به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری VHS یا سپتی سمی خونریزی‌دهنده ویروسی یک بیماری حاد ماهیان آب شیرین و دریایی بوده که می تواند بر تعداد گونه ماهیان ورزشی و تفریحی و تجاری تاثیرگذار باشد.
چهار نوع مختلف ژنتیکی از بیماری VHS وجود دارد. ژنوتیپ نوع یک، دو و سه که معمولا در قاره اروپا و آسیا باعث ایجاد بیماری حاد در ماهیان قزل آلای رنگین کمان می‌شوند. ژنوتیپ نوع چهارم (گونه آمریکای شمالی) که نوع a آن در طول سواحل غربی و شرقی آمریکای شمالی در ماهیان وحشی و نوع b آن اخیرا در ابریزهای دریاچه های بزرگ یافت می‌شود.
از دسامبر سال 2008 به بعد این بیماری در ماهیان وحشی مرده و یا بیمار در دریاچه اری، اونتاریو، هورن، میشیگان و رودخانه اس.تی.لارنس و بعضی از دریاچه‌های داخلی (میشیگان، نیویورک، ویسکونسین و اوهایو) گزارش شده است.
تاکنون این بیماری در مزارع پرورش ماهی در نواحی دریاچه‌های بزرگ یافت نگردیده است. این بیماری برروی انسان تاثیرگذار نمی‌باشد.
علایم بیماری سپتی سمی خونریزی‌دهنده در ماهی
در نوع تک گیر و انفرادی:
ـ خونریزی داخلی ـ خونریزی خارجی ـ آسیت (آب آوردگی ناحیه ابدومن)
ـ اگزوفتالمی (چشمهای برآمده) ـ شنای نامنظم
در نوع جمعیتی:
ـ مرگ سریع
در بعضی از گونه‌ها امکان دارد بیماری بدون هیچ‌گونه علایمی حادث گردد. این گونه ماهی‌ها می‌توانند منبع انتشار ویروس به دیگر ماهی‌ها و مناطق بوده و منابع آبی و وسایل را آلوده نمایند.
علایم کلینیکی بیماری VHS در ماهیان:
- خونریزی ارگانهای داخلی
- برآمدگی چشمها
گونه‌های متاثر
سرویس بازرسی سلامتی گیاهان و جانوران اداره کشاورزی آمریکا (USDA APHIS)، گونه های مستعد به بیماری را شناسایی و لیست نموده که پایه لیست شدن آنها به قرار زیر است :
ـ شناسایی بیماری در ماهیان آب شیرین مناطقی از آمریکا و کانادا؛
ـ شناسایی گونه‌هایی درگیر به بیماری در شرایط طبیعی (نه در شرایط تجربی) بسته به شرایط بی حفاظی؛
ـ شناسایی گونه‌هایی درگیر به بیماری به صورت مجزا با کشت سلولی و تایید تشخیص مولکولی؛
لیست گونه‌های مستعد به بیماری VHS (سپتامبر 2008)
Black crappie
Pomoxis nigromaculatus
Bluegill
Lepomis macrochirus
Bluntnose minnow
Pimephales notatus
Brown bullhead
Ictalurus nebulosus
Brown trout
Salmo trutta
Burbot
Lota lota
Channel catfish
Ictalurus punctatus
Chinook salmon
Oncorhynchus tshawytscha
Emerald shiner
Notropis atherinoides
Freshwater drum
Aplodinotus grunniens
Gizzard shad
Dorosoma cepedianum
Lake whitefish
Coregonus clupeaformis
Largemouth bass
Micropterus salmoides
Muskellunge
Esox masquinongy
Northern pike
Esox lucius
Pumpkinseed
Lepomis gibbosus
Rainbow trout
Onchorhynchus mykiss
Rock bass
Ambloplites rupestris
Round goby
Neogobius melanostomus
Shorthead redhorse
Moxostoma macrolepidotum
Silver redhorse
Moxostoma anisurum
Smallmouth bass
Micropterus dolomieu
Spottail shiner
Notropis hudsonius
Trout-Perch
Percopsis omiscomaycus
Walleye
Sander vitreus
White bass
Morone chrysops
White perch
Morone americana
Yellow perch
Perca flavescens
*جلوگیری از انتشار بیماری سپتی سمی خونریزی‌دنده ماهیان آب شیرین:
**در زمان ماهیگیری یا قایق سواری:
ویروس بیماری می‌تواند توسط ماهیان بیمار، منابع آبی آلوده و وسایل آلوده انتقال پیدا کند که جلوگیری از خطر انتقال بیماری به مکان دیگرشامل چند مرحله می باشد :
1- ماهیان در بین منابع آبی جابجا نشوند.
- ماهیان بیمار می توانند ویروس بیماری را به ماهیان دیگر انتقال دهند.
- بعضی از ماهیان بدون هیچ‌گونه علایمی از بیماری می توانند بیمار شوند.
