به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ این باکتریها در رنگ آمیزی گرم به رنگ ارغوانی درآمده وگرم مثبت می باشند درحالیکه سایر باکتری های بیماریزا در ماهیان غالباً بعد از رنگ آمیزی دارای رنگ صورتی شده وگرم منفی نامیده می شوند. این تفاوت آشکار در انتخاب آنتی بیوتیک مناسب جهت درمان بسیار ارزشمند است.
عفونت‌های استرپتوکوکی گرچه درماهیان معمول نمی باشد ولی درصورت وقوع بیماری می توانند خسارت‌های جبران ناپذیری را وارد نمایند. بعضی از انواع استرپتوکوکهای بیماریزا درماهیان ممکن است سبب بیماری در انسان در اثر پیشامدهای اتفاقی وغیر معمول گردد، هرچند که این باکتریها در اشخاص سالم پاتوژن نمی‌باشند. بعلاوه درجنس استرپتوکوکوس چندین باکتری دیگر وجود دارند که بیماری های مشابهی ایجاد می کنند مثل لاکتوکوکوس، انتروکوکوس و واگوکوکوس وبیماری های حاصل از آنها مجموعاً استرپتوکوکوزیس نامیده میشود.
اولین بار درسال ۱۹۵۷ سپتی سمی استرپتوکوکال درقزل آلای رنگین کمان پرورشی در ژاپن گزارش گردید. بعد از آن ماهیان متعددی از سایر گونه‌ها ومشکوک به عفونت گزارش شده است که شامل ماهی آزاد، شینر طلائی، کفال، Pinfish، مار ماهی مهاجر، قزل آ لای دریائی، تیلا پیا، تاس ماهی و باس راه راه می باشد. همچنین در انواعی از ماهیان زینتی، آ لودگیهای استرپتوکوکی مشاهده شده که عبارتند از ماهی زینتی رنگین کمان، ماهی سیا ه دم قرمز، رزی بارب، دانیوس وانواعی از سیچلید Cichlid و تتراس Tetras. عفونت استرپتوکوکی میتواند در مدت ۳ تا ۷ روز تلفات بیشتر از ۵۰ درصد را درجمعیت های ماهی باعث شود و بعضی موارد شیوع آن به شکل مزمن دیده شده که روزانه تعدادی تلفات داده ومدت بیماری بیشتر از چندین هفته گزارش شده است.
اظهار عقیده می شود که استرپتوکوکوس ممکن است دریک گروه از ماهیان آ لوده باعث رفتارهای غیر طبیعی درحین شنا شود که غالباً به شکل شنای عمودی ومارپیچی به دور خود میباشد. همچنین احتمال اینکه بعضی از ماهیان بیمار فاقد این علائم باشند نیز وجود دارد.
پیشگیری از بیماری درماهیان براساس بهبود کیفیت آب، تدارک صحیح تغذیه، رعایت اصول بهداشت در استخرها ومحیط، قرنطینه ماهیان جدید قبل از وارد نمودن به استخرها صورت می پذیرد. با دانستن این نکات که چه انواعی از ماهیان به بیماری حساسند و کمک به ماهیان بیمار با تشخیص سریع ودرمان صحیح میتوانیم خسارت بیماری را تا حدود زیادی کاهش دهیم.
