به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ افزایش حرارت و رطوبت محیط در تابستان می تواند موجب تغییرات فیزیولوژیکی و رفتاری درگاوها و درنتیجه کاهش موفقیتهای تولید مثل گردد. این تغییرات عموما در نتیجه (استرس گرما) بوده و شامل موارد ذیل است:
1. افزایش تنفس
2. افزایش درجه حرارت رکتوم
3. افزایش مصرف آب
4. کاهش غذای مصرفی
5. کاهش وزن
6. کاهش فعالیت
البته استرس حرارتی خیلی بالا باعث عدم تعادل، کلاپس (Collaps) و در نهایت مرگ دام خواهد شد.
علاوه براین علائم، تغییراتی در اندام تناسلی گاو نر و ماده در اثر استرس گرما اتفاق می افتد که ممکن است باعث کاهش باروری در آنها گردد. آستانه حرارت محیطی که در آن تغییرات فوق رخ می دهد به خوبی روشن نیست بلکه استرس گرما بسته به طول مدت وشدت آن اثرات خود را روی اعضای تناسلی به جای می گذارد. حرارت محیطی بالا که برای هفته ها ثابت بماند ممکن است اثرات زیان آور خود را در اندام تنا سلی نشان دهد. شب های خنک به کاهش استرس گرما کمک خواهد کرد و ممکن است که اثر استرس گرمائی روز را جبران کند.
دیگر عواملی که باعث کاهش اثراسترس گرمایی می شوند عبارتند از :
1. تهویه کافی (چه مکانیکی و چه طبیعی)
2. وجود سایه وآب آشامیدنی
3. استفاده مناسب از آب مثل ایجاد غبار آب وکاهش حرارت در اثر تبخیر آن
تاثیر استرس گرما بر گاو نر
علائم استرس گرما در گاو نر با افزایش حرارت وثابت ماندن در 90 درجه فارنهایت (32/2 درجه سانتیگراد) بروز می کند. حرارت محیطی 100 درجه فارنهات (37/3 درجه سانتیگراد) خطر ناک بوده و ممکن است علائم پیشرفته استرس گرما را ایجاد کند. بسیاری از داده ها در مطالعات تجربی موید تاثیر استرس گرما بر کیفیت منی گاو نر می باشد. تغییرات بعدی استرس گرما می تواند هنگام ارزیابی منی مشاهده گردد و آن شامل تغییرات در شکل، سر و دم سلول اسپرم می باشد.
پوشش گذاری بر روی اسکروتوم بیضه در گاو نر می تواند 4 - 1 درجه فارنهایت(2/2 - 0/6 درجه سانتیگراد) حرارت پوستی اسکروتوم را افزایش دهد. این عمل آزمایشی موجب ایجاد شرائط استرس گرمائی می شود. پوشش گذاری بر روی اسکروتوم گوساله های نر یک ساله به مدت 72 - 24 ساعت موجب کاهش سلولهای طبیعی اسپرم شده است. این کاهش از 2 - 1 هفته بعد از پوشش گذاری اتفاق میافتد. وقتی این استرس بر داشته می شود، کیفیت منی تا 4 - 1 هفته به همان صورت ادامه می یابد. بسته به طول مدت استرس گرمائی کیفیت منی تقریبا تا 8 - 4 هفته بعد از آن به سطح قبل از استرس باز می گردد. در مکانهائی که دامها به مدت زیادی تحت شرائط آزمایشات استرس گرما و هوای گرم قرار گرفته اند (95 - 88 درجه فارنهایت معادل 35 - 31 درجه سانتیگراد به مدت هشت هفته)، نتایج مشابهی به دست آمده است و دامهای فوق بعد از هشت هفته که استرس برداشته شده به شرائط قبلی خود برگشته اند.
