مروری بر ضدعفونی کننده ها در بهداشت طیور

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در عمل هدف از ضد عفونی کاهش عوامل بیماریزا تا سطح قابل قبول و جلوگیری از ازدیاد آنها تا حد بیماریزایی و کنترل ورود عوامل بیماریزا در طی دوران پرورش می باشد. 

در شرایطی که بیماری رخ میدهد میتوان از ضد عفونی کننده ها جهت جلوگیری از انتشار بیماری استفاده نمود. ضد عفونی و قرنطینه اولین و یکی از مؤثرترین روشهای اعمال مدیریت صحیح بهداشتی در گله و کنترل و ریشه کنی بیماریها میباشد و ضد عفونی در مقایسه با سایر روشهای پیشگیری از جمله واکسیناسیون و درمان دارویی نیاز به هزینه کمتری داشته و از نظر بهداشت عمومی و بهداشت گله عوارض سوء کمتری خواهد داشت. 

● تعریف

▪ ضد عفونی یا Disinfection

عبارت است از استفاده از عوامل فیزیکی و مواد شیمیایی جهت از بین بردن یا متوقف کردن رشد میکروارگانیسم های بیماریزا (ویروسها، باکتریها، قارچها، انگل ها ). 

عوامل یا موارد استفاده در جهت این عمل ضد عفونی کننده Disinfectant خوانده میشوند. 

بر خلاف آنتی بیوتیک ها که در بالاترین غلظت ممکن است، فقط باکتریواستاتیک باشند و بعد از چندین ساعت تماس اثر کشندگی بر باکتریها داشته باشند، ضدعفونی کننده ها عموماً در مدت کمتری (در طی چند دقیقه ) اثرکرده و باکتریها و حتی برخی موارد ویروسها، قارچها و انگلها را نیز می کشند. بعلاوه ضد عفونی کننده ها معمولاً برای سطوح بی جان استفاده میشوند و بسیاری از آنها در غلظت های مورد استفاده برای حیوانات سمی میباشند. ضد عفونی کننده های خاصی که برای سطوح بدن حیوانات و انسان بکار میروند آنتی سپتیک Antiseptic خوانده میشوند. 

● ویژگیهای یک ضدعفونی کننده ایده ال

یک ضدعفونی کننده ایده ال باید دارای شرایط مهم زیر باشد :

۱) ارزان و در دسترس باشد. 

۲) اثر سریع داشته باشد. 

۳) دارای طیف اثر وسیع برروی باکتریها، ویروسها، قارچها، و غیره باشد. 

۴) میکروارگانیسمهای مقاوم نسبت به آن ایجاد نشود. 

۵) بوسیله مواد آلی غیر فعال نگردد. 

۶) حداقل سمیت را داشته باشد. 

۷) اثر مخرب برروی ساختمان و تجهیزات نداشته و از خود رنگ بر جای نگذارد. 

۸) برای پوست و مخاطات حیوان و انسان محرک نباشد. 

۹) بدون بو و عطر زننده باشد. 

۱۰) در آب (حتی آبهای سنگین ) به خوبی حل شده و رسوب ندهد. 

۱۱) خاصیت پاک کنندگی داشته باشد. 

۱۲) نفوذپذیری آن به درزها و شکافها ی سطوح زیاد باشد. 

۱۳) در مقابل هوا ، آب ، دما و غیره پایداری شیمیایی خوبی داشته باشد. 

● عمل ضد عفونی کننده Action of Disinfectant

میزان تأثیر هر ضدعفونی کننده به عوامل بسیاری از جمله : غلظت، زمان، دما، نوع میکروارگانیسم ( اعم از ویروس، باکتری، قارچ، انگل، اسپور ها و … )، تعداد میکروارگانیسمهای موجود در محیط و کیفیت محیط بستگی دارد. فعالیت یک میکروب کش در وحله اول به جنبش مولکولی ذرات و برخورد ضد عفونی با میکروارگانیسمهای هدف بستگی دارد. همچنین غلظت، دما، PH و نوع ماده همراه ضد عفونی (حامل ) بنوبه خود بر جنبش مولکولی ذرات مؤثر هستند. 

با افزایش زمان تماس ضد عفونی کننده، میزان نفوذ آن در سطوح بیشتر شده و اثر کشندگی آن بیشتر خواهد شد. مواد ضدعفونی کننده با توجه به نوع میکروارگانیسم که با آن روبرو میشوند توانائیهای مختلفی دارند. 

