16 ساعت در سن 44 هفتگی رسید. لذا به نظر میرسد که پاسخ تولید مثلی به تحریک نور، زمانیکه تحریک نوری به تاخیر می‌افتد ، آسیب نمی‌بیند. حتی اگر تعدادی پرندگان به خودی خود شروع به تخمگذاری کرده باشند.
پرندگان حساس به طول روز مانند بوقلمون ، اگر تحت شرایط روزهای کوتاه نگهداری شوند، غیر بالغ خواهد ماند.اما هم مرغهای تخمگذار و هم مرغان مادرگوشتی، حتی اگر تحت روزهای کوتاه نگهداری شوند ، نهایتاً وارد مرحله تخمگذاری می‌شوند.
تحت شرایطی که مقدار رشد جسمی‌مناسب باشد ، بلوغ جنسی به خودی خود آغاز می‌شود. اگر شما تخم مرغهایی را 10 روز پس از تحریک نوری مشاهده کردید ، حتماً بلوغ جنسی قبل از تحریک نوری اتفاق افتاده است. در مرغهای مادر برای رشد نسبی فولیکولها از فولیکول زردبزرگ به زرده کامل 7تا10 روز زمان لازم است. به طور معمول در مرغهای مادر، از زمانی که سطح استروژن تخمدان، در هنگام بلوغ افزایش می‌یابد ، تا شروع تخمگذاری حدود 3 هفته خواهد بود. بزرگ و قرمز شدن تاج که بوسیله افزایش سطح استروژن صورت می‌گیرد، می‌تواند شاخص کلی از وضعیت تولید مثلی در هنگام تحریک نوری باشد.
باید توجه داشت که شدت نور در ساعات نوردهی ، حداقل باید 10 برابر دوره تاریکی باشد. رسیدن به این مهم در سالنهای باز ساده است ،چراکه شدت نور طبیعی 5تا10 برابر شدت درخشانترین سیستم نوردهی مصنوعی در صنعت طیور است. در ضمن شدت نور در زمان دوره تولید یا تحریک نوری هم به طور معمول 10 تا12 برابر دوره پرورش است(از 3تا5 لوکس به 60لوکس تغییر می‌کند). اگر ما در سالنهای بسته نشت نور داشته باشیم و این نشت≥ 10 برابر شدت نور در تاریکی باشد اثرات نامطلوبی به‌دنبال دارد. چراکه همانطور که ذکر شد، مرغان مادر به شدت نور بیشتر از 10 برابر دوره تاریکی واکنش نشان می‌دهند. در حقیقت می‌توان این مسئله را اینطور بیان کرد که: این پرندگان دارای 3 فاز نوری هستند. یکی از آغاز روشنایی تا خاموشی سالن- دومی‌از خاموشی تا غروب آفتاب(حالت گرگ و میش)-و سومی‌دوره تاریکی کامل. این سه فاز نوری اگر در دوره پرورش باشد علاوه بر اینکه از طلوع آفتاب تا زمان روشنایی سالنها (معمولا8 صبح)یک مرحله گرگ و میش بیشتر دارد، در تحریک نوری هم اثر منفی دارد، و اگر در دوره تولید باشد، در فرآیند عادی تخمک اندازی تداخل ایجاد می‌کند.
تاثیر فتوپریودهای ثابت در مرغهای مادر گوشتی
مرغهای مادر گوشتی به صورت آزاد تغذیه نمی‌شوند، و زمانی که به منظور دستیابی به الگوهای متفاوت رشد، برنامه‌های مدیریتی متفاوتی در مورد آنها اعمال می‌شود، واکنشهای متفاوتی نسبت به فنوپریودها نشان می‌دهند. با وجود این وقتی به این پرنده‌ها فتوپریودهای ثابت داده می‌شود، به نظر میرسد، پاسخ آنها با طول روز ارتباط دارد. مرغان مادر گوشتی در زمان خروج از تخم در شرایط رخوت نوری هستند، و به نظر میرسد، همانطور که در مورد سایر پرندگان گزارش شده است ، سرعت حذف رخوت نوری، متناسب با توان تحریک کنندگی فتوپریود مورد استفاده است، و به طور مستقیم به طول فتوپریود، بستگی ندارد.