- محصولات از منابع معتبر و مورد اطمینان خریداری گردد. در بعضی از جوامع می بایست این محصولات از دلالان یا فروشگاه‌های شناسنامه دار خریداری شود.
2- ماهیان آلوده و محصولات باقی مانده، در منابع آبی دورریخته نشوند.
- باقیمانده محصولات و ماهیان غیرقابل استفاده را در محیط های دفن زباله مطمئن دفع شوند.
3- آب، بین منابع و مکانها جابجا نشود.
- ویروس بیماری در ادرار، مدفوع و مایع‌های تکثیری ماهیان آلوده باقی می‌ماند.
- قبل از رها نمودن آب در دوره بعدی تمامی محیط اعم از حوضها، مخازن و ... زهکشی شود.
4- تمامی گل و لای و خرده آشغالهای باقیمانده از وسایل و ابزار بین منابع آبی تمیز شود.
- که شامل تمامی وسایل و تجهیزات کمکی اعم از چکمه‌ها ، قایق‌ها و ... می‌شود.
- اگر وسایل مورد استفاده از محیطهای آلوده تهیه شده است، می‌بایست با مواد شوینده و سفید کننده ضدعفونی شوند. اجازه داده شود محلول های ضدعفونی شده در منابع آبی (رودخانه و ...) شستشو نشود. همچنین این وسایل را می‌توان با آب داغ شستشو داد.
5- از قوانین و آیین نامه‌های سلامتی ماهیان در منطقه پیروی شود.
6- هرگونه تلفات و یا ماهیان با زخم های خارجی به مراجع ذی صلاح منطقه گزارش شود.
**در محیطهای پرورشی و مناطق ماهیگیری:
ویروس بیماری می‌تواند توسط ادرار، مدفوع ماهی آلوده و همچنین مایع اسپرمی و تخمدانی انتشار یابد. منابع آّبی و وسایل از قبیل چکمه، سطل توری و ... که با این آب آلوده شده، می‌تواند آلودگی را به جمعیت ماهیان در مکان دیگر انتقال دهد. رعایت چند نکته در جهت بیمه شدن از انتشار ویروس به مکانهای دیگر الزامی است :
1- از ورود ماهیان بیمار و یا آبهای آلوده جلوگیری به عمل آید.
- ماهیان از منابع قابل اطمینان خریداری شود.
- ماهیان توسط متخصصین معتبر مورد بازرسی قرار گرفته باشد.
- اگر از آبهای سطحی استفاده می شود ، جریان آب ورودی جدا شود.
2- وسایل و ابزار آلات به صورت مشترک در مزارع مورد استفاده قرار نگیرد.
3- هر چه زودتر در کوتاهترین زمان ممکن نسبت به خروج ماهیان مرده و بیمار اقدام شود.
4- وسایل و ماشین‌های حمل ماهی تمیز و ضدعفونی گردد.
- این عمل شامل چکمه‌ها، سطل‌ها، توری‌ها و ... هم می‌شود.
- مواد ضدعفونی خنثی یا شستشو گشته و یا قبل از استفاده بعدی کاملا خشک شود.
5- پرندگان ماهی خوار ریسک پایینی در درگیری به بیماری داشته، اما می‌توانند باعث انتقال آلودگی بین منابع آبی گردند.
6- نقل و انتقال بین فارمهای فعال از قبیل: لوازم، گامتها، ظروف و ... می تواند حالت بالقوه‌ای در انتشار بیماری باشد.
- مسایلی از قبیل غوطه ور نمودن پاها و شستن دستها پس از تماس با ماهی توسط کارگران در جهت کنترل آلودگی الزامیست.
- وسایل می بایست برای هر قسمت مشخص و اختصاصی بوده و در صورت نیاز به جابجایی بین قسمتها می بایست تمیز و ضدعفونی گردند.
USDA APHIS و بسیاری از جوامع، جابجایی گونه های مستعد به ویروس بیماری به مناطق دیگر را به جهت جلوگیری از انتشار بیماری محدود نموده‌اند.
**در صنعت پرورشی:
در جهت کنترل انتشار بیماری، بسیاری از جوامع قوانین و آیین نامه‌هایی راجع به برداشت و فروش تجاری کپور ماهیان از آبهای آلوده به بیماری دارند.