▪ باکتری‌ها

اغلب ضد عفونی کننده ها درشرایط مناسب میتوانند میکروبها را بکشند ولی بعضی از آنها فقط سیکل زندگی باکتریها را مختل می کنند (باکتریواستاتیک ) یک ضدعفونی کننده میتواند تحت شرایط و غلظت خاصی باکتریوسید و یا باکتریواستاتیک باشد. 

▪ ویروس‌ها

اثر ضدعفونی کننده بر روی ویروسها با مشکلاتی مواجه است چون تا زمانیکه ویروسها داخل سلول میزبان هستند تحت تأثیر قرار نمی گیرند. اغلب ضدعفونی کننده ها فقط به میزان جزئی ویروسها را غیرفعال می کنند. برای غیر فعال کردن ویروسها، ماده ضدعفونی کننده باید پروتئین اطراف اسید نوکلئیک را از هم بگسلد، اگر فقط پروتئین اطراف اسید نوکلئیک تخریب گردد، اسید نوکلئیک ویروس میتواند وارد سلول میزبان شده و مجدداً فعال گردد. 

از نظر حساسیت به ضدعفونی، ویروسها را میتوان به دوگروه (لیپوفیلیک و هیدروفیلیک) تقسیم کرد. ویروسهای لیپوفیلیک دارای پوشش چربی هستند که آنها را به اغلب ضدعفونی کننده های معمول مورد استفاده در مرغداری حساس می کند. درصورتیکه ویروسهای هیدروفیلیک بدون پوشش بوده و بطور کلی حساسیت کمتری به ضدعفونی کننده ها دارند. بسیاری از ویروسها جزء ویروسهای هیدروفیلیک بوده و خطر باقی ماندن آنها در فارم پس از ضدعفونی وجود دارد. مؤثرترین ضدعفونی کننده ها برروی این نوع ویروسها، اسیدهای آلی، کلرامین ها، فرم آلدئید وگلوتار آلدئید میباشد. 

▪ قارچ‌ها

ضدعفونی کننده هایی که در جوجه کشی و مرغداری استفاده میشود، باید دارای اثر قارچ کشی و یا جلوگیری از رشد قارچ باشند. همچنین باید قابلیت تخریب و غیر فعال کردن اسپور قارچ را نیز داشته باشند. اغلب قارچ کشها برای قارچ تنها همانند یک سم عمل می کنند وسلولهای قارچی را نابود می سازند. 

▪ انگل‌ها

انگلهای تک یاخته بخصوص کوکسیدیا در بهداشت طیور اهمیت بیشتری دارد. اغلب انگلهای تک یاخته ای قسمتی ازسیکل زندگی خود را در خارج از بدن میزبان می گذرانند که دراین مرحله از زندگی بیشترین مقاومت را دارند. تعداد محدودی از مواد ضدعفونی کننده بر ضد ارگانیسمهای تک یاخته ای طیور مفید هستند. مواد شیمیایی خاصی برای این منظور استفاده میشوند اما معمولاً به جهت بالا بودن غلظت مورد نیاز و عوارض سوء زیاد، در عمل چندان قابل قبول نیستند. 

● روش عمل ضدعفونی کننده ها Mode of Action

ضد عفونی کننده ها معمولاً به یکی از روشهای زیر برروی میکروارگانیسمها اثر می کنند.

۱) دی هیدراتاسیون و خشک کردن میکروارگانیسم مثل حرارت 

۲) ایجاد لایه ضخیم کشنده در سطح میکروارگانیسم 

۳) اثر بر نفوذپذیری غشاء پلاسمایی سلول با خاصیت سورفاکتنت 

۴) اثر تخریب بر پروتئینهای داخلی بخصوص آنزیمها 

۵) تغییر شرایط فیزیکی مثل PH

● اثر مواد آلی برضدعفونی کننده‌ها

اصولاً ضد عفونی کننده ها زمانی مؤثرند که برروی سطوح کاملاً تمیز و عاری از مواد آلی بکار روند. مواد آلی موجود درمحیط به روشهای مختلفی برضدعفونی کننده هااثر منفی می گذارند، که عبارتند از: 

