به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ اگر وارد یک داروخانه دامپزشکی شوید، احتمالاً با ده‌ها نام متفاوت از آنتی‌بیوتیک‌ها روبرو خواهید شد: پنی‌سیلین، سفتیوفور، فلورفنیکل، اکسی‌تتراسایکلین، انروفلوکساسین، ماربوفلوکساسین و... ولی سوالی که ممکن است برای خیلی‌ها پیش بیاید این است که «مگر همه این‌ها آنتی‌بیوتیک نیستند؟ پس چرا این‌قدر فرق دارند؟» در این مقاله سعی داریم به زبان ساده اما علمی، تفاوت این داروها را بررسی کنیم و بفهمیم هرکدام چه کاربردی دارند.
چرا آنتی‌بیوتیک‌های مختلف وجود دارند؟
آنتی‌بیوتیک‌ها همه برای یک هدف طراحی شده‌اند: کشتن یا مهار رشد باکتری‌ها. اما باکتری‌ها دنیا گسترده‌ای دارند. بعضی‌ها گرم مثبت‌اند، بعضی گرم منفی، بعضی در بافت‌های عمقی هستند، بعضی دیگر در روده یا دستگاه تنفس. به این دلیل، هر آنتی‌بیوتیک یک طیف اثر مشخص دارد، یعنی فقط روی یک دسته خاص از باکتری‌ها مؤثر است.
علاوه بر این، هر آنتی‌بیوتیک:
- نحوه جذب و پخش متفاوتی در بدن دام دارد.
- روش مصرف (تزریقی، خوراکی، داخل رحمی،...) خاص خود را دارد.
- در بافت‌های مختلف (ریه، رحم، کلیه،...) غلظت‌های متفاوتی ایجاد می‌کند.
- و نهایتاً زمان ماندگاری‌اش در گوشت و شیر فرق می‌کند.
پس انتخاب درست آنتی‌بیوتیک مثل انتخاب ابزار مناسب برای یک کار خاص است!
نگاهی به رایج‌ترین آنتی‌بیوتیک‌های دامپزشکی
پنی‌سیلین
پنی‌سیلین یکی از قدیمی‌ترین و شناخته‌شده‌ترین آنتی‌بیوتیک‌هاست.
طیف اثر: بیشتر روی باکتری‌های گرم مثبت مؤثر است.
کاربرد: عفونت‌های پوستی، زخم‌ها، عفونت‌های با منشأ رحم یا دستگاه تناسلی، برخی مشکلات تنفسی.
مزیت: کم‌عارضه و شناخته‌شده، گزینه‌ای اقتصادی و مؤثر برای درمان‌های ابتدایی.
سفتیوفور (Ceftiofur)
یک آنتی‌بیوتیک قوی از خانواده سفالوسپورین‌ها.
طیف اثر: گسترده‌تر از پنی‌سیلین؛ مؤثر بر باکتری‌های گرم مثبت و گرم منفی.
کاربرد: بیماری‌های تنفسی گاو و گوساله، متریت، عفونت‌های سمی پس از زایمان، لنگش (فوت روت).
مزیت: نیاز به دوز کم، بدون باقیمانده در شیر (در برخی محصولات)، شروع اثر سریع.
فلورفنیکل
از خانواده فنیکل‌ها، جایگزین بی‌خطرتر کلرامفنیکل.
طیف اثر: بسیار وسیع؛ مؤثر روی باکتری‌های مقاوم، گرم مثبت، گرم منفی و حتی بی‌هوازی‌ها.
کاربرد: بیماری‌های تنفسی، عفونت‌های شدید، دام‌هایی که به سایر آنتی‌بیوتیک‌ها جواب نداده‌اند.
مزیت: نفوذ بالا به بافت‌ها، انتخاب خوب برای عفونت‌های عمقی.
اکسی‌تتراسایکلین (Oxytetracycline)
آنتی‌بیوتیکی با طیف وسیع و اثر باکتریواستاتیک.
طیف اثر: گرم مثبت، گرم منفی، ریکتزیاها، مایکوپلاسماها.
کاربرد: بیماری‌های تنفسی، تب سه‌روزه، عفونت‌های گوارشی، برخی موارد کوکسیدیوز.
مزیت: مقرون‌به‌صرفه، دوزاژ آسان، قابل استفاده در اکثر دام‌ها.
انروفلوکساسین (Enrofloxacin)
از خانواده فلوروکینولون‌ها، آنتی‌بیوتیکی با اثر مستقیم بر DNA باکتری‌ها.
طیف اثر: قوی علیه گرم منفی‌ها، مؤثر بر مایکوپلاسماها.
کاربرد: عفونت‌های تنفسی، ادراری، دستگاه گوارش، سپتی‌سمی.
مزیت: سرعت اثر بالا، گزینه خوب برای درمان سریع و حاد.
نکته مهم: مصرف آن در حیوانات شیرده محدودیت دارد.
ماربوفلوکساسین (Marbofloxacin)
هم‌خانواده با انروفلوکساسین، اما با تحمل بهتر و ایمنی بالاتر.
طیف اثر: مشابه انروفلوکساسین، اما با عملکرد مؤثرتر در بافت‌ها.
کاربرد: عفونت‌های حاد، سپتی‌سمی، مشکلات دستگاه تنفسی.
مزیت: اثر طولانی‌تر، مناسب برای دام‌هایی با حساسیت به انروفلوکساسین.
چطور آنتی‌بیوتیک مناسب را انتخاب کنیم؟
دامپزشک بر اساس چند معیار آنتی‌بیوتیک مناسب را انتخاب می‌کند:
- نوع بیماری و محل آن
- باکتری عامل بیماری (در صورت شناسایی)
- وضعیت فیزیولوژیکی دام (مثل شیردهی)
- سرعت عمل دارو مورد نیاز هست یا خیر؟
- ملاحظات مقاومت میکروبی و مصرف منطقی
جمع‌بندی
همه این آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان باکتری‌ها هستند، اما هر کدام نقش مخصوص خود را دارند. استفاده درست از آن‌ها به معنی درمان مؤثر، پیشگیری از مقاومت آنتی‌بیوتیکی و کاهش باقیمانده دارو در گوشت و شیر است. آشنایی بیشتر با این تفاوت‌ها به دامداران و دانش‌آموختگان دامپزشکی کمک می‌کند تا تصمیم‌های دقیق‌تری در درمان بیماری‌ها بگیرند.