به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در دامپزشکی، عفونت‌های باکتریایی یکی از مهم‌ترین تهدیدهای سلامتی دام‌ها هستند. در میان روش‌های مختلف درمانی، آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی به دلیل جذب سریع و تأثیر قوی، نقش بسیار مهمی دارند. این آنتی‌بیوتیک‌ها بر اساس مکانیسم اثر، طیف باکتریایی، سرعت و مدت تأثیر، و روش متابولیسم و دفع دسته‌بندی می‌شوند.
در این مقاله، تفاوت انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی دامپزشکی را بررسی کرده و اطلاعات جامعی در مورد کاربردهای هر کدام ارائه می‌کنیم.
۱. دسته‌بندی آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی بر اساس مکانیسم اثر
یکی از مهم‌ترین دسته‌بندی‌های آنتی‌بیوتیک‌ها، تفکیک آن‌ها بر اساس نحوه اثرگذاری بر باکتری‌ها است:
آنتی‌بیوتیک‌های باکتریوسیدال (Bactericidal) – از بین برنده باکتری
این آنتی‌بیوتیک‌ها با تخریب دیواره سلولی باکتری‌ها یا اختلال در عملکرد DNA آن‌ها، باعث مرگ و از بین رفتن میکروارگانیسم‌ها می‌شوند.
پنی‌سیلین‌های تزریقی (مانند پنی‌سیلین G و آموکسی‌سیلین):
- تأثیر قوی بر باکتری‌های گرم مثبت مانند استرپتوکوک‌ها و کلستریدیوم‌ها
- برخی انواع آن (مانند آموکسی‌سیلین + کلاولانیک اسید) طیف وسیع‌تری دارند و بر باکتری‌های گرم منفی هم تأثیرگذارند.
سفالوسپورین‌ها (مانند سفتیوفور، سفکوئینوم):
- طیف گسترده‌تر نسبت به پنی‌سیلین‌ها
- مؤثر بر طیف وسیعی از باکتری‌های گرم مثبت و منفی
- نسبت به بتا-لاکتامازها مقاوم‌تر هستند.
آمینوگلیکوزیدها (مانند جنتامایسین، آمیکاسین):
- مؤثر بر باکتری‌های گرم منفی مانند E. coli و Pseudomonas
- نباید در دام‌های با مشکلات کلیوی استفاده شود، چون عمدتاً از کلیه دفع می‌شود.
فلوروکینولون‌ها (مانند انروفلوکساسین، ماربوفلوکساسین):
- نفوذ بالا به بافت‌ها و مناسب برای عفونت‌های عمقی مانند ذات‌الریه در دام‌ها
- کاربرد گسترده در درمان عفونت‌های دستگاه تنفسی و ادراری
آنتی‌بیوتیک‌های باکتریواستاتیک (Bacteriostatic) – مهارکننده رشد باکتری
- این گروه از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث کاهش سرعت تکثیر باکتری‌ها می‌شوند تا سیستم ایمنی دام بتواند آن‌ها را از بین ببرد.
تتراسایکلین‌ها (مانند اکسی‌تتراسایکلین)
- طیف اثر وسیع (گرم مثبت و منفی)
- مناسب برای درمان عفونت‌های تنفسی و رحمی
ماکرولیدها (مانند تیامولین، اریترومایسین، تولترازوریل)
- انتخابی مناسب برای درمان عفونت‌های تنفسی و دستگاه گوارش در دام و طیور
- در برخی دام‌ها مانند اسب و خوک حساسیت‌زا هستند.
فنیکول‌ها (مانند فلورفنیکل)
- جایگزین مناسبی برای کلرامفنیکل (به دلیل ممنوعیت استفاده آن در دام‌ها)
- مؤثر بر طیف گسترده‌ای از باکتری‌ها، به ویژه در عفونت‌های ریوی گاو و گوسفند
۲. تفاوت در مدت‌زمان تأثیر آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی
کوتاه اثر (Short-acting):
- مانند پنی‌سیلین G سدیم که طی چند ساعت از بدن حذف می‌شود.
- نیاز به تزریق مکرر (هر ۸ تا ۱۲ ساعت).
متوسط اثر (Intermediate-acting):
- مانند سفتیوفور که تا ۲۴ ساعت فعال می‌ماند.
طولانی اثر (Long-acting):
- مانند اکسی‌تتراسایکلین طولانی‌اثر که با یک تزریق تا چند روز فعال باقی می‌ماند.
- گزینه‌ای مناسب برای دام‌هایی که امکان تزریق مکرر ندارند.
۳. تفاوت در نحوه متابولیسم و دفع آنتی‌بیوتیک‌ها
دفع کلیوی:
- مانند جنتامایسین و سفتریفور
- در دام‌های مبتلا به نارسایی کلیوی باید با احتیاط مصرف شود.
دفع کبدی:
- مانند ماکرولیدها (اریترومایسین) و فلورفنیکل
- مناسب برای دام‌هایی که دچار مشکلات کلیوی هستند.
۴. مقاومت آنتی‌بیوتیکی و انتخاب صحیح دارو
مقاومت آنتی‌بیوتیکی یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در درمان بیماری‌های دامپزشکی است. استفاده بیش‌ازحد و نادرست از آنتی‌بیوتیک‌ها باعث افزایش مقاومت باکتریایی می‌شود. برای جلوگیری از این مشکل:
- همیشه بر اساس نتایج تست آنتی‌بیوگرام دارو انتخاب کنید.
- دوره درمان را کامل کنید تا باکتری‌ها به دارو مقاوم نشوند.
- از استفاده غیرضروری آنتی‌بیوتیک‌ها پرهیز کنید.
نتیجه‌گیری
آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی نقش کلیدی در درمان عفونت‌های دامی دارند، اما انتخاب نادرست آن‌ها می‌تواند باعث افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی و کاهش اثربخشی درمان شود. برای انتخاب بهترین دارو باید به نوع باکتری، مکانیسم اثر، مدت‌زمان تأثیر و نحوه متابولیسم و دفع دارو توجه کرد.
- پنی‌سیلین‌ها و سفالوسپورین‌ها برای عفونت‌های باکتریایی عمومی مناسب هستند.
- آمینوگلیکوزیدها برای درمان عفونت‌های گرم منفی استفاده می‌شوند.
- فلوروکینولون‌ها و ماکرولیدها در درمان عفونت‌های تنفسی و سیستمی مؤثر هستند.
با انتخاب درست و مصرف اصولی آنتی‌بیوتیک‌های تزریقی، می‌توان سلامت دام‌ها را حفظ کرد و از شیوع مقاومت دارویی جلوگیری نمود.