به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ با وجودی که ناباروری ناشی از اغلب کمبودها در جوندگان آزمایشگاهی نشان داده شده است، در گاوها تنها تعداد کمی از این موارد قادر به ایجاد ناباروری می باشند. به مرور زمان، نظرات مربوط به عوامل تغذیه ای مسئول در افت تولید مثل گله ها تغییر پیدا کرد. این امر ممکن است بازتاب تغییر در روشهای تغذیه و پرورش، بهبود قابلیت های ژنتیکی گاو و یا ناشی از بکارگیری شیوه های تجربی نوینی باشد که در مطالعه دلایل و سیر بیماری زایی مورد استفاده قرار می گیرد.
بیماری زایی ناباروریهای تغذیه ای و متابولیک هنوز کاملاً مشخص نیست. نارسایی تولید مثلی ممکن است در 3 مرحله روی دهد :
1) سنتز و آزاد کردن هورمون LH
2) فعالیت تخمدانی
3) تخمک گذاری، باروری و تکامل تخمک، رویان و فتوس
شواهد بدست آمده در مورد گاو و گوسفند و تجربیات حاصل از حیوانات آزمایشگاهی نشان می دهد که کمبود انرژی چه بسا فعالیت های تولید مثلی را در هر سه مرحله متوقف می کند.
روند بیماری زایی نارسایی های تولید مثلی که در نتیجه کمبود پروتئین و زیادی نسبت نیتروژن غیر پروتئینی به پروتئین قابل هضم در شکمبه ایجاد می شود نامشخص است.
مقادیری از کبالت، مس، ید، منگنز و فسفر در مسیر سوخت و ساز انرژی دخالت دارند. مس، سلنیوم، الفا توکوفرول و بتاکاروتن مواد آنتی اکسیدانی هستند که ممکن است در حفظ تخمک، رویان و فتوس و احتمالاً سایر بافت ها در برابر پراکسیداسیون اسیدهای چرب غیر اشباع با چند مضاعف جیره مؤثر باشند.
تأثیر وزن و وضعیت بدنی گاو بر تولیدمثل
وضعیت تولید مثلی گاوها اغلب با وزن بدن و تغییرات آن و وضعیت بدنی مرتبط است. به نظر می رسد میزان رشد تلیسه ها تعیین کنندۀ سن بلوغ آنها باشد، به همین دلیل در زمان تولید مثل و جفتگیری، تلیسه ها باید از وزن کافی برخوردار باشند. برقراری مجدد سیکلهای فحلی پس از زایمان به تغییر وزن بدن در اواخر آبستنی و وضعیت بدنی در زمان زایمان بستگی دارد. گاوهایی که دارای وضعیت بدنی متوسط تا خوب هستند (در مقیاس درجه بندی 1 تا 5، وضعیت بدنی آنها مساوی یا بیشتر از 5/2 باشد)، در حداقل زمان ممکن به فحلی برمی گردند. گاوهایی که وضعیت خوبی ندارند یا آنهایی که در اواخر آبستنی دچار کاهش وزن شده اند، اکثراً دیرتر به حالت فحلی برمی گردند. به نظر می رسد کاهش وزن بعد از زایمان، بازگشت به فحلی را به تأخیر بیندازد اما تغییرات وضعیت بدنی و وزن بدن قبل از زایمان و وضعیت بدنی در زمان زایمان اهمیت بسیار بیشتری در برگشت به فحلی دارد.
میزان آبستنی در گاوهای شیرده ای که مقدار زیادی از وزنشان را در اوایل شیردهی از دست داده اند (بیش از 10%) یا در زمان جفتگیری همچنان هفته ای بیش از 1% کاهش وزن دارند پایین است. بنابراین باروری عموماً با وزن بدن، تغییرات وزن بدن و وضعیت بدنی (به عنوان مثال ماهیچه، چربی داخل ماهیچه ای و چربی زیر پوستی) ارتباط دارد. ناباروریهای متابولیک و تغذیه ای بازتاب وضعیت تغذیه ای هستند و تحت تأثیر میزان مواد مغذی جیره و نیازهای مختلف جهت رشد ماهیچه و ذخیره سازی چربی، آبستنی، و شیرواری قرار می گیرند.
