به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تندرستی دستگاه گوارش، یک شرط مهم برای سودآوری مرغداریهای گوشتی است. ارزش تبدیل خوراک به گوشت، تقریباً میتواند اینگونه محاسبه شود:
برای تأمین خوراک 52 میلیون مرغ با مصرف هر مرغ 4 کیلو خوراک در هر دوره، میباید 208 میلیون تن خوراک در سطح جهان تولید شود. برآورد شده است که به سبب ناکافی بودن کنترل کوکسیدیوز، پیرامون 10 سنت یورو از تولید یک مرغ 2/5 کیلویی از دست میرود و به دلیل ناکافی بودن کنترل باکتریهای روده نیز به همین اندازه از درآمد تلف میشود، که روی هم رفته این اتلاف خوراک در سطح جهانی نزدیک به 10میلیون یورو سالانه به صنعت مرغداری زیان می رساند. آشکار است که اینها یک برآورد میانگین از اتلاف خوراک است، و در برخی از مرغداریها این زیان بسیار بیشتر و در برخی نیز بسیار کمتر است.
برای این که سطح کنترل کوکسیدیوز، و باکتریهای روده، و ارزشمندی افزودنیها به خوراک، را برآورد کنیم استراتژیهای خوراک و روشهای مدیریتی اهمیت بسیار دارند.
از هنگامی که نمره دهی به مرغها در سنین مختلف برای ارزیابی کوکسیدیوز به عنوان برنامه کاری شناخته شد،
Gross Lesion Scoring systemیا همان سیستم نمره دهی به زخمهای روده ای، به صورت یک روش همگانی برای برآورد سطح کوکسیدیوز گله به کار برده میشود.
به تازگی، روش نمره دهی باکتریهای رودهای (آنتریت روده ای) نیز برای به دست آوردن تصویر کاملی از وضعیت سلامت روده مرغ های گوشتی رایج شده است تا بتوان با توجه به وضع سلامت روده گله، اصلاحات لازم و تکنولوژی بهتری را که سبب سوددهی مرغداری میشود به کار گرفت.
تورم روده طیور در اثر باکتری‌ها
آنتریت باکتریایی (گاهی dysbacteriosis یا رشد بیش از اندازه باکتری های روده باریک – SIBO هم خوانده میشود) که پس از ممنوع کردن مصرف آنتی بیوتیک های محرک رشد و مواد خوراکی ساخته شده از استخوان و گوشت در خوراک مرغ ها، بسیار در دستگاه گوارش مرغ ها در مرغداری های گوشتی کشورهای اتحادیه اروپا رخ داده است، هنوز به خوبی تعریف نشده است.
بیشتر وقت ها، این گرفتاری، با دیگر گرفتاری های روده، مانند کوکسیدیوز، و یا نکروز روده اشتباه گرفته می شود و لازم است که تشخیص دقیق تری از این گرفتاری به عمل آید.
عوامل ایجاد کننده این بیماری، چندگانه است و به روشنی تعریف نشده است. گمان میرود که برخی از عوامل آن : مواد خام جیره که قابلیت هضم آنها ضعیف است ( مانند گندمی که سطح NSP آن بالااست)، و یا ضعف جذب مواد مغذی که در لومن روده وجود دارند باشد ( برای نمونه، پس از کاهش عملکرد فیزیولوژیکی روده که در اثر درگیری با عفونت ویروسی ناشی از کوکسیدیوز پدید میآید).
هر چند به نظر میرسد که علل این بیماری نسبتاً متنوع و غیر اختصاصی است، اما این فرضیه نیز وجود دارد که در نژادهای مرغ های گوشتی هیبرید و بوقلمون که برای بیشتر خوراک خوردن و حداکثر رشد، تولید شده اند، فراوانی مواد غذایی غیر قابل جذب (non- absorbed) (که سطح قابلیت هضم و جذب آنها متفاوت است)، در نبودن محرک رشدهایی که مواد ضد باکتریایی دارند، زنجیره ای از مسائل را پیش می آورد که دست کم پر شمار شدن نسبی برخی گروه های باکتریایی را بالا می برد و به واکنش روده می انجامد.