در همه موارد آزمایشی وزن بدن کمتر، بلوغ را به تاخیر می‌اندازد.گزارشها حاکی از آن است که وزن بدن در 20 هفتگی، به ازاء هر ساعت افزایش طول روز، در دوره پرورش 14 گرم کاهش می‌یابد، که احتمالاً نتیجه تقاضای انرژی بیشتر در دوره روشنایی نسبت به تاریکی است. با وجود این پرورش در روزهای بلندتر باعث می‌شود که در زمان 50% تخمگذاری ، وزن بدن 60 گرم بیشتر باشد که دلیل آن بیشتر بودن سن پرندگان است. در نتیجه خوراک مورد نیاز برای رسیدن به این سطح تولید، به ازاء هر ساعت طول روز بلندتر، 630 گرم افزایش می‌یابد.
تولید تخم مرغ تا سن 60 هفتگی، که سن متداول حذف گله‌های مرغ مادر گوشتی است، ارتباط نزدیکی با سن بلوغ دارد، و به ازاء هر 10 روز تاخیر در بلوغ جنسی ، 4تا7 عدد تخم مرغ کاهش خواهد یافت. همچنین تولید تخم مرغ به وسیله شیوع رخوت نوری در مرغان بالغ نیز، تحت تاثیر قرار می‌گیرد، زیرا پرنده‌ها به طور خود به خود، بعد از قرا گرفتن طولانی در روزهای بلند، تخمگذاری را متوقف می‌کنند.
وزن تخم مرغ طی دوره تخمگذاری، به ازاء هرساعت افزایش فتوپریود 4/0 گرم افزایش می‌یابد. با وجود این پاسخ را می‌توان به صورت تاثیر مستقیم فتوپریود و تاثیرهای غیر مستقیم سن و وزن بدن در زمان بلوغ جنسی تقسیم بندی کرد.
بازده تبدیل خوراک در پرورش طیور
نتیجه نهایی تاثیرات فتو پریود بر بلوغ جنسی ، تعداد و وزن تخم مرغ این‌است که مرغهایی که تحت طول روزهای 13 یا 14 ساعته نگهداری می‌شوند ، در مقایسه با آنهایی که در سایر طول روزها نگهداری می‌شوند ، خوراک کمتری به ازاء هر گرم تخم مرغ تولیدی مصرف می‌کنند.
تأثیر نور بر زمان تخمگذاری
تاثیر فتوپریودهای بین 8تا 14 ساعت، بر میانگین زمان تخمگذاری در مرغهای مادر گوشتی ، شباهت زیادی به آمیخته‌های تخمگذاری تجاری دارد، و به ازاء هر ساعت افزایش فتوپریود، حدود 30 دقیقه به تاخیر خواهد افتاد. با وجود این میانگین زمان تخمگذاری (MOT) واقعی در مقایسه با آمیخته‌های تخمگذار تجاری 2 ساعت دیرتر است. کوتاهتر بودن میانگین زمان تخمگذاری در آمیخته‌های تخمگذار تجاری، به دلیل انتخاب غیر مستقیم بر روی سرعت تشکیل تخم مرغ است ،وچون در مرغان مادر به اندازه آمیخته‌های تخمگذار انتخاب روی تعداد تخم مرغ صورت نمی‌گیرد، زمان تشکیل تخم مرغ طولانی‌تر بوده و در نتیجه میانگین زمان تخمگذاری با تاخیر بیشتری همراه است.(در تخمگذاران تجاری با طول روز 16 ساعت ، بخش زیادی از تخم مرغها ی تولیدی قبل از روشنایی تولید میگردد در حالیکه در مادران گوشتی این سهم ناچیز است).
کیفیت پوسته
وزن پوسته و شاخص ضخامت پوسته به طور منفی با فتوپریود بستگی دارند، به این صورت که به ازاء هر ساعت افزایش طول روز، وزن پوسته 30 میلی‌گرم ،و شاخص ضخامت پوسته 57/0میلی‌گرم در سانتی‌متر مربع، کاهش خواهد یافت. احتمالاً کیفیت بهتر پوسته در فتوپریودهای کوتاهتر، نتیجه فعالیت طولانی‌تر هورمون پاراتیروئید و کلسی‌تونین بر بازجذب کلسیم، از اسکلت طی دوره تاریکی ، به وجود می‌آید، اما در مقابل وقتی پرنده‌ها در معرض فتوپریودهای طولانی‌تر قرار می‌گیرند، دوره تاریکی کوتاهتری دارند، و کیفیت پوسته کاهش خواهد یافت. این تاثیرات بر کیفیت پوسته، احتمالاً بر قابلیت جوجه‌درآوری هم اثر منفی خواهد داشت.