۱) ایجاد پوشش محافظت کننده بر روی میکروارگانیسمها 

۲) ایجاد ترکیبات غیر محلول 

۳) انجام واکنشهای شیمیایی و تولید موادی بدون اثر ضد عفونی کنندگی 

۴) جذب مواد ضدعفونی کننده توسط مواد کلوئیدی موجود در سوسپانسیونهای مواد آلی 

۵) غیر فعال کردن ضدعفونی کننده بوسیله چربیها 

● انواع ضدعفونی کننده‌های رایج در صنعت مرغداری

ضدعفونی کننده های مورد استفاده درصنعت مرغداری از نظر کلی به دو دسته تقسیم میشوند : 

الف ) ضدعفونی کننده های فیزیکی : 

عوامل فیزیکی متعددی بصورت طبیعی یا مصنوعی می توانند در مرغداری بعنوان ضدعفونی کننده عمل نمایند. ازجمله نور، گرما، سرما، خشکی 

▪ نور خورشید : فعالیت ضد باکتریایی آن مربوط به طیف ماوراء بنفش آن میباشد، بخاطر نفوذپذیری کم نور U.V. نمی تواند از شیشه و پوششهای نیمه شفاف سقف یا غبار عبورنماید. بنابراین نور خورشید در داخل ساختمان مرغداری تقریباً بطور کامل بی اثر است. 

ب ) ضدعفونی کننده‌های شیمیایی

مواد شیمیایی که بعنوان ضدعفونی کننده در صنعت مرغداری بکار میرود از نظر مکانیسم عمل و نوع ترکیب شیمیایی تقسیم بندیهای مختلفی دارند، دراین مقاله سعی شده است که مهمترین وکاربردی ترین انواع ضدعفونی کننده های رایج در صنعت طیور کشور مورد بحث و توجه قرار گیرند. 

▪ فنلها Phenols

فنل ( کربولیک اسید Carbolicacid ) با فرمول C۶ H۵OH از مشتقات زغال سنگ قیراندود میباشد که بیش از صد سال پیش کشف شده و اولین ماده ضدعفونی است که بعنوان آنتی سپتیک در سال ۱۸۶۷ توسط لیستر مورد استفاده قرار گرفت. 

ترکیبات فنل در دمای اتاق بدون رنگ با بوی بسیار مشخص میباشد. فنل به میزان کم در آب حل میشود و در حضور آب شیری رنگ میشود. در حلالهای صابونی بصورت امولسینه عرضه میشود. فنل با غلظت بالا یک سم پروتوپلاسمیک است که در سلول نفوذ کرده و دیواره آن را گسسته پروتئین های آن را رسوب می دهد و با غلظت کمتر فقط سیستم آنزیمی سلول را مختل میکند. 

فنل برروی باکتریها (گرم مثبت و گرم منفی ) وقارچها اثر کشنده دارد اما برروی اسپورها و ویروسها بسیار ضعیف اثر می کند. تغییر رقت محلولهای فنل در میزان اثر آنها تأثیر بسیار زیادی دارد همچنین بوسیله مواد آلی سریعاً غیر فعال میشود. اغلب فنلها با مواد ضدعفونی کننده غیر یونیزه (کلوئیدی خنثی ) سازگاری نداشته و نباید با آنها استفاده شود. ولی با ترکیبات آنیونیک (ترکیبات یونی با بار منفی ) سازگاری دارند و در PH قلیایی فعالترند چون محلول ترمی باشند، همچنین محلولهای گرم فنل مؤثرتر هستند. فنل برای ضدعفونی ساختمان و وسایل در صنعت طیور بکار میرود. 

در سالهای اخیر ترکیبات سنتتیک فنل مانند، اکلیل فنل های ساده، نیتروفنلها و هالوژنهای فنله به بازار عرضه شده اند که نسبت به فنل طبیعی سمیت کمتری داشته و برای پوست کمتر محرک می باشند. همچنین نسبت به فنلهای طبیعی گران قیمت بوده و بخاطر اینکه براحتی غیر فعال میشوند، در صنعت طیور کاربرد کمتری دارند. 