● فاکتورهای موثر در بیماری استرپتوکوکوس
غالب باکتری‌های عفونی درماهیان فرصت طلب بوده و بدین معناست که وجود عامل پاتوژن درمحیط برای ایجاد بیماری کافی نمی باشد، فاکتورهای محیطی و یا ضعف سیستم ایمنی موجب افزایش حساسیت ماهی نسبت به عوامل پاتوژن می گردد و این پدیده اکثراً توسط استرس تسریع می یابد. استرس نقش بسیار مهم در شیوع بیماری های عفونی را درجمعیت های ماهی بعهده دارد و بعضی از عوامل ایجاد کننده استرس در شیوع استرپتوکوکوز عبارتند از درجه حرارت بالای آب (مخصوصاً در فصل تابستان)، تراکم بالای ماهیان، جابجا کردن ماهیان، کیفیت پائین آب شامل افزایش آمونیاک ویا نیتریت. باکتری‌های مولد بیماری اغلب براساس حدت و قدرت بیماریزای طبقه بندی می شوند. هرچند که این دسته بندی نادرست می باشد اما مشخص گردیده که باکتری های اختصاصی دریک گونه هم از نظر حدت بیماریزائی با همدیگر متفاوت هستند. دراین گروهها باکتریها با طیف گسترده ای از حدت کنار هم قرار می گیرند، بعنوان مثال بیشتر از همه آئروموناس هیدروفیلا درماهیان آب شیرین یافت می شود که در حقیقت یک باکتری فرصت طلب بوده ودر محیط پرورش ماهی به فراوانی یافت میشود و از این رو باکتری محیط پرورش نامیده می شود. این باکتری در مواقع سلامت ماهی هیچگونه بیماریزائی نداشته وهمیشه در جمعیت های ماهی وجود دارد، از طرف دیگر باکتری استرپتوکوکوس نه تنها فرصت طلب نبوده، بلکه دارای قدرت تهاجمی زیادی بوده ودریک مطالعه آزمایشگاهی، ماهیان زینتی دانیوس مخطط را با غلظت زیادی از باکتری درآب وارد نمودند و باعث مرگ ۱۰۰درصد ماهیان درعرض ۲ تا ۴ روز گردیدند.
● نشانی‌های کلینیکی استرپتوکوکوس (قابل مشاهده)
ماهیان بیمار ممکن است یک یا دو نشانی کلینیکی را نشان دهند واین علائم شامل شنای عمودی و مارپیچی به دورخود، بیحسی، سیاهی رنگ، اگزوفتالمی یک یا دو طرفه، POPEYE (بیرون زدگی) یک یا هردو چشم، کدورت قرینه، هموراژی درداخل و یا اطراف کره چشم، سرپوش آبششی، قاعده باله ها، منفذ مقعد، قلب و یا جاهای دیگر بدن، آسیت (ادم و بادکردگی شکم) و زخم پوستی می باشد. در مواردی ماهیان بیمار تا زمان مرگ فاقد نشانی های آشکاری می باشند. همچنین با توجه به نشانه های فوق اغلب درماهیان بیمار علائم هموراژی، POPEYE، شنای عمودی، افزایش سریع تلفات همواره دیده می شوند.
● نکروپسی (یافته های کالبد گشائی) :
دربررسی های کالبد گشائی ممکن است مایعات خون آلود در محوطه شکمی مشاهده شود. طحال بزرگ وقرمز رنگ، کبد رنگ پریده، تورم و آماس دراطراف قلب وکلیه نیز جلب توجه می‌کند. بسیاری از استرپتوکوکها مغز وسیستم اعصاب ماهیان را آلوده نموده وموجب شنای عمودی می گردند.
● تشخیص و درمان استرپتوکوکوس
اکثر باکتری های فرصت طلب ماهیان بعد از رنگ آمیزی گرم، در زیر میکروسکوپ برنگ صورتی ظاهر شده و بیشتر آنها میله ای شکل بوده وگرم منفی نامیده می شوند. درصورتیکه استرپتوکوکوسها بعد از رنگ آمیزی برنگ ارغوانی درآمده و بیشتر کروی و یا بیضی شکل هستند وگرم مثبت خوانده می شوند. تشخیص اولیه با توجه به تاریخچه وعلائم کلینیکی، یافته های کالبد گشائی میسر است. اسلاید های اخذ شده از بافت‌های تازه مغز، طحال، کلیه و کبد باکتری های گرم مثبت را نشان می دهند.
اگر درکارگاهی با ماهیان بیمار دارای علائم بیماری (شنای عمودی وغیر عادی، POPEYE، خونریزی، مرگ و میرسریع و شدید، کوکسی های گرم مثبت در مغز وکلیه) مواجه شویم، مشکوک به استرپتوکوکوز گردیده و تأئید تشخیص نیازمند کشت باکتریائی از ارگان های داخلی بویژه کلیه و مغز می باشد. محیط کشت انتخابی بلاد آگار بوده وبهتر است بعد از جداسازی باکتری نسبت به آنتی بیوگرام اقدام گردد. باکتری های گرم مثبت و مشخصاً استرپ درمقابل اریترومایسین حساس بوده ویک دوره دز درمانی به میزان ۵/۱ گرم اریترومایسین در یک پوند غذا بمدت ۱۰تا ۱۴ روز موثر می باشد. هرچند آنتی بیوگرام قدرت تاثیر آنتی بیوتیک ها را مشخص می کند اما کمک گرفتن از متخصصین بهداشت ماهی و تشخیص آزمایشگاهی بسیار زیاد توصیه می شود. زیرا اگر میزان غذا و یا دفعات غذا دهی را زیاد کنیم، ندانسته از عمل آنتی بیوتیکها جلوگیری می کنیم.