نتایج عملی استرس گرمائی بر روی گاوهای نر به خوبی مشخص نیست. تغییرات در کیفیت منی ممکن است به کاهش باروری منجر شود و خصوصا اگر که گاو نر موجود بارور کننده گله، تنها گاو نر قبل از استرس گرما بوده است. آزمایشات نشان داده که گاوهای نر در بروز علائم استرس و نشان دادن حساسیت نسبت به استرس گرمایی متفاوت می باشند و بصورت انفرادی ممکن است گاو نری باشد که در مقابل استرس گرماعلائم چندانی نشان ندهد در حالی که سایرین دارای علائم شدید باشند. چنانچه گاو نری در معرض استرس گرما قرار گرفته و 1 الی 2 هفته بعد این گاو در برنامه همزمانی روی تعدادی از گاو ها به کار گرفته شود، ممکن است کاهش زیادی درباروری گاوها اتفاق افتد. با این وجود تحت شرایط بسیاری که در فیلد وجود دارد با یک گاو نر نرمال غیرمحتمل است که استرس گرمائی حاد اساساً به تنهایی بتواند باروری گاو را تحت تاثیر خود قرار دهد. اطلاعات داده ای موجود اجازه ی ارزیابی دقیق میزان تاثیرگذاری استرس گرما بر روی باروری در شرایط مختلف مدیریتی در فیلد را نمی دهد.
با کاربرد مدیریت تولید مثلی صحیح ممکن است استرس گرما به شرح ذیل در گاو نرکاهش یابد :
1- استفاده بهینه از گاو نر(نسبت 1 به 20 برای گوساله های نر یکساله به گاوهای ماده و نسبت 1 به 40 برای گاوهای نر بالغ)
2- تهیه سایه و تهویه مناسب (نصب فن (Fan ) یا استفاده از جریان باد به صورت طبیعی)
3- استفاده از گاوهای نر با باروری بالا
4- تهیه میزان کافی آب با کیفیت مناسب و مواد معدنی
5- کاهش استرس های دیگر شامل حشرات مزاحم، عفونت سم، و غیره
6- نگهداری گاو نر در شرائط وضعیت بدنی خوب
7- گردش گاوهای نر بین مزارع (اگر که مزارع دیگری در دسترس است) این کار باعث افزایش مقاومت گاونر حساس به استرس گرمائی و جبران استرس فوق می شود.
اثرات استرس گرما بر تولید مثل گاو ماده
افزایش استرس گرما به بیش از 86 درجه فارنهایت (30 درجه سانتیگراد) ممکن است که روی هورمونها در گاو ماده تاثیر گذار باشد. کاهش طول زمان فحلی و کم شدن شدت علائم آن ممکن است که یکی از اثرات استرس گرما باشد. استرس گرما در زمان باروری و یا بلافاصله 10-7 روزبعد از آن ممکن است که باعث کاهش ریت باروری (conception rate) گردد. این خصوصا وقتی به وقوع می پیوندد که گاو ها به استرس گرما عادت نداشته باشند. این تغییرات نه تنها شامل نارسائی در باروری تخمک است بلکه اساسا موجب افزایش مرگ زود رس جنین نیز در گاو می باشد.
بامرگ زودرس جنین در رابطه با استرس گرما، گاو ظرف 21 روز به فحلی باز می گردد. در واقع جنین قبل از شناسائی توسط مادر از بین رفته و آبستنی زایل گردیده است. بنابر این گاو مجددا ظرف 21 روز به فحلی باز می گردد.
کاهش باروری در گاوها، بیشترین احتمال، متعاقب استرس گرما می باشد. اما در برخی از تلیسه ها هم ممکن است کاهش باروری اتفاق افتد.
درحالی که بطور سنتی غالب توجهات معطوف به اثرات کاهش باروری در گاو نر است، اما این واقعیت مهم است که استرس گرما بر روی باروری گاو ماده موثر می باشد.
بنا براین استرس گرما خصوصا در زمان اجرای برنامه همزمانی باید مورد توجه قرار گیرد. در یک برنامه همزمانی در زمان بروز فحلی برای اجتناب از استرس آب و هوای گرم و یا به کار گیری ابزار مدیریتی در جهت کاهش این استرس برای حصول یک نتیجه خوب، باید مد نظر قرار گیرد.
دکتر عبدالرسول دهقانی