به گزارش «سرویس حیوانات خانگی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اسهال یکی از رایج‌ترین اختلالات گوارشی در دام‌هاست که در صورت مدیریت نشدن می‌تواند منجر به کم‌آبی (دهیدراسیون)، اختلالات الکترولیتی و در نهایت اسیدوز متابولیک شود. این زنجیره‌ی وقایع می‌تواند کارایی تولیدی دام را کاهش دهد و در موارد شدید، حتی به مرگ حیوان بیانجامد. در این مقاله، به بررسی ارتباط بین اسهال، دهیدراسیون و اسیدوز در دام می‌پردازیم و راهکارهای کنترل آن را معرفی می‌کنیم.
اسهال در دام: تعریف و علل
اسهال به دفع مدفوع آبکی یا نیمه‌فرم‌دهی شده گفته می‌شود که می‌تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، از جمله:
- عفونت‌های باکتریایی (مثل اشرشیا کولی، سالمونلا)
- ویروس‌ها (مانند رُتاویروس و کروناویروس)
- انگل‌های گوارشی (مثل کریپتوسپوریدیوم و کوکسیدیا)
- تغییرات ناگهانی در تغذیه
- مسمومیت‌ها یا عدم تعادل غذایی
نقش دستگاه گوارش در بروز اسهال
در شرایط طبیعی، آب جذب‌شده در روده بزرگ باعث قوام یافتن مدفوع می‌شود. اما در اسهال، به علت آسیب به سلول‌های پوششی روده یا ترشح بیش از حد مایعات، آب به میزان زیادی وارد روده می‌شود و جذب نمی‌گردد.
دهیدراسیون: تهدید خاموش
یکی از عوارض مهم اسهال در دام، از دست دادن شدید آب بدن است. دهیدراسیون می‌تواند منجر به:
- کاهش حجم خون
- اختلال در گردش خون و اکسیژن‌رسانی
- افت دمای بدن و شوک
- علائم دهیدراتاسیون در دام:
- خشکی مخاط دهان
- فرورفتگی چشم‌ها
- کاهش کشسانی پوست
- کاهش اشتها و ضعف شدید
اسیدوز متابولیک: پیامد جدی دهیدراسیون
از دست رفتن آب و الکترولیت‌هایی مثل بی‌کربنات از طریق مدفوع، تعادل اسید-باز بدن را به هم می‌زند باعث اسیدوز متابولیک می‌شود. در این حالت، pH خون به زیر مقدار طبیعی (۷.۳۵) کاهش می‌یابد که عملکرد سلولی را مختل کرده و می‌تواند کشنده باشد.
علائم بالینی اسیدوز در دام:
- تنفس تند و عمیق (تنفس کاسمایول)
- خواب‌آلودگی
- عدم تعادل حرکتی
- کاهش دمای بدن
- شوک و مرگ ناگهانی
مدیریت و درمان اسهال و اسیدوز در دام
۱. تأمین سریع مایعات و الکترولیت‌ها
تزریق سرم‌های خوراکی یا وریدی (مانند رینگر لاکتات یا سرم‌های الکترولیتی مخصوص دام) و یا استفاده از پودرهایی مانند او آر اس و یا آنتی اسیدوز بسیار ضروری است.
۲. کنترل عفونت
بسته به عامل ایجادکننده، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدویروس‌ها یا ضدانگل‌ها با مشورت دامپزشک توصیه می‌شود.
۳. بهبود تغذیه
ارائه خوراک قابل هضم، پرانرژی و محدود کردن تغییرات ناگهانی در جیره غذایی کمک می‌کند تا سیستم گوارشی دام بازیابی شود.
۴. پیشگیری از اسیدوز
در دام‌هایی که در خطر اسیدوز قرار دارند، استفاده از مکمل‌های قلیایی‌کننده (مثل بی‌کربنات سدیم) در آب آشامیدنی یا خوراک بسیار مفید است.
راهکارهای پیشگیری از اسهال و اسیدوز در گله
- رعایت بهداشت محیط نگهداری دام
- واکسیناسیون منظم علیه بیماری‌های گوارشی
- کنترل کیفیت آب و خوراک
- تغذیه اصولی و جلوگیری از استرس‌های تغذیه‌ای
- تشخیص و درمان زودهنگام موارد مشکوک
نتیجه‌گیری
اسهال در دام‌ها، اگر به موقع مدیریت نشود، می‌تواند عواقب وخیمی مانند دهیدراسیون شدید و اسیدوز متابولیک به همراه داشته باشد. تشخیص سریع، درمان مؤثر و اقدامات پیشگیرانه می‌توانند سلامت دام را حفظ کرده و از خسارات اقتصادی جلوگیری کنند. مشاوره منظم با دامپزشک و اجرای برنامه‌های مدیریتی دقیق، کلید موفقیت در کنترل این مشکلات هستند.