گاهی پرورش دهندگان مبادرت به درمان با داروهای قوی وغیر قانونی می کنند که موجب رسوب دارو در بافت های ماهی میشود و امنیت غذائی و بهداشتی جامعه را به خطر می اندازد لذا توصیه می شود که پس از مشورت با متخصصین دامپزشکی در رشته بیماریهای آبزیان از آنتی بیوتیک موثر و به طریقه صحیح استفاده و مدت زمان مصرف رعایت گردد.
پیشگیری از بیماری همیشه ارجح تر از درمان بوده و برنامه پیشگیری براساس کاهش استرسها، بهبود کیفیت آب، به حداقل رساندن عوامل عفونی توسط ضد عفونی کننده ها، رعایت اصول بهداشتی وبهسازی محیط استوار است. ضمنا" بنظر می رسد در هرموقع از سال بیماری استریتوکوکوز میتواند دردرجه حرارتهای بالا بطور مداوم بروز نماید.
مطالعه سیستم های پرورش دریائی در ژاپن تشان از حضور استرپتوکوکها در آبهای شور ولجن آلود دارد و با میزان زیادی درآبها بالاخص درطول ماههای تابستان دیده شده است. این موضوع دربعضی ازسیستم های پرورش ماهی که تعدادی از استرپها میتوانند بطور طبیعی حضور داشته باشند مشکل ساز می باشد. زیرا باکتری در محیط اندمیک شده ودرمزرعه ضمن تثبیت گاهی موجب بروزبیماری می گردد در نتیجه عفونت های استرپتوکوکی ممکن است به شکل دوره ای با عود نمودن بیماری مخصوصاً در مواقع افزایش استرس زیاد دیده شوند.
در صورت مشکوک بودن به گروهی از ماهیان از نظرآلودگی به استرپتوکوک، جمعیت آلوده را باید سریعاً از سایرین ایزوله کرد و تا آنجا که امکان دارد ازوسائل اختصاصی مانند تورسالیک و... استفاده شود و بعد از کاربرد وسائل باید جهت اطمینان کامل این لوازم را در مواد ضدعفونی کننده مانند کلرید بنزالکونیوم فرو بریم. ضمناً مواد ضد عفونی کننده باید طبق دستور کارخانه سازنده مصرف شود.
عفونت های استرپتوکوکی می تواند بسرعت در گروهی از ماهیان که درمعرض آب آلوده با باکتری ها قرار دارد گسترش یابد. همچنین گسترش بیماری در یک گروه از ماهیان بروش خوراکی، کانی بالیسم درماهیان بیمار، تغذیه از غذای ماهیان آلوده دیده شده است. ازبین بردن ماهیان مرده هر چه سریعتر جهت کاهش آلودگی توصیه میگردد. غذای زنده و یا عمل آوری نشده ( تازه یا منجمد ) ممکن است منبع عفونت باشند و ارسال نمونه ها به آزمایشگاه میکروبیولوژی جهت کشت باکتریائی قبل از مصرف الزامی می باشد.
● انواع استرپتوکوکوس‌های بیماریزا در ماهیان
بسیاری از انواع استرپتوکوکوس ها می توانند سبب بیماری درماهیان گردند و بیشتر آنها هنوز شناسائی و مشخص نشده است. تعیین وشناسائی همگی آنها که باعث بیماری در پستانداران وماهیان می گردند نیز غالباً قابل اجرا نمی باشد.
بعضی از انواع استرپها که برای ماهیان پاتوژن هستند درمحیط نیز یافت شده و می تواند علت اندمیک شدن بیماری درمزرعه گردد. اطلاعات جامع وکامل برای تعیین گونه هائی که برای ماهی بیماریزا هستند، در دسترس نمی باشد.