این قوانین شامل :
- ممنوعیت برداشت از آبهای آلوده به بیماری؛
- اخذ مجوزهای لازم برای برداشت و فروش ماهیان پرورشی؛
- اخذ و نگهداری موارد مورد نیاز اعم از: شناسنامه‌های عاری از بیماری‌های مخصوص ماهیان، بازرسی ماهیان زنده توسط افراد متخصص معتبر؛
- نگهداری تاریخ و رسید محموله‌های خریداری شده تا زمان مالکیت ماهی؛
**اقدامات دولت فدرال:
- برقراری قوانین مربوط به بیماری:
سرویس بازرسی سلامت گیاهان و جانوران اداره کشاورزی آمریکا (USDA APHIS) :
این اداره موظف به جلوگیری، کنترل و حذف بیماری‌های دامی بوده و همچنین اجرای برنامه‌های سلامتی حیوانات اهلی دولت را بر عهده دارد. این اداره برروی بیماری‌ها و آفات حیوانات دریایی که به صورت بالقوه برروی حیوانات اهلی تاثیرگذار بوده، قدرت نفوذ داشته که شامل حیوانات مزارع پرورشی هم می‌شود. همچنین در جهت ورود و خروج و تجارت بین الملل حیوانات اهلی بالاخص حیوانات دریایی قوانین را وضع می‌نماید.
در 24 اکتبر 2006 در پی کشف بیماری در دریاچه‌های بزرگ، این اداره در جهت جلوگیری از انتشار بیماری در مزارع پرورشی و دیگر منابع آبی، دستورالعمل فوری صادر کرد. این دستورالعمل ورود 37 گونه ماهی زنده از دو ایالت کانادا و نقل و انتقال بین‌المللی این گونه‌ها از هشت ایالت حاشیه‌ای از دریاچه‌های بزرگ به کشور را ممنوع کرد. از آن زمان به بعد USDA APHIS مسوول صدور دستورالعمل‌های دولت فدرال در خصوص محدودیت جابجایی ماهیان از مناطق درگیر به بیماری را عهده دار شده است.
- سرویس ملی شیلات اداره بازرگانی آمریکا ( NOAA Fisheries ) :
این ارگان با اداره کشاورزی همکاری داشته و به صورت داخلی بر پیشرفت، اجرا، بازنگری و اصلاح برنامه‌های بین‌المللی پرورش آبزیان نظارت و قوانین مربوط به کشتیرانی و جابجایی ماهیان و حیوانات وحشی را وضع می نماید. همچنین برای افرادی که هدایت پروژه های تحقیقاتی مربوط به ماهیگیری و پرورش آبزیان آمریکا را برعهده دارند مجوز رسمی صادر می کند.
- سرویس ماهی و حیوانات وحشی اداره داخلی آمریکا ( FWS ):
اجرای قوانین مربوط به محدودیت مالکیت یا ورود حیوانات یا گیاهانی که به طریقی به انسان، حیوانات وحشی، منابع حیوانات وحشی یا صنعت کشاورزی، باغبانی، جنگلداری صدمه وارد می‌کند، برعهده این اداره می باشد. این ارگان علاوه بر محافظت از انقراض و به مخاطره افتادن گونه‌های ماهی، نسبت به توسعه، پیشرفت، مدیریت، نگهداری و محافظت از منابع ماهیگیری نیز مسوول می باشد.
**حکومت‌های رسمی و طایفه‌ای:
- ایالات توانایی در وضع قوانین مربوط به ماهی و جابجایی‌های آن در مرزهایشان را دارند. بسته به چگونگی تشکیل حکومت‌های رسمی، مسوولیت آژانس ایالتی در خصوص وضع قوانین و مقررات مربوط به ماهی و جابجایی آن ممکن است بر عهده اداره کشاورزی، اداره حفاظت از ماهی و حیوانات وحشی یا اداره منابع طبیعی باشد. نگرانی‌های ایالتی در خصوص انتشار بیماریVHS، باعث ایجاد قوانین و مقررات مربوط به جابجایی درون و برون مرزی ماهی و تولیدات آن شده است.
قبایل به رسمیت شناخته شده قراردادی بومی آمریکا اختیار قانونی در برقراری مدیریت منابع ماهیگیری در مناطق مربوط به خود اعم از آبزی پروری و سلامتی حیوانات آبی را دارند.
**توسعه تبلیغات:
- فرهنگسازی و توسعه تبلیغات راه حلی برای کاهش انتشار بیماری و یا جلوگیری از آن از محلی به محل دیگر می‌باشد، که این راه حل «تمرکز برای سلامتی ماهیان» با سرمایه گذاری USDA APHIS در سال 2007 آغاز گردید. گزارشات واصله در خصوص وقوع بیماری در آبهای داخلی میشیگان، نیویورک، اوهایو و ویسکونسین، علاوه بر برقراری قوانین و مقررات مربوطه نیاز به تبلیغ در فرهنگ عمومی نیز دارد. برابر شواهد مشخص گردیده است که انتشار بیماری در آبهای داخلی بستگی به فعالیتهای تفریحی ماهیگیران دارد. بنابراین، کنترل موفقیت‌آمیز بیماری و انتشار آن شامل برقراری قوانین و آیین نامه های مربوطه به همراه کمک از جانب عموم ماهیگیران و قایق‌رانان می‌باشد.
منابع:
- www.focusonfishhealth.org
- www.protectyourwaters.net
- www.aphis.gov/animal-health
ارائه دهنده :دکتر محمود محمدی