این واکنش روده نیز برخی میکروارگارنیزم ها را برمی انگیزد و در برخی موارد نیز به تغییرات میکروسکوپی می انجامد که، به مانند یک سیکل خبیثه، سبب ضعف وضعیت فیزیولوژیکی روده میشود و پیامد آن ضعف هضم و جذب مواد در روده می باشد.
نشانه های آنتریت باکتریایی
در سطح اپیدمیولوژی، مقدار مصرف خوراک گله، نخستین نشانه آنتریت باکتریایی است. بیشتر اوقات، از مقدار مصرف خوراک کاسته نمیشود، اما به میانگین مصرف مورد انتظار گله نمی رسد، و یا در همان سطح بر جا می ماند.
بیشتر وقتها، مصرف آب گله در هنگام گرفتاری آنتریت نسبت به شرایط عادی تغییر نمی کند. ثبات مصرف آب، در برابر کاسته شدن از مصرف خوراک، نسبت "مصرف آب به خوراک" را بالا می برد، و این نشانه ای است که می باید از دامپزشک گله برای پی بردن به علت آن کمک خواست.
یکی از آشکارترین نشانه های افزایش مصرف "آب نسبت به خوراک" خیس بودن بستر است، به ویژه در فصل هایی که استفاده از سیستم تهویه برای بیرون راندن رطوبت از سالن هزینه بیشتری دارد، و مرغداران ممکن است از به کار انداختن سیستم تهویه، به مدت کافی خودداری کنند که نتیجه این می شود که بستر، آب بیشتری را به خود جذب می کند، و خیس میشود.
در زمان بیماری آنتریت باکتریایی، روده کمی حساس میشود و این، سبب میشود که در اثر افزایش تراوش و انبوه شدن لنفوسیت ها، روده اندکی متورم شود (تورم میکروسکوپی). با قرمز شدن دیواره روده که با چشم دیده میشود (ماکروسکوپی)، و نیز در بسیاری اوقات، افزایش قابل مشاهده جریان خون در طرف غشاء سروزی روده، نشانه ای از آنتریت باکتریایی هستند.
روده شاید در برابر تغییر فلور میکروبی (Microbiota) از خود واکنش نشان دهد که با افزایش تولید موکوس و اجتماع شمار بالاتری از سلولهای ترشحی (goblet Cell )در آنجا همراه است. این یافته های میکروسکوپی، گاهی سبب لزج شدن بیشتر محیط و گاهی آبکی بودن محتویات روده (ماکروسکوپی)، در بخش دوم ژژونوم ـ ایلئوم، و حتی در رکتوم میشود، و در نتیجه سبب میشود که مواد هضم نشده غیر عادی در فضله دیده شود.
کاسته شدن از نیروی انقباض روده با کاهش ضخامت غشاء پوششی عضلات روده ارتباط دارد. روی هم رفته، خاصیت قابلیت ارتجاع دیواره روده، ضخامت و قدرت آن کاهش مییابد (هنگامی که تنها کوکسیدیوز وجود داشته باشد بیشتر وقت ها روده شکننده تر نیز میشود، اما ضخامت آن از حالت عادی نیز بیشتر است). سطح بالاتری از یکی شدن ویلوس ها و کاسته شدن از طول ویلی ها با میکروسکوپ دیده میشود. این کاسته شدن از نیروی انقباض عضله، سبب میشود که ظاهر روده (هنگام کالبد گشایی) نسبت به روده معمولی، که نیروی انقباض عادی دارد، شل و آویخته به نظر برسد. روده ای که نیروی عضلانی معمولی داشته باشد پس از باز شدن، به عقب برمیگردد و لبه ای ایجاد میکند که سبب بازگشت روده به گونه ای میشود که طرف موکوسی آن در بیرون، و طرف غشاء سروزی آن در درون قرار میگیرد.