تاثیر فتوپریودهای متغیر در مرغان مادر گوشتی
اگرچه رشد تاثیر خود را در پاسخ جنسی به فتوپریودهای ثابت اعمال می‌کند، اما با آن اثر متقابل ندارد، در حالیکه رشد با پاسخ مرغهای مادر گوشتی به افزایش طول روز اثر متقابل زیادی دارد. یکی از دلایل این مسئله این است که پرنده تا زمانیکه کاملا دوره رخوت نوری سنین کم را طی نکرده باشد، نمی‌تواندبه نور پاسخ دهد،و سرعت رسیدن به میزان کنترل وزن بستگی دارد.
دلیل دیگر مقدار محدودیت خوراک مورد نیاز برای کنترل رشد، به منظور تولید مطلوب تخم مرغ در آینده است. که تاثیر آن 10 برابر تاثیر سن مرغ مادر، در زمان تحریک نوری است.
در مرغهای مادر کوتوله با محدود کردن سطح مصرف خوراک، به نحوی که وزن بدن حداکثر 1 کیلوگرم باشد، بلوغ جنسی کاملا متوقف می‌شود. همچنین میزان توسعه بلوغ جنسی به منحنی رشد وزن بدن که مرغهای مادر با این منحنی رشد به وزن مورد نظر میرسند، نیز بستگی دارد، در صورتیکه وزن 20 هفتگی یکسان باشد ، پرندههایی که در 10 هفته اول رشد سریعتر و در 10 هفته دوم رشد کندتر داشته‌اند،4 روز زودتر به سن بلوغ رسیدند.
به مرغهای مادر مقادیر معینی خوراک داده می‌شود ، بنابراین تنها هدف افزایش فتوپریود قبل از بلوغ کنترل بلوغ جنسی است. مشابه با آمیخته‌های تخمگذار تجاری، در مرغان مادر گوشتی هم یک فتوپریود بحرانی که باید طول آن به اندازه‌ای باشد که آزاد شدن GnRH و گونادو ترو پینها را تحریک کند و یک فتوپریود اشباع که ترشح گونادوتروپینها را به حداکثر برساند، وجود دارد.
آزمایشات انجام شده در دانشگاه کوآزولا-ناتال حاکی از آن است که در گله‌ای که مطابق با توصیه‌های شرکت اصلاح کننده نژاد پرورش داده شود، هیچ نیمچه‌ای تا 10 هفتگی نسبت به نور حساس نمی‌شود، و به طور کلی گله تا حدود 18 هفتگی به تغییرات فتوپریود پاسخ نمی‌دهد. هم در مرغان مادر گوشتی و هم در تخمگذاران تجاری زمان شروع حساس شدن به نور حدوداً وقتی است که پرنده 2/0 وزن بالغ خود و زمانیکه کاملا به نور حساس می‌شود، وقتی است که حدود 4/0 وزن بدن بالغ خود را دارند. این مسئله نشان میدهد که حساسیت به نور با توجه به سن فیزیولوژیک اتفاق می‌افتد، و جدا از سن تقویمی‌است، و بنابراین تامین خوراک بیشتر برای مرغهای مادر گوشتی سبب دستیابی سریعتر به حساسیت نوری خواهد شد، و کاهش خوراک آن را به تاخیر خواهد انداخت.اگر مرغهای مادر گوشتی در 20 هفتگی از فتوپریودهای6،8 یا10 ساعته به فتوپریودهای تحریک کننده منتقل شوند، تاثیر طول روز بر بلوغ جنسی ناچیز خواهد بود و سن در زمان 50% تولید، تنهاحدود 3یا4 روز تفاوت دارد، و مقدار تخم مرغ تولیدی در تمام دوره مشابه خواهد بود.