▪ کرزول Cresol

کرزول ( کرسیلیک اسید Crecylic acid، کرزول اسید Tricresol acid ) مایع بدون رنگ بوده که در معرض نور و هوا به صورتی زرد و نهایتاً قهوه ای تیره تغییر رنگ میدهد. کرزول بوی همانند فنل دارد و تا حدود ۲ % در آب حل گردیده و در آب گرم بهتر حل میشود. کروزل برروی اغلب باکتریها ( گرم منفی و مثبت ) بخصوص باکتریهای اسید فست و اغلب قارچها مؤثر است. برروی ویروسها اثر کمتری داشته و روی اسپورهای باکتریها و قارچها مؤثر نیست. 

در حضورموادآلی نسبت به سایر ضدعفونی کننده ها بهتر عمل می کنند. بنابراین برای ضدعفونی جایگاه، محوطه، توریها، کف سالنها و حوضچه های ضد عفونی توصیه میشود. کرزول با ترکیبات آنیونیک ( یون با بار منفی ) سازگاری داشته ولی در حضور ترکیبات غیره یونیزه از میزان اثر آن کم میشود و در PH اسیدی بهتر عمل می کند. 

برای افزایش حلالیت، محلول کرزول صابونی شده Saponated Cresol Solution ( لیزول ) که ترکیبی از ۵۰ % کرزول با ۳۵ % صابون رقیق شده در هیدروکلراید میباشد، تهیه گردیده است که با غلظت ۲ % بکار میرود. برخی ترکیبات کرزول بعنوان پاک کننده نیز استفاده میشوند. 

▪ ترکیبات ید

ید به شکل کریستالهای متالیک به رنگ قرمز یا قهوه ای روشن با بوی مشخص میباشد. حلالیت آن در آب کم بوده اما در الکل بخوبی حل میشود. ترکیبات ید با مواد معدنی، محلولهای آلی، پاک کننده ها، مواد خیس کننده و دیگر حاملهایی مانند پلی ونیل پیرولیدون Polyvinyl Pyrolidone بنام یدوفورها در دسترس میباشند. این ترکیبات ممکن است بیش از ۳۰ % وزن خود ید داشته باشند که ۷۰ الی ۸۰ درصد ید آن به صورت ید قابل دسترس از محلولهای رقیق شده آزاد میشود. 

مولکولهای حامل به عنوان کمک کننده برای آزاد شدن ید عمل می کنند. ترکیبات غیر یونی آنها بسیار بهتر از ترکیبات آنیونیک و کاتیونیک در آبهای سنگین و PH مختلف مؤثر هستند. یدوفورها در آب بهتر حل میشوند و در حضور مواد آلی تا زمانیکه PH بالاتر از ۴ نباشد قدرت ضدعفونی کنندگی خود را حفظ میکنند. این ترکیبات نسبتاً بی ضرر بوده، سمیت پایینی داشته و بدون بو میباشند و پایداری خوبی دارند. یدوفورها در محیط اسیدی (2 PH  تا ۴ ) مواد ضدعفونی کننده خوبی هستند ولی فعالیت آنها در محیط قلیایی و در حضور مقدار قابل توجه مواد آلی، کم میشود. ید بخوبی به داخل سلول باکتری نفوذ کرده و در واکنشهای متابولیک حیاتی باکتری اختلال ایجاد میکنند. یدوفورها برروی شکل فعال وحتی اسپور باکتریها (گرم مثبت و گرم منفی) مؤثر بوده و به اسیدنوکلئیک میکروارگانیسم حمله می کند. یدوفورها همچنین درمقابل قارچها، برخی ویروسها از جمله ویروس گامبورو مؤثر هستند. یدوفورها یک جرمیسید ایده ال برای ظروف آب و سایر قسمتها ی مرغداری می باشند. 

▪ کلر Chlorine

یک ترکیب ضدعفونی کننده مؤثر بوده که به اشکال پودر ( هیپوکلریت سدیم یا کلسیم همراه با تریسدیم فسفات هیدراته ) و اشکال مایع ( محتوی هیپوکلریت سدیم، کلرامین های آلی و دی اکسید کلر ) موجود است. کلر بوی بسیار نافذی دارد. وقتی عنصر کلر یا هیپوکلریتها به آب اضافه شوند اسیدهیپوکلروس ( Hocl ) ایجاد میشود که اثر میکروب کشی دارد. 