یک پیامد دیگر آنتریت باکتریایی بادکنکی شدن روده است : برخی از بخش های روده، آشکارا گشادتر از دیگر قسمت ها دیده می شوند مقداربیشتر یا کمتری مایعات گریس مانند، لزج و یا محتویات رقیق روده را در خود دارد. برای این که دیواره روده در این بخش ها نازک تر است، محتویات روده، مانند ذرات غلات، از طرف غشاء سروزی برش داده نشده که نیمه شفاف است، دیده میشود.
با نمره دادن مرتب و قابل تکرار، دیدن زخم های ماکروسکوپیک مربوط به آنتریت باکتریایی، در دستکم 5 مرغ از هر گله میتوان وضع عمومی گله مرغ گوشتی را نشان داد.
درک بهتر از وضع گله، به صنعت خوراک سازی و به دامپزشک گله کمک میکند که عوامل چندگانه زمینه ساز پدید آمدن آنتریت باکتریایی را بیابند.
5 مرغ از هر گله، تعداد استاندارد مرغ هایی است که برای برآورد زخم های ماکروسکوپی، پدید آمده در اثر کوکسیدیوز باید کشتار شوند، و با این روش است که سیستم نمره دهی به زخم های آنتریت، به صورت یک راه کارآمد اقتصادی میتواند به وسیله یک دامپزشک با تجربه به اجرا گذاشته شود.
سیستم نمره دهی (Scoring System)
این سیستم نمره دهی، پیشنهاد میشود، روی دستکم 5 مرغ که به صورت تصادفی از گله و یا واحد آزمایشی گرفته شده اند، به عنوان نماینده گله، انجام گیرد.
این مرغ ها باید به تازگی کشتار شده باشند و به وسیله پرسنل کارآزموده، به شیوه ای انسانی که کمترین استرس را برای مرغ ها به همراه داشته باشد، و همچنین شیوه ای باشد که در شرایط مرغداری هم بتوان آن را انجام داد، کشتار شوند. برای نمونه نخاعی کردن مرغ از ناحیه گردن، روش کشتار مناسبی است.
به هر مرغ، نمره از صفر تا 10 داده میشود، چنان که به هر پارامتر نمره 1 یا صفر داده شود، به قرار زیر:
*بادکنکی شدن روده: اگر روده بادکنکی شده باشد، نمره 1وگرنه، نمره صفر داده میشود.
* قرمزی بیش از اندازه غشاء سروزی/ و یا بخش موکوسی روده/ و یا دیده شدن رگ های خونی بیش از اندازه گشاد شده در بخش غشاء سروزی روده، که اگر دیده شوند نمره 1 وگرنه نمره صفر داده میشود.
* کاهش محسوس ضخامت روده، و یا روده نیمه شفاف (پیش از برجستگی Meckle’s diverticlum)، که اگر وجود داشته باشد نمره 1، وگرنه نمره صفر داده میشود.
* اگر 3 ثانیه پس از گشودن روده، لبه روده پیش از برجستگی Meckle’s diverticlum، شل باشد، نمره 1 داده میشود. اگر لبه ها به عقب تا شده و سبب برگشتن دیواره روده شوند، نمره صفر داده میشود.
* غیرعادی بودن ظاهر محتویات لومن روده (بیش از اندازه لزج بودن، یا همراه آب، گاز، حالت گریسی و یا مجموعه ای از اینها) در قسمت پیش از برجستگی Meckle’s diverticlum، نمره 1، و به عادی بودن محتویات نمره صفر داده میشود.
* بیش از اندازه قرمز بودن غشاء سروزی و یا بخش موکوسی روده، و یا حضور رگ های خونی گشاد شده غیرعادی در بخش غشاء سروزی روده، (پس از برجستگی Meckle’s diverticlum)، اگر دیده شوند نمره 1، و اگر دیده نشوند، نمره صفر داده میشود.
* آشکار بودن ماکروسکوپی کاهش ضخامت دیواره روده، و یا نیمه شفاف بودن روده، همراه با افزایش شکنندگی در قسمت پس از برجستگی Meckle’s diverticlum، اگر وجود داشته باشند نمره 1، وگرنه نمره صفر داده میشود.
* اگر 3 ثانیه پس از باز شدن روده، لبه های روده پس از برجستگی Meckle’s diverticlum، شل و چروکیده باشد، نمره 1 داده میشود، اگر لبه ها به سوی عقب تا شده اند و سبب به بیرون بازگشتن دیواره روده شده باشد نمره صفر داده میشود.
