به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ با توجه به افزایش توان تولیدی گاوهای شیری برای تولید شیر، نیازهای دام‌ها به مواد معدنی کم نیاز هم تحت تاثیر قرار گرفته است که می‌توان با استفاده صحیح از مقادیر آنها در جیره از لنگش جلوگیری یا وقوع آن را کمتر کرد. مواد معدنی کم نیاز مانند منگنز برای تاندون‌ها، مفاصل و تراکم استخوان ضروری است.
عنصر روی برای پوست و ترمیم زخم‌ها، مس برای بافت پیوندی و ترمیم بافت خط سفید سم، همچنین مس و روی و کبالت برای استحکام اجزای سم، تولید و نگهداری پوست ضروری هستند. این عناصر همچنین در سیستم ایمنی در بافت سم نقش به سزایی دارند. در آزمایشی که Moore و همکاران در سال ۱۹۸۹ انجام دادند، ناهنجاری‌های سم در گاوهایی که با کمپلکس روی-متیونین شرکت Zinpro تغذیه شده بودند، کمتر بود.
در آزمایش Nocek و همکاران در سال ۲۰۰۰ درصد وقوع لنگش در گاوهای که از ترکیب Four plex شرکت Zinpro استفاده کرده بودند به طور معنی داری کاهش یافت.
برنامه تغذیه‌ای برای پیشگیری از لنگش
برای پیشگیری از لنگش در گاوهای شیری باید یک برنامه تغذیه‌ای داشته باشیم که در این برنامه باید
۱) کیفیت سم را افزایش دهیم
۲) التهاب در دوره انتقال در گاوهای شیری را کم کنیم
۳) مانع افت مقدار خوراک مصرفی در دوره تنش حرارتی شویم
۴) انسجام بافت پوست را بهبود دهیم.
برای رسیدن به مورد اول استفاده از مواد معدنی کم نیاز روی، مس، منگنز و کبالت که در ترکیب Availa ۴ وجود دارد، توصیه می‌شود. در گاوهای لنگ مواد التهابی در سطح خون زیاد است؛ این مواد التهابی (مانند لیپوپلی ساکارید LPS) مانع رسیدن گلوگز به بافت پستان برای تولید شیر می‌شوند و همچنین گلوکز برای سیستم ایمنی هم در دسترس نخواهد بود.
در مطالعات گذشته به خوبی نشان داده شده است که محصولات Zinpro در دوره انتقال و همچنین در دوره تنش حرارتی باعث افزایش مصرف خوراک و کاهش سطح کورتیزول خون شده است (مانند Availa Cr) که این منجر به افزایش مقدار بیشتری گلوکز در خون می‌شود و منجر به افزایش قدرت سیستم ایمنی می‌شود. استفاده از مواد معدنی کم نیاز به انسجام بافت پوششی روده و پوست کمک می‌کند. این سازوکار باعث بهتر شدن جذب مواد مغذی و استحکام لایه خارجی سم که از جنس کراتین است می‌شود.
در ترکیبی که شرکت Zinpro برای درمان بیماری درماتیت بین انگشتی ارائه دادند که عمدتا حاوی Availa ۴ بود. این ترکیب در تلیسه‌ها (تعداد ۹۲۵۰ راس) استفاده شد و باعث کاهشی بیش از ۸۰ درصد این بیماری شده بود. مقدار حذف دام در زایش اول و سلول‌های سوماتیک شیر در دام‌های تغذیه شده با ترکیب درمانی Zinpro کمتر بود.
توصیه می‌شود که ترکیب Availa ۴ در ۶۰ روز قبل از بروز زخم‌های سم آغاز شود و یا از سن ۱۰ ماهگی در تلیسه‌ها آغاز شود. در تغذیه Availa ۴ در تلیسه‌ها به ازای هر یک دلار هزینه ۸ دلار سود خواهد داشت.
اثرات لنگش بر شاخص‌های تولید
در گاوهای شیری بیماری لنگش باعث عدم توانایی گاو در درست راه رفتن می‌شود که علل آن می‌تواند نقص در ساختار سم، بیماری خط سفید، زخم بین انگشتان و یا نقص در اندام‌های حرکتی باشد. بنابراین لنگش یکی از مهمترین شاخص‌های آسایش گاو به شمار می‌آید.
معمولا درصد شیوع لنگش به صورت تعداد گاوهایی که لنگ هستند به تعداد کل گاوها محاسبه می‌شوند که معمولا بر اساس اسکور حرکتی تعیین می‌شوند. براساس اطلاعاتی که در منابع آمده است بین ۲۱ تا ۵۰ درصد شیوع این بیماری در فارم‌های گاوهای شیری در کالیفرنیا و آمریکای شمالی گزارش شده است.
در گاوداری‌ها بیشترین هزینه در بین بیماری‌ها برای درمان لنگش می‌باشد که به طور متوسط برای هر گاو ۴۸۹ دلار آمریکا و برای هر گله به طور متوسط ۱۴۳۳۰ دلار در طول سال می‌باشد. تقريبا ۹۰ درصد از لنگش‌ها در سم اتفاق می‌افتد که حدود ۹۰ درصد در پاهای عقبی می‌باشد و حدود ۹۰ درصد هم مربوط به انگشتان خارجی می‌باشد که زخم‌های سم عمدتا مکانیکی (به خاطر وزن بالا) یا متابولیکی (بیماری اسیدوز) هستند.
