به گزارش «سرویس مواد اولیه دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ اسید سیتریک (Citric Acid) یکی از پرکاربردترین اسیدهای آلی در صنایع مختلف، از جمله صنایع دارویی و دامپزشکی، است. این ترکیب به دلیل خواص بیولوزیکی و شیمیایی منحصربه‌فرد، در تولید داروهای دامی نقش مهمی ایفا می‌کند. استفاده از اسید سیتریک به عنوان یک تنظیم‌کننده pH، آنتی‌اکسیدان و تقویت‌کننده جذب دارویی در فرمولاسیون‌های دامپزشکی، موجب افزایش کارایی داروها و مکمل‌های غذایی می‌شود.
در این مقاله، به بررسی ترکیب، روش‌های استخراج، اهمیت و کاربردهای اسید سیتریک در داروهای دامپزشکی می‌پردازیم.
ترکیب و منابع اسید سیتریک
اسید سیتریک یک اسید کربوکسیلیک ضعیف است که فرمول شیمیایی آن C₆H₈O₇ است. این ماده به‌طور طبیعی در برخی میوه‌ها، به‌ویژه مرکبات مانند لیمو و پرتقال، وجود دارد. بااین‌حال، استخراج صنعتی آن از این منابع مقرون‌به‌صرفه نیست، به همین دلیل تولید تجاری آن از طریق روش‌های میکروبی صورت می‌گیرد.
روش‌های تولید اسید سیتریک
امروزه، بیش از ۹۹٪ اسید سیتریک مورد استفاده در صنایع غذایی و دارویی، از طریق تخریب میکروبی تولید می‌شود. مهم‌ترین روش‌های تولید این ماده عبارت‌اند از:
تخمیر قارچی (روش صنعتی رایج):
در این روش، قارچ آسپرژیلوس نایجر (Aspergillus niger) روی یک محیط حاوی کربوهیدرات‌های ساده (مانند شکر چغندر، نیشکر، یا نشاسته ذرت) رشد داده می‌شود.
قارچ در طول فرآیند تخمیر، قندها را به اسید سیتریک تبدیل می‌کند.
پس از تخمیر، اسید سیتریک از محیط جدا شده و تصفیه می‌شود.
روش استخراج از منابع طبیعی:
این روش کمتر رایج است و شامل استخراج مستقیم اسید سیتریک از میوه‌هایی مانند لیمو و پرتقال می‌شود.
به دلیل هزینه بالای فرآوری، این روش در مقیاس صنعتی کاربرد زیادی ندارد.
اهمیت اسید سیتریک در داروهای دامپزشکی
اسید سیتریک در داروهای دامپزشکی به دلایل زیر استفاده می‌شود:
۱. تنظیم pH و بهبود جذب داروها
بسیاری از داروهای خوراکی دامپزشکی برای جذب مناسب نیاز به محیطی با pH خاص دارند. اسید سیتریک به‌عنوان یک عامل اسیدی‌کننده، pH محیط معده را کاهش داده و به افزایش حل‌پذیری و جذب داروها کمک می‌کند. این ویژگی به‌ویژه برای داروهای آنتی‌بیوتیکی و مکمل‌های معدنی مهم است.
۲. خاصیت آنتی‌اکسیدانی و نگهدارنده
اسید سیتریک یک آنتی‌اکسیدان قوی است که از اکسیداسیون ترکیبات دارویی جلوگیری کرده و پایداری آن‌ها را افزایش می‌دهد. این خاصیت در داروهای مایع و واکسن‌های دامپزشکی اهمیت ویژه‌ای دارد.
۳. تقویت سیستم ایمنی دام
مطالعات نشان داده‌اند که افزودن اسید سیتریک به خوراک دام می‌تواند تأثیر مثبتی بر عملکرد سیستم ایمنی داشته باشد. این ترکیب باعث:
- بهبود هضم و جذب مواد مغذی
- کاهش رشد باکتری‌های مضر در روده
- کاهش التهابات روده‌ای
می‌شود که همگی به تقویت سیستم ایمنی دام کمک می‌کنند.
۴. بهبود عملکرد دستگاه گوارش و افزایش ضریب تبدیل غذایی
در صنعت دامپروری، استفاده از اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک به‌عنوان افزودنی خوراکی رواج دارد. این ماده با کاهش pH معده، شرایط را برای هضم بهتر خوراک و جذب مؤثرتر مواد مغذی فراهم می‌کند. همچنین، باعث کاهش بار میکروبی با دستگاه گوارش دام شده و از بروز بیماری‌های گوارشی جلوگیری می‌کند.
کاربردهای اسید سیتریک در داروهای دامپزشکی
۱. فرمولاسیون آنتی‌بیوتیک‌ها
در برخی آنتی‌بیوتیک‌های دامپزشکی، اسید سیتریک به‌عنوان عامل کمکی برای افزایش حلالیت و تنظیم pH محلول دارویی استفاده می‌شود.
۲. واکسن‌ها و داروهای تزریقی
اسید سیتریک در واکسن‌ها به‌عنوان یه عامل پایدارکننده به کار می‌رود و از کاهش اثربخشی آن‌ها جلوگیری می‌کند.
۳. مکمل‌های معدنی و ویتامینه
در ترکیب مکمل‌های خوراکی دام، اسید سیتریک می‌تواند جذب عناصر معدنی مانند کلسیم، آهن، منیزیم و روی را افزایش داده و اثرات مثبت بر سلامت عمومی دام داشته باشد.
۴. محلول‌های خوراکی و ضدعفونی‌کننده‌ها
در تولید محلول‌های خوراکی برای دام، اسید سیتریک به‌عنوان افزایش‌دهنده حلالیت داروها به کار می‌رود.
در برخی ضدعفونی‌کننده‌های دامپزشکی، این ترکیب به دلیل خاصیت ضدمیکروبی و تنظیم‌کننده pH استفاده می‌شود.
نتیجه‌گیری
اسید سیتریک یکی از مواد اولیه مهم در صنعت داروسازی دامپزشکی است که به دلیل ویژگی‌های چندمنظوره خود، کاربردهای گسترده‌ای در فرمولاسیون داروها و مکمل‌های تغذیه‌ای دام دارد. این ماده می‌تواند باعث افزایش جذب داروها، بهبود عملکرد واکسن‌ها، تقویت سیستم ایمنی و کاهش بیماری‌های گوارشی در دام شود.
با توجه به مزایای متعدد، استفاده از اسید سیتریک در صنعت دامپزشکی همچنان در حال گسترش است و تحقیقات بیشتری برای بررسی کاربردهای جدید آن در حال انجام است.