* غیرعادی بودن ظاهر محتویات لومن روده (بیش از اندازه لزج بودن، یا همراه آب، گاز، حالت گریسی، و یا مجموعه ای از همه اینها) در قسمت پس از برجستگی Meckle’s diverticlum، نمره 1 وگرنه نمره صفر داده میشود.
* خرده های هضم نشده خوراک در قسمت پیش از ناحیه ایلئو- سکال، نمره 1، و هرگاه دیده نشود نمره صفر داده میشود.
بنابراین، بااترین نمره هر مرغ میتواند به 10 برسد. نمره های همه مرغ ها از همان گله و یا واحد آزمایشی را با هم جمع و به تعداد مرغ هایی که به آنها نمره داده اید تقسیم کنید، تا میانگین نمره آنتریت باکتریایی گله یا واحد آزمایشی به دست آید.
روش نمره دهی کوکسیدیوزیس
نمره دهی به زخمهای کوکسیدیوزیس تفسیری است از فشار عفونت به پایه زخم هایی که با میکروسکوپ دیده میشوند و در اثر آیمریا پدید آمده اند. این سیستم نمره دهی از 1 تا 4 است.
معمولاً نمره های بدست آمده از تعداد معینی از مرغ های گله گردآوری میشود (برای نمونه 6 مرغ از هر گله) تا نمره میانگین مجموع زخم ها به دست آید (Total Mean Lesion Scare). انجام این روش، به نیروی کارگری ماهر و آموزش دیده ای نیاز دارد.
رابطه میان نمره زخم ها و عملکرد مرغ ها، از OPG قوی تر است، اما هنوز هم درک این مسأله که چه سطحی از زخم ها میتوانند روی عملکرد مرغ ها اثر بگذارند (به ویژه در حالت تحت درمانگاهی آن )، مشکل است.
یکی از محدودیت های این روش این است که آیمریا mitis که یک بیماری زای ساکت است و باعث ایجاد زخمهای تیپیک و آشکار نمی شود،در این روش مورد توجه قرار نمی گیرد. با این وجود نمره دهی به زخم ها، هنوز هم رایج ترین روش تشخیص کنونی است.
7 گونه آیمریا که به مرغها آسیب می زنند، همگی به یک اندازه مهم نیستند، پذیرفته شده است که از گونه هایی که در مرغ های گوشتی شناسایی شده اند E.tenella ،E.maxima ،E.acervulina بیماری زاترین ها هستند.
آیمریا تنلا، نزد مدیران مرغداری های گوشتی شناخته شده ترین است. این گونه، سکوم را عفونی میکند و به عمق بافت موکوسی گسترش پیدا می کند به دنبال آن آسیب گسترده ای به صورت زخم های بزرگ و مشخص پدید می آورد و با از دست رفتن خون به درون فضله، به وسیله مرغداران نیز تشخیص داده می شود.
از سوی دیگر، هنگامی که کالبدگشایی در سطح گسترده ای انجام می گیرد، به نظر میرسد که آیمریا تنلا کمترین شیوع میان این سه گونه عفونت زا را دارد و نیز آسیب آن تنها به سکوم است، که در زمینه هضم و جذب و در نتیجه در رشد و نرخ تبدیل خوراک کمترین اهمیت را در روده دارد، محدود میشود.
تشخیص درمانگاهی بیماری که به وسیله آیمریا تنلا پدید می آید کاملاً آسان است و اقدام برای مقابله با آن و ایجاد تغییرات برای پیشگیری از آن در آینده، می تواند با سرعت انجام گیرد.
این واقعیت ها، ضربه اقتصادی این عفونت به صنعت مرغداری گوشتی را، در قیاس با عفونت دیگر گونه ها، نسبتاً اندک میسازد، هرچند که بسیاری از مرغداران گوشتی، کوکسیدیوز را، تنها کوکسیدیوز سکومی می انگارند. این یک نمونه خوب از طرز تفکری است که با واقعیتها نمی خواند.