کلر برروی باکتریها ( گرم مثبت و گرم منفی ) و قارچها مؤثر هستند. کلر وقتی از هیپوکلریت ها آزاد شود به پوشش پروتئینی اسید نوکلئیک ویروسها حمله می کند. وقتی کلر آزاد ترکیبات کلره در حدود ppm ۳۰۰ - ۲۰۰ باشد، ضدعفونی کننده مناسبی میباشد ولی مقدار توصیه شده آن برای مرغداری و دامداری ppm ۸۰۰ - ۷۰۰ کلر قابل دسترس میباشد. محلولهای کلردار در محیطهای اسیدی فعالتر از محیطهای قلیایی هستند و درمحلولهای گرم بهتر از محلولهای سرد عمل می کنند. 

کلر با مواد آلی ترکیب شده و ترکیبات باثباتی ایجاد می کند. درنتیجه میزان کلر آزاد محلول کاهش یافته و غیر فعال میگردد. محلول کلر ۲ % برای ضدعفونی آب خوریها و دانخوریها ( بخصوص فلزی ) توصیه شده است. هیپوکلریت سدیم نسبت به هیپوکلریت کلسیم سریع الاثرتر است ولی زمان فعالیت آن کوتاهتر می باشد. 

▪ کلرامین T

یکی از ترکیبات مهم کلر است که به شکل پودر سفید، کریستاله با بوی ملایم کلر میباشد. اثر باکتریسیدال آن بوسیله آزاد شدن کلر و تشکیل Hocl است. کلرامین نسبت به هیپوکلریت کمتر محرک بوده و ثبات بیشتری دارد و در عمل از آن مناسب تر میباشد. 

کلرامینT بهترین اثرضدعفونی کنندگی را روی باکتریهای هوازی وغیرهوازی مقاوم به اغلب نمک های چهارتائی آمونیوم وسودسوزآور و پاک کننده های کاتیونیک دارد. محلول ۵ % آن در عرض ۳۰ دقیقه، ضدعفونی کننده مؤثری میباشد، ویروس نیوکاسل با محلول ۱ % آن غیر فعال میشود. 

▪ گوگرد (دی اکسیدسولفور Sulphor dioxide)

در اثر سوختن گوگرد، دی اکسیدسولفور به صورت گاز آزاد میشود. دی اکسید سولفور بعنوان یک ماده ضدعفونی کننده بر علیه باکتریها، ویروسها، انگلها و حشرات و جانوران موذی استفاده میشود. به ازای هر ۶ متر مکعب فضا یک کیلوگرم گوگرد مورد نیاز میباشد. برای حصول نتیجه بهتر میبایست هنگام گاز دادن، هوا مرطوب بوده وکلیه منافذ تا ۲۴ ساعت بسته باشد. برای مرطوب نمودن فضا توصیه میشود قبل از شروع به مشتعل کردن گوگرد، آب یا محلول ضدعفونی کننده مناسب دیگری برروی دیوار، سقف و کف محل مورد نظر اسپری شود. 

دی اکسیدسولفوربا آب ترکیب شده وتولید اسیدسولفوروس Sulphorous acid می کند که ماده ای باکتریسیدال است. گوگرد باید به شکل شمع ساخته شود یا به نسبت وزن خود با زغال چوب مخلوط گردد تا به سوختن آن کمک کند. 

▪ سورفاکتنت‌ها Surfactants

سورفاکتنت ها ترکیباتی هستند که کشش سطحی را در محلول کاهش میدهند. این ترکیبات بطور گسترده ای بعنوان مواد خیس کننده، پاک کننده و امولسیون کننده میباشند. سورفاکتنت ها بر حسب اینکه کدام قسمت ملکول آب دوست باشد به سه گروه آنیونیک، کاتیونیک و غیر یونی تقسیم میشوند. ترکیبات آنیونیک عمدتاً بعنوان صابون ها مورد استفاده میباشد. ترکیبات چهارتائی آمونیوم شکل اصلی سورفاکتنت های کاتیونیک مورد استفاده در صنعت مرغداری می باشند. 

▪ ترکیبات چهارتایی آمونیوم

این ترکیبات کاتیونیک ( یونهای با بارمثبت ) بدون بو و شفاف بوده و عمدتاً برای پوست محرک نیستند. خاصیت بوبر و تمیزکنندگی دارند و بعنوان ماده ضدعفونی کننده درسطح اجسام کاملاً مؤثرهستند. ترکیبات چهارتائی آمونیوم درآب بخوبی حل میشوند و درحضور ترکیبات سورفاکتنت آنیونیک ( صابونها ) غیر فعال میشوند. به آسانی با پروتئین، چربیها و برخی فسفاتها ترکیب می گردند لذا در حضور مواد آلی از اثر میکروب کشی آنها بشدت کاسته میشود. 