اطلاعات بسیار اندکی در مورد تاثیر انتقال مرغهای مادر گوشتی به فتوپریودهای متغیر وجود دارد. تنها اطلاعات موجود در مورد پرندههایی است که تحت فتوپریودهای 8 ساعته پرورش یافتند و سپس در 20 هفتگی به طول روز نهایی متفاوت منتقل شدند. در نتیجه بر خلاف تخمگذاران تجاری، هنوز بیان مدلی کامل برای پیش‌بینی پاسخ گله‌های مادر گوشتی تا کنون ممکن نشده است. با وجود این داده‌ها حاکی از آن است که تاثیر فتوپریود نهایی در پاسخ جنسی به نور، در مورد مرغهای مادر گوشتی و تخمگذاران تجاری یکسان است، همچنین می‌توان نتیجه گیری کرد که با انتقال به فتوپریودهای 14یا16 ساعته سریعترین بلوغ جنسی ایجاد خواهد شد.
می‌توان اینچنین نتیجه گرفت که یکی از راههای تسریع در بلوغ جنسی ، رشد سریع است ، اما زمان لازم برای حذف رخوت نوری سنین کم ، تعیین خواهد کرد که در چه زمانی نیمچه‌ها را می‌توان تحریک نوری کرد، و اگر از پاسخهای دو طرفه اجتناب شود.
این زمان حدود 18 هفتگی است. اگر چه تسریع رشد به جلو انداختن سن تولید اولین تخم مرغ منجر می‌شود، اما اگر قبل از 45 روزگی، پرنده‌ها به فتوپریود تحریک کننده منتقل شوند، توسعه بلوغ جنسی در همه پرنده‌ها در این سن به صورت یک گروه واحد شروع نخواهد شد.
آنهایی که از نظر فیزیکی آنقدر نابالغ هستند که قادر به پاسخ نیستند ، یا آنهایی که هنوز دوره رخوت نوری را سپری نکرده اند، اگر تحت فتوپریود نهایی نگهداری شوند ، بالغ خواهند شد اما با تاخیر زیاد ، این مسئله به توزیع دو طرفه‌ای منجر خواهد شد که بعضی از پرنده‌ها تا 40 هفتگی نیز اولین تخم خود را تولید نکرده‌اند.
بعضی از نتایج به دست آمده در دانشگاه کوآزولا-ناتال:*هر 100 گرم افزایش وزن در 20 هفتگی، کمترین سن تحریک نوری موفقیت آمیز حدود 2روز و پایین‌ترین سن 50% تخمگذاری حدود 5/3 روز کمتر خواهد شد.
* به تاخیر انداختن تحریک نیمچه‌هایی که به وزن مطلوب نرسیده‌اند، تا زمان رسیدن به وزن مناسب، از نظر علمی‌مفید خواهد بود ، در غیر این صورت بلوغ آنها به تاخیر خواهد افتاد، و هم چنین تولید تخم مرغ نیز در آنها در حد بهینه نخواهد بود.
*به ازاء هر 10 روز تاخیر در بلوغ جنسی، 7 عد تخم مرغ کمتر تولید خواهد شد.
* مرغهای منتقل شده به طول روزهای بلند(برای مثال16ساعت)، در مقایسه با آنهایی که به فتوپریودهای متوسط منتقل شدند ، میزان تخمگذاری کمتری در دوره بعد از اوج تولید نشان دادند.
* اگر مرغهای مادر گوشتی، قبلاً تحت طول روزهای بلند نگهداری شوند ، هیچ پاسخی به افزایش فتوپریود نخواهند داد، و افزایش فتوپریود در مرغهایی که از 20 تا 35 هفتگی تحت فتوپریود 11 ساعته نگهداری شده باشند، ممکن است میزان تخمگذاری را کاهش دهد.