آیمریا آسرویلینا و آیمریا ماکزیما هر دو، بیشتر شایع هستند و کمتر به شکل کلینیکی بیماری کوکسیدیوز در گله مربوط میباشند. آیمریا آسرویلینا زخم های سفید رنگی در دئودنوم پدید می آورد، و عفونت سنگین آن نیز زخم هایی در قسمت های پایینی ایجاد می کند، که با توانایی آیمریا ماکزیما در ایجاد خونریزی های پراکنده در میان روده می تواند اشتباه گرفته شود.
برای ارزیابی سطح آسیبی که با این دو گونه آیمریا به مرغ ها زده میشود می توان کار نمره دهی به زخم ها را انجام داد. بحث بر سر این که چه سطحی از این عفونت ها را می توان کلینیکال دانست (و نیاز به درمان دارد)، و در چه سطحی ساب کلینیکال است، هنوز هم ادامه دارد.
برخی نمره بالاتر از 5/1 (در نمره بندی زخم ها) در هر یک از گونه ها را نشانه کلینیکال بودن بیماری و پایین تر از آن را ساب کلینیکال (که نیازی به درمان ندارد) میدانند.
به E.Praecox و E.mitis نمره نمی دهند، و کاملاً از روش نمره دهی زخمها کنار گذاشته می شوند، هرچند هر دو گونه نشان داده اند که باعث بیماری و خساراتی به ضریب تبدیل خوراک می شوند.
افزون بر این ها نشان داده شده است که می تواند رابطه ضعیفی میان زخم های میکروسکوپی و ماکروسکوپی وجود داشته باشد که مؤید آن است که استفاده از نمره بندی ماکروسکوپی زخم ها به تنهایی، برای مشخص کردن همه زمینه های اقتصادی ناشی از عفونت های کوکسیدیوزیس، مناسب نیست.
این موضوع که نه تنها زخم های ماکروسکوپیک و میکروسکوپیک بلکه هر عفونت برخاسته از کوکسیدیوز نیاز به حمله به سلولهای بدن میزبان و نابودی آنها دارد، نادیده گرفته شده است.هر دو اینها میتوانند هنگامی که سیکل زندگی انگلی عفونت کامل شود، اتفاق بیفتند، هر چند که سیستم ایمنی هم مداخله کرده باشد.
در این شرایط، نه تنها سلول های میزبان نابود می شوند، بلکه فعال شدن سیستم ایمنی با مصرف مواد مغذی ، سبب میشود که مواد مغذی کمتری به گوشت تبدیل شود و این چیزی است که هدف نهایی یک مرغداری گوشتی است.
در نتیجه، مهم است که بدانیم کوکسیدیوز در هر سطحی که باشد سبب ضعف عملکرد واقعی مرغ ها می شود، هرچند که اندازه گیری آن دشوار است.
از آنجا که کوکسیدیوز بیماری ای است که فعلاً نمی توان آن را ریشه کن کرد، هدف پیشگیری از کوکسیدیوز یافتن بهترین توازن اقتصادی، میان هزینه های تشخیص، پیشگیری، درمان، و تقویت ایمنی میزبان، و همزمان با آن، کوشش برای کاستن از سطح ساب کیلینیکال بیماری تا حداقل ممکن است. آشکاراست که مرغدارانی که به بهترین توازن میان این هزینه ها دست مییابند، نسبت به دیگر رقبا امتیاز بیشتری خواهند داشت.
کالبدگشایی سلامتی روده مرغ
در بسیاری از کشورها جلسات کالبدگشایی با همکاری صنعت داروسازی و دامپزشک گله، و یا متخصص مستقل، برگزار میشود.
چندین بار در سال، همواره در همان لابراتوار، به وسیله متخصصان آموزش دیده، می باید وضع سلامت روده ارزیابی شود. این روش برای ارزیابی کلی کارآیی برنامه ضد کوکسیدیوز، آنزیم هایی که می توان انتخاب کرد، مدیریت، و افزودنی هایی که برای سلامتی وضعیت روده می توان مصرف کرد، مناسب است.
منبع : نیکوتک