ترکیبات چهارتایی آمونیوم برروی باکتریها ( گرم مثبت ومنفی ) مؤثر هستند ولی برای اثر بر باکتریهای گرم منفی نیاز به غلظت های بالاتر میباشد، بطور بسیار محدودی برروی برخی قارچها و ویروسها تأثیر می گذارند ولی در مجموع میتوان گفت که این ترکیبات توانایی از بین بردن ویروس، قارچ و اسپور را ندارند. با افزودن کربنات سدیم و قلیایی کردن محیط میتوان بر قدرت اثر آنها افزود. درحدودppm۲۰۰ کربنات سدیم محلول وppm ۵۰۰ آمونیوم چهارتایی و ppm۲۰۰ EDTA افزوده میشود تا PH محلول به ۸ برسد. از ترکیب بدست آمده برای ضدعفونی دیواره ها، سینیها و کف هچری استفاده میشود. 

سورفاکتنت های کاتیونیک به مقدار زیادی جذب دیواره سلولی باکتریها شده و کشش سطحی و نفوذپذیری غشاء پلاسمایی را کاهش میدهند. این ترکیبات همچنین ساختمان پروتئین ها را درهم میریزند. 

قسمت اعظم جمعیت باکتریا یی را سریعاً از بین میبرند ولی باکتریهای باقی مانده و مقاوم، تکثیر قابل توجه ای از خود نشان میدهند. 

اعتماد بی مورد به ترکیبات چهارتائی آمونیوم در ضدعفونی صنعت طیور فی نفسه مشکل زاست چون آنها به شکل لایه نازکی روی سطح درز آمده و زیرآن باکتریها میتوانند، باقی بمانند. این لایه نازک به سادگی شکسته نمی شود و عمل ضد باکتریایی کمی در زیر آن انجام میشود. 

بنزآلکانیوم کلراید و بنزوتونیوم کلراید از اشکال رایج مورد استفاده این ترکیبات هستند. ترکیبات چهارتایی آمونیوم برای ضدعفونی تخم مرغهای قابل جوجه کشی و برای کنترل سالمونلا برروی پوسته تخم مرغهای خوراکی استفاده میشود و در PH قلیایی فعالیت میکروب کشی خوبی دارند. 

▪ آهک Lime اکسید کلسیم Calcium oxide آهک زنده quick lime cao

پودر سفید متمایل به خاکستری بدون بو، شامل بیش از ۹۵ % اکسید کلسیم میباشد. وقتی آهک زنده با آب خیسانده شود، طی یک واکنش انرژی زا به پودر سفیدی بنام هیدروکسید کلسیم (آهک مرده Salked lime ) [ca(OH)۲] تبدیل میشود. در صورتیکه میزان آب مخلوط شده با آهک کافی باشد ( مانند دوغاب آهک ) واکنش بطور کامل انجام شده و تمام اکسید کلسیم به هیدرواکسید کلسیم تبدیل میشود. در مدت طولانی تر واکنش ادامه یافته و دی اکسید کلسیم به کربنات کلسیم تبدیل میشود که فاقد خاصیت ضدعفونی کنندگی است.

▪ فرم آلدئید formaldehyde

گاز فرمالدئید بدون رنگ، بسیارمحرک و نافذ میباشد. غلظت ۴ % وزنی آن در محلول مایع، میکروبکشی مفید بر علیه باکتریها، اغلب ویروسها و قارچها و حتی اسپورها میباشد. این ماده مؤثر در ترکیبات تجارتی زیر وجود دارد : 

▪ فرمالین (formalin)

محلول بدون رنگ با بوی نافذ و سوزاننده و محرک شامل بیش از ۳۷ % گاز فرمالدئید همراه با مقادیر متفاوتی از متیل الکل جهت جلوگیری از پلی مریزه شدن آن میباشد. فرمالین یک ضدعفونی کننده ارزان قیمت و مفید میباشد. برای ضدعفونی عمومی بهتر است از محلول رقیق شده فرمالین برابر حدود ۴ % گاز فرم آلدئید استفاده کرد. 