برنامه‌های نوری اهمرال در مرغداری
اجرای برنامه نوری 13 ساعت روشنایی و 14 ساعت خاموشی، باعث می‌شود که وزن تخم مرغها در 32 هفتگی 5/1 گرم سنگین‌تر باشد، و همچنین ضخامت پوسته هم بهتر شود. اما در مقایسه با پرندگانی که در برنامه‌های نوری متداول پرورش یافته بودند، کل تخم مرغ تولیدی 24 عدد کمتر بوده و همچنین تا 64 هفتگی تعداد21 عدد تخم مرغ قابل جوجه‌کشی کمتر تولید کردند. قابل توجه است که بهبود کیفیت پوسته هیچ تاثیری بر قابلیت جوجه‌درآوری نداشت.یکی دیگر از مشکلات برنامه اهمرال این است که باعث می‌شود گاهی تا 50% تخم مرغها در روی بستر گذاشته شوند و عمده آنها قابل جوجه کشی نخواهند بود.شدت نورشدت روشنایی مقدار نوری است که به واحد سطح تابیده می‌شود و معادل فتومتریک تشعشع است(وات\متر مربع).
واحد اندازه‌گیری شدت نور لوکس است. با وجود این نورسنجهای قدیمی‌هنوز با واحد انگلیسی فوت کندل تنظیم می‌شوند. برای محاسبه لوکس، نیروی تشعشعی (W) یک منبع نور اندازه‌گیری شده و بر )4π×(12/57)استرادیان در یک دایره) تقسیم می‌شود، تا شدت روشنایی را به صورت کندل مشخص کند.
شدت روشنایی برای طیورواحد لوکس تنها شدت روشنایی در انسان را اندازه‌گیری می‌کند، زیرا در محاسبه آن بازده روشنایی طیفی انسان استفاده می‌شود و از بازده روشنایی طیفی طیور استفاده نمی‌شود. بنابر این لوکس یک واحد دقیق و مناسب برای اندازه‌گیری دریافت نور در طیور نیست.
بازده روشنایی در طیور و انسان تفاوت دارد، زیرا پرندگان نسبت به بعضی از تشعشعات فرابنفش حساسند، در حالیکه انسان به این تشعشعات حساسیتی ندارد. همچنین طیور نسبت به قسمتهای آبی و قرمز طیف حساس‌ترند. نورسنج تشعشعات کمتر از 400 نانومتر را به حساب نمی‌آورد و این مسئله باعث می‌شود که پاسخ پرنده‌ها به نور آبی و قرمز کمتر از مقدار واقعی برآورد شود.
به هرحال برای اندازه‌گیری نور فرابنفش تجهیزات پیشرفته‌ای مورد نیاز است که نمی‌توان به آسانی از آنها در آشیانه‌های طیور استفاده کرد. استفاده از سلولهای نوری که که برای طیور تنظیم شده باشند نیز مقرون به صرفه نخواهد بود. به همین دلیل ، هم اکنون نیز شدت نور در آشیانه‌های طیور بر حسب لوکس اندازه‌گیری می‌شود.شدت روشنایی و طول موج وقتی که تجهیزات کاهش ولتاژ برای کاهش شدت نور سفید مورد استفاده قرار می‌گیرند، ترکیب طیفی نور تغییر می‌کند و با افزایش نسبت طول موجهای بلندتر نور، موجب می‌شود که نور قرمزتر شود.
برای مثال در زمان کاهش ولتاژ برای کاهش روشنایی از25به3 لوکس ، نسبت نور قرمز (nm630-780) را از 69/0به 78/0نور مرئی افزایش میدهد. این درآمیختگی شدت روشنایی با طیف خروجی ، نتایج غیر متعارفی را که در آزمایشگاههای مربوط به شدت نور و در مقاطع زمانی مختلف بدست آمده است، توجیه می‌کند.
طول موج(رنگ)چشم انسان دارای سه نوع سلول مخروطی در شبکیه است که اوج حساسیت آنها در 450،700،500 نانومتر است. این شرایط به ما اجازه میدهد که رنگهای اصلی آبی سبز و قرمز را درک کنیم، همچنین وقتی همه سلولهای مخروطی به طور همزمان تحریک می‌شوند، ما آنها را به صورت رنگ سفید درک می‌کنیم.در مقابل، چشم طیوردارای چهار نوع سلول مخروطی است، که اوج حساسیت آنها در 415 نانو متر است، این مسئله همراه با لنزها و مایعاتی که از نظر بینایی وضوح زیادی دارند، این امکان را به طیور می‌دهدکه نسبت به تشعشعات زیر 400 نانومتر نیز پاسخ دهندو به عبارت دیگر در نور فرا بنفش نیز قادر به دیدن می‌باشند.