گاوهایی که در زمان زایمان چاق هستند، در مراحل اولیه شیردهی کمتر غذا می خورند و پس از زایمان، بافتهای بیشتری از بدنشان تحلیل می رود و کاهش وزن بیشتری نسبت به گاوهایی که وضعیت بدنی متوسط دارند نشان می دهند. شواهد نشان می دهد که چنین گاوهایی باروری کمتری دارند و نسبت به سایر بیماریها مانند سندرم گاو چرب یا سندرم کبد چرب و سندرم زایمان مستعدتر می باشند. قابلیت های ژنتیکی در تغییر وزن بدن و وضعیت بدنی در طول شیردهی نقش دارد و در گاوهای ممتازی که شیر زیادی تولید می کنند، وضعیت بدنی و وزن بدنشان بیشتر تحلیل می رود. در گاوهای شیری که تولید بالایی دارند، تولید شیر باعث جلب عناصر غذایی و متابولیت ها در جهت تولید بالا می شود که حاکی از تأثیر متقابل و بسیار مهم بین تغذیه و شیردهی می باشد.
مواد معدنی و تأثیر آن بر باروری گاو
کمبود مواد معدنی از راههای زیر اثر منفی خود را روی تولید مثل اعمال می کنند :
1) فعالیت میکروفلور شکمبه و متعاقب آن میزان تخمیر، اشتها و جذب مواد آلی قابل هضم کاهش می یابد. از این رو واکنش ها ممکن است طی چند ساعت بعد از خوردن جیره های فقیر روی دهد، هر چند که بیشتر به خاطر همکاری بزاق با مایع شکمبه این امر ممکن است به تأخیر بیفتد.
2) میزان تنظیم آنزیم هایی که بر روی سوخت ساز پروتئین و انرژی و ساخت هورمون ها تأثیر دارند کاهش می یابد. از آنجایی که مقادیر عناصر معدنی لازم جهت این فرآیندها کم است، استفاده مجدد از مواد معدنی داخل بدن باعث می شود احتمال بروز ناباروری ناشی از کمبودهای مزمن، بیشتر از ناباروری های ناشی از کمبودهای حاد باشد.
3) تداخل در ساخت و تکامل سلول های دستگاه تولید مثل، مخصوصاً سلولهایی که سرعت تقسیم در آنها زیاد است مانند آندومتریوم، تخمک، رویان و فتوس.
عدم تعادل بین غلظت و میزان عناصر معدنی رقابتی علوفه مانند آهن، مولیبدون و سلینوم ممکن است در جذب یا نگهداری عناصر معدنی مهم مثل مس تداخل نماید.
کبالت
کمبود کبالت مانع از تشکیل سیانوکوبالامین (Vitamin B12) می شود لذا کوآنزیم B12 مورد نیاز برای تبدیل پروپیونات به سوکسینات نیز تشکیل تخواهد شد. کمبود کبالت باعث کاهش گلوکونئوژنز و فعالیت چرخه تری کربوکسیلیک اسید (چرخه کربس) می شود و نتیجه آن هیپوگلایسمی می باشد.
مس
کمبود مس ممکن است با تاثیر در سلامت رودۀ کوچک سبب ناباروری گردد و در نتیجه کمبود کلی مواد مغذی رخ می دهد. کمبود منگنز سبب فقدان فحلی یا فحلیهای خاموش، تأخیر در تخمک گذاری، کاهش میزان آبستنی اولین تلقیح و تولد گوساله های عجیب الخلقه می شود.
تولید مثل چه بسا می تواند در هر یک از مراحل تا زمان گزینی تحت تأثیر قرار گیرد. بسته به زمان و درجه کمبود انرژی، میزان آسیب وارده فرق می کند.
در جیره گاوها وجود پروتئین خام به میزان 13 تا 15 درصد، می تواند روند تولید مثلی را پا بر جا نگه دارد.
خلاصه
ناباروری تغذیه ای و متابولیک از راه تأخیر در بلوغ با اولین فحلی پس از زایمان، فحلی غیرطبیعی کاهش میزان آبستنی در اثر اولین تلقیح یا تلقیحات بعدی، غیر طبیعی بودن مدت سیکل فحلی، سقط جنین، ناقص الخلقه زایی و مرگ و میر حوالی زایمان مشخص می شود که این عوامل در گرو سن، تعداد لاکتاسیون، فصل و رشد مرتع یا تغییر در روش تغذیه، مرحلۀ شیرواری، میزان تولید شیر و ترکیب آن، شیردادن به گوساله، وزن بدن و وضعیت بدنی یا تغییر وزن و وضعیت بدن، فصل سال، تغذیه (نوع غذا و کیفیت و نحوه بسته بندی آن و نیز نوع خاک) و سایر بیماریهای متابولیک مخصوصاً کتوز می باشد.
ابوالفضل همت زاده