▪ پودر پارافرم آلدئید (Paraformaldehyde)

حاوی ۹۱ % گاز فرم آلدئید میباشد که با حرارت دادن آن، گاز فرم آلدئید متساعد میگردد.

● موارد استفاده از فرم آلدئید درصنعت طیور

۱) فرم آلدئید بصورت مایع، گاز یا آئروسل یکی از بهترین و مفیدترین ضدعفونی کننده ها برای ضدعفونی کلی مرغداری قبل از اقدام به جوجه ریزی میباشد. 

۲) محلول ۵ % فرم آلدئید بصورت اسپری به مقدار ۲۰ سانتی متر مکعب به ازای هر متر مکعب به منظور درمانی و از بین بردن اسپور اغلب باکتریها در فارم مفید میباشد. 

۳) به شکل آئروسل برای از بین بردن عامل برنشیت عفونی پرندگان ( ترکیب ۴ % به مقدار۲۰ سانتی متر مکعب بازای هر مترمکعب ). 

۴) محلول ۴ % به مقدار ۱۵ سانتی متر مکعب به ازای هر متر مکعب برای از بین بردن میکروارگانیسمهای مایکوپلاسمائی طیور. 

۵) برای غیر فعال کردن ویروسهای لارنگوتراکئیت، آبله، نیوکاسل و سایر ویروسها. 

۶) مخلوط کردن محلول فرم آلدئید به نسبت یک تا سه درصد وزن بالایه سطحی بستربرای کنترل اثر قارچها، باکتریها و ویروسها مفید است. 

۷) ترکیب ۲ % فرم آلدئید و ۵ % فنل در حوضچه های ضدعفونی ورودیهای مرغداری، سالن و غیره در جلوگیری از پراکنده شدن عفونت با پای انسان یا خودروها بسیار مفیدمی باشد. 

● روشهای استفاده از فرم آلدئید بعنوان ضدعفونی کننده در صنعت طیور

۱) بصورت اسپری (آئروسل)

محلول فرم آلدئید برابر ۴ % گاز فرم آلدئید به مقدار ۲۰ سانتی متر مکعب به ازای هر متر مکعب درفضا و برروی سقف، دیواره و کف اسپری میشود. میتوان محلول با این غلظت یا کمی غلیظ تررا برای ضدعفونی محوطه، دیوارها وبیرون ساختمان استفاده کرد. برای ضدعفونی علوفه خشک وغیره که نمی توان با گاز دادن، آنها را ضدعفونی کرد، می توان محلول ۲ % فرم آلدئید را برروی سطح آنها اسپری کرد. بعد از استفاده از اسپری و آئروسل ظروف آب و غذا باید با آب شسته شود. 

۲) گاز دادن بوسیله ترکیب فرمالین و پرمنگنات پتاسیم

از ترکیب ۲۰ گرم پرمنگنات با ۴۰ سانتی متر مکعب فرمالین تجاری (۳۷ % ) به ازای هر مترمکعب، گاز فرم آلدئید متساعد میشود. برای انجام این عمل ظروف با دهانه ۳۰ تا ۳۵ سانتی متر و با حجم سه برابر حجم فرمالین مورد نیاز ایدآل خواهد بود. ابتدا پرمنگنات به مقدار لازم در ظروف ریخته شده و بعد فرمالین روی آن افزوده شود. برای حصول نتیجه بهتر می بایست رطوبت نسبی محیط بیش از ۷۵ % و دما بالاتر از ۲۴ درجه سانتیگراد باشد. میتوان قبل از گاز دادن، با اسپری آب یا یک محلول ضدعفونی کننده رطوبت را بالا برد. پس از گاز دادن تمام منافذ و درب و پنجره ها باید حداقل تا ۱۲ ساعت بسته باشند. 

۳ ) گاز دادن بوسیله تبخیر فرمالین با حرارت

مخلوط ۲۰ تا ۳۰ سانتی متر مکعب فرمالین تجاری با همان مقدار حجم آب به ازای هرمترمکعب فضا، را میتوان حرارت داد تا گاز فرم آلدئید متساعد شود. 