استفاده از لامپهای تجاری در پرورش طیور
در مواقعی که از لامپهای تجاری استفاده شده است، مقدار رشد تحت رنگهای مختلف تفاوت معنی داری نداشته است.این موضوع لزوماً موجب رد این فرضیه که طول موجهای بلند رشد را کاهش می‌دهند نمی‌شود، زیرا بیشتر لامپهای رنگی تجاری تک رنگ نیستند.
رشدبهتر قابل انتظاردر پرندههایی که تحت منابع نور تجاری آبی یا سبز قرار دارند، در مقایسه با آنهایی که طول موج سفید دریافت می‌کنند، ممکن است بوسیله طول موجهای خارج از محدوده با تشعشع بلندتر خنثی شود. پاسخ عمومی‌رشد به طول موج داده‌ها نشان می‌دهند که سریعترین رشد در ناحیه آبی –سبز طیف صورت می‌گیرد. اما به طور معمول وزن تحت نور آبی برابر یا کمتر از نور سبز است.
اما یک نظریه دیگر این است که پاسخ به این طول موجها وابسته به سن است، یعنی نور سبز باعث القاء رشد اولیه سریعتر، و نور آبی سبب ایجاد افزایش وزن بعد از دو هفتگی می‌شود. اما با این حال تفاوتی در وزن بدن در 46 روزگی در مورد آنهایی که در طول موج سبز نگهداری شدند یا ترکیبی از نور سبز و آبی دیده نشد.خوراک مصرفی و بازده خوراک وقتی به جوجه‌های گوشتی در یک اتاق با نورهای سبز، زرد،نارنجی و قرمز خوراک داده شد ، بیشترین مقدار خوراک از دانخوریهایی مصرف شد که درنور سبز بودند. با وجود این وقتی که یک رنگ واحد در اتاق مورد استفاده قرار گرفت، تفاوت معنی داری مشاهده نشد، که نشان میدهد رفتار مشاهده شده مربوط به ترجیح نور سبز به جای پاسخ مستقیم به این قسمت از طیف بوده است.
اثرات پاتولوژیکی برنامه‌های نوری روشنائی دائم در مرغداری
اولین بار بزرگ شدن چشم در جوجه‌های گوشتی 6 هفته‌ای که در معرض روشنایی دائم با لامپهای رشته‌ای قرار گرفتند دیده شد. روشنایی دائمی‌در جوجه‌ها باعث عمیق‌تر شدن اطاقک زجاجیه‌ای ، ضخیم شدن قرنیه ، نازک شدن عدسی ، آب مروارید، آسیب به شبکیه می‌شود.
تأثیر نور بر کاهش سطح ایمنی
ثابت شده است که روشنایی دائمی با لامپهای رشته‌ای با شدت45 لوکس باعث کاهش سطح ایمنی در جوجه خروسهای نابالغ می‌شود.
تنش در مرغداری
نور دهی ثابت در جوجه‌های سه هفته‌ای باعث افزایش نسبی وزن غدد فوق کلیوی شد و همچنین باعث کمتر شدن هورمون کورتیکوسترون می‌شود.
عوارض تاریکی دائم در پرورش طیور
معمولا باعث بی حالی می‌شود، به گونه‌ای که پرندگان نسبت به اشیاء خارجی و دیگران حساسیت نشان نداده و فعالیت کمتری نشان می‌دهند. نازک شدن مشمیه و شبکیه و وجود نوارهای سفید رنگ در شبکیه از عوارض تاریکی دائم است.
سرطان تخمدان در بوقلمونها
بوقلمونهای ماده‌ای که تحت روزهای بلند (16ساعت) نگهدااری می‌شوند، بویژه زمانی که برای بیش از یک دوره تخمگذاری نگهداری می‌شوند، دچار سرطان تخمدان می‌شوند. چنین تومورهایی با تغییر فتوپریود از16به 8 ساعت ، بعد از هفته5/0±4/4به طور کامل از بین خواهد رفت. اما با بازگشت مجدد پرنده‌ها به فتوپریود 16 ساعته بعد از 5 تا 6 هفته دوباره تشکیل خواهند شد.
مهندس وحید صالحی
منابع:
1_ نوردهی در طیور (ترجمه دکتر زاغری)
2_ تولید مثل در پرندگان (ترجمه دکتر ضمیری)