بعنوان مثال انواعی که درماهیان ایجاد بیماری می کنند شامل استرپتوکوکوس دیفیسیلیس S.difficilis که درماهیان اسرائیل و استرپتوکوکوس پارابریس از ماهیان توربوت درشمال اسپانیا واسترپتوکوکوس میلری S.milleri از کلیه ماهیان Koi که دارای زخمهای سطحی بودند جدا شده است.
استرپتوکوکوس اینیای S. iniae یکی دیگر از گونه هائی است که از ماهیان وپستانداران جداشده و بحث آ ن در مبحث بعدی خواهد شد. سایر باکتری های گرم مثبت که دارای ارتباط با استرپتوکوکوس بوده وبیماری های مشابه ایجاد می نمایند شامل لاکتوکوکوس گارویه که از مار ماهی مهاجر وگیش دم زرد درژاپن، لاکتوکوکوس پیسیوم و واگوکوکوس سالمونیناروم از ماهیان قزل آلای رنگین کمان جدا شده است.
● بیماری استرپتوکوکوس در انسان
بیماریزائی استرپتوکوکوس اینیای S.iniae درماهی و پستانداران و انسان مشخص شده است. اولین بار این باکتری در سال ۱۹۷۰ در رودخانه آمازون از دلفین جدا گردیده و در سال ۱۹۹۴ بعنوان عامل بیماری در هیبرید تیلاپیا بوده، هرچند که بعداً مشخص گردید که با S.shiloi که بار اول در سال ۱۹۸۴ از تیلاپیا ودر اسرائیل ایزوله شده، یکی بوده است . اولین گزارش بیماریزای این باکتری در انسان در سال ۱۹۹۱ و در تگزاس بوده ودر سال ۱۹۹۴ دومین مورد بیماری در اتاوای کانادا اتفاق افتاد و ضمناً منشاٌ عفونت برای هیچکدام مشخص نگردید.
در سال ۱۹۹۵ گروهی از پزشکان کانادائی، بیماری را در ۴ نفر از پرورش دهندگان مسن پیگیری نموده و این اشخاص دارای بیماریهای مزمن شامل دیابت و رمانیسم قلبی بودند. آنها می دانستند که اگردستانشان زخم باشد بعد ازصید و فرآوری بویژه تیلاپیا قطعا" بیمار می شوند. در تعداد ۸ نفر از ۱۱ نفر بیمار عارضه سلولیت (عفونت دربافت های همبند) در دست و تب مشاهده شد. یکی از بیماران که دارای بیماری قلبی کلیوی، دیابت و آرتریت بود، عفونت شدید در بدنش گسترده شد. کلیه بیماران با آنتی بیوتیک درمان گردیده و بهبودی کامل حاصل نمودند.
جالب توجه است که بدانیم افراد مسن با میانگین سن ۶۹ سال در حین دستکاری با تیلاپیا مبتلا به بیماری می گردند. همچنین اشخاص ضعیف و یا افراد با سیستم ایمنی تضعیف شده نیز به بیماری حساس می باشند. اغلب انسانهای بیمار شده داری زخم در دست ها و یا بریدگی بوده اند. کارشناسان بهداشت ماهی که در چندین ایالت کار می کردند، مشکلا ت منتج به بیماری در کارگرانی که با تیلاپیا کار می کردند مشاهده و گزارش ننموده است. اشخاصی که دارای سیستم ایمنی ضعیف شده هستند اختصاصاً اگراز بریدگی و یا زخم دردستها رنج می برند نسبت به بیماری بسیار حساسند و می باید احتیاطات وپژه ای را درحین کار با ماهیان بکار ببرند، مانند پوشیدن دستکش و استفاده از صابونهای آنتی باکتریا ل. همچنین برای کارگرانی که سیستم ایمنی بدنشان تضعیف شده بسیار مهم است که اطلاعات بهداشتی کافی کسب نمایند چرا که استرپتوکوکوس برایشان بیماریزا است و بطور طبیعی اشخاص سالم احتمال بسیار کمی دارد که بیماری را از ماهیان آلوده کسب نمایند.
منابع :
references :
ROYP.E. YANONG AND RUTH FRANCIS FLOYD
University of Florida Fisheries and aquatic dept.
Department of Fisheries and aquatic science , Florida cooperative extension service (February ۲۰۰۲) .
ترجمه دکتر ایرج نامداری اداره کل دامپزشکی استان فارس