۴) حرارت دادن پارافرم آلدئید

با حرارت دادن پودر پارافرم آلدئید گاز فرم آلدئید متساعد میشود. با توجه به اینکه پارافرم آلدئید حاوی ۹۱ % فرم آلدئید میباشد، ۱۰ تا ۱۵ گرم پارافرم آلدئید برای هر متر مکعب فضا لازم است. 

● خنثی کردن گاز فرم آلدئید

برای سرعت عمل در خنثی کردن گاز فرم آلدئید میتوان از محلول ۲۶ تا ۲۹ درصد هیدروکسیدآمونیوم روی سطح بخار داده شده بپاشیم . برای هر گرم پارافرم آلدئید باید ۴ گرم هیدروکسیدآمونیوم استفاده شود. 

شستشو و ضدعفونی لوله‌های آبخوری در سالن‌های مرغداری 

با مصرف مداوم آب و گذشت زمان، در لوله های آبخوری سالنهای مرغداری ابتدا رسوب املاح و سپس زنگ زدگی و بالاخره رشد جلبک ها بوقوع پیوسته و محیط مناسبی برای رشد میکروارگانیزمها بوجود می آید. 

اثرات سوء لوله های آلوده در گله عبارتند از:

۱) کاهش اثر مصرف واکسنهای آشامیدنی. 

۲) افزایش راندمان تبدیل غذایی. 

۳) کاهش کیفیت لاشه کشتار شده. 

با عنایت به موارد ذکر شده لازم است که لوله های آبخوری بعد از تخلیه گله و زمانیکه مرغ در سالن وجود دارد هر دو هفته یکبار شستشو شوند. 

ضدعفونی آب مصرفی طیور باعث کاهش تعداد میکروارگانیزمها، کندی رشد جلبکها و عدم رسوب املاح در سطح داخلی لوله ها می گردد. باید توجه داشت که ۴۸ ساعت قبل از مصرف واکسن های آشامیدنی و ۲۴ ساعت بعد از مصرف این واکسنها از مصرف آب ضدعفونی شده برای طیور اکیداً خودداری شود.

● موارد زیر در رابطه با ضدعفونی و شستشوی لوله های آبخوری باید کاملاً مورد توجه و عمل قرار گیرند :

۱) قبل و بعد از شستشوی لوله ها با مواد شیمیایی، لوله ها را باید با آب تحت فشار بخوبی شستشو داد. 

۲) همچنانکه اشاره شد غلظت موادشستشو دهنده را با توجه به وجود گله در سالن و یا خالی بودن سالن به دقت محاسبه و سپس مصرف کرد. 

۳) از مصرف مواد ضدعفونی کننده در آب قبل و بعد از مصرف واکسن های آشامیدنی اجتناب کرد. 

۴) هر بار بعد از مصرف دارو در آب، لوله ها را شستشو داد. 

۵) مصرف بعضی شستشو دهنده ها با تعدادی از داروها می تواند کمک به افزایش حلالیت آنها نماید، از جمله آمونیاک با غلظت کم باعث افزایش حلالیت سولفونامیدها و اسید سیتریک باعث افزایش حلالیت تتراسایکلین ها میشود. 

۶) سیستم آبرسانی سالنها بعد ازهربار شستشوی لوله ها بخوبی بررسی شود تا از وجود آب در آنها اطمینان حاصل شده و گله دچار بی آبی نشود. 

۷) در مصرف آب اکسیژنه دقت شود چون این ماده میتواند باعث بروزجراحات پوستی و پوسیدگی لوله ها گردد. 

۸) املاح ید می توانند باعث خرابی لوله های گالوانیزه و سایر وسایل پلاستیکی سیستم آبرسانی شوند. 

۹) کلر در غلظت های زیاد می تواند باعث خرابی انواع فلزات و از جمله لوله های فولادی ضد زنگ گردد. 

۱۰) موادشیمیایی پاک کننده لوله ها را نباید مخلوط با همدیگر مصرف کرد. 

۱۱) در صورت مصرف کلر، تهویه کافی در سالن باید وجود داشته باشد. 

۱۲) توجه شود طیور به آبی که به منظور شستشوی لوله ها به آن مواد شیمیایی اضافه شده است به هیچ وجه دسترسی نداشته باشند چون این آب می تواند برای آنها سمی باشد.

دکتر رامین فرامرزی (مدیر فنی شرکت تلاونگ) 

منبع : موسسه مرغداری ایران