در آماری که در سال ۱۹۹۷ تا ۱۹۹۹ مربوط به ۹۰۰ راس گاو توسط مقدار افت تولید در یک دوره ۳۰۵ روزه شیردهی حدود ۳۶۰ کیلوگرم بود. در موارد حاد لنگش مقدار تولید شیر از ۴ ماه قبل از وقوع و تا ۵ ماه بعد از درمان ادامه داشته است.
Hernandez and Shearer۲۰۰۵ گزارش کردند که در گاوهای زایش دوم و بیشتر ارتباط خطی بین مقدار افت تولید شیر و شدت لنگش وجود دارد. مقدار افت ۱/۵ تا ۲/۸ کیلوگرم در تولید شیر از دو هفته از وقوع لنگش به بعد را گزارش دادند. اثرات لنگش بر شاخص‌های تولیدمثلی شامل افزایش روزهای باز، افزایش روزهای بی‌گوساله‌زایی تا آبستنی، گاوهای لنگ در ۱۷۰ روزگی آبستن شدند در صورتیکه گاوهای سالم در ۱۰۰ روزگی بعد از زایش. لنگش باعث کاهش نرخ گیرایی، کاهش رفتارهای فعلی و کاهش نرخ آبستنی می‌شود. تلقیح به ازای هر آبستنی، تخمدان‌های کیستی و حذف از گله زیاد می‌شود. لنگش سیکل‌های منظم تخمدان را به تعویق می‌اندازد.
در گاوهایی که دچار بیماری لنگش شده‌اند نرخ حذف ۶ برابر گاوهای سالم است. آموزش افراد در مزرعه برای سم چینی تاثیر معنی‌دار در وقوع و درمان لنگش دارد. در گزارش Evynk and Endress ۲۰۱۴ نتیجه‌گیری شده است که در گاوداری‌هایی که افراد سم چین تربیت شده دارند در مقایسه با گاوداری‌های که سم‌چین از بیرون می‌آورند خطر لنگش ۵ درصد کمتر است. برای پیشگیری از این بیماری بهتر است به تعذیه، آسایش گاو، حمام سم و عملیات صحیح سم‌چینی توجه کرد.
تولیدمثل و تولید شیر زیر تاثیر بیماری لنگش دام‌ها
لنگش دو محصول عمده دامداری‌ها یعنی تولیدمثل و تولید شیر را تحت تاثیر قرار می‌دهد و به همین دلیل به شدت بیماری اقتصادی محسوب می‌شود و بر اثر عوامل عفونی، تغذیه‌ای و محیطی بروز پیدا می‌کند.
بیماری لنگش در اثر عوامل مختلفی از جمله عوامل تغذیه‌ای عفونی و محیطی و مکانیکی مانند تروما، ضربه و جایگاه‌های بد همراه با آسیب‌های مکانیکی ایجاد می‌شود.
وی اظهار داشت: در گاوهای شیری که هدف ما حداکثر تولید است؛ بیماری لنگش در شکل مشهودش واضح است و در مراحل خفیف‌تر باعث می‌شود به درجات مختلف باروری دام کم شود و افت شیردهی به وجود بیاید. در واقع این بیماری دو هدف اصلی که تولیدمثل و تولید شیر است را به شدت زیر تاثیر قرار می‌دهد.
علایم بیماری لنگش در دام‌ها
ناصری درباره علایم بروز این بیماری در دام‌ها اظهار داشت این بیماری ممکن است از یک راه رفتن غیرعادی در دام شروع شود؛ مانند راه رفتن با پشت خمیده و توزیع نامتعادل وزن روی دست و پاهای دام که بعضی اوقات دام کامل یک دست و پایش را نمی‌تواند حرکت دهد. این علایم با شدت یافتن بیماری منجر به زمین‌گیری و از دست دادن قدرت حرکت در دام می‌شود و هنگامی که این اتفاق رخ دهد دام قدرت رفتن به سر آخور، غذا خوردن و حرکت کردن به سمت سالن شیر دوشی را از دست می‌دهد.
پیشگیری از لنگش با کنترل منظم حرکت در فارم‌های بزرگ
این کلینیسین درباره پیشگیری از بیماری لنگش در دام‌ها عنوان کرد: در دامداری‌های صنعتی راهکارهایی برای پیشگیری از بیماری لنگش وجود دارد که عمدتا بر پایه مشاهده می‌توان به آن پی برد؛ عمدتا به طور منظم گاهی در فارم‌های بزرگ حتی هر روزه دام‌ها در یک مسیر خاص مثلا هنگام خروج از سالن شیر دوشی تحت کنترل قرار می‌گیرند و سیستم‌های استانداردی برای نمره‌دهی به حرکت دام وجود دارد.
وی ادامه داد: این نمره از یک تا پنج است که دو شروع علایم بیماری است و شماره سه به بالا نشان‌دهنده لنگش با شدت بیشتر است. دام‌ها در این نمره‌دهی پیش از این که به درجات بالاتر مثلا سه برسند شماره آنها که شماره دام است باید یادداشت شود و به جایی که اصطلاحا به آن سم یا سم‌چینی می‌گویند هدایت شوند.
در این مرحله دام معاینه می‌شود و در صورتی که عارضه‌ای مانند زخم یا جسم خارجی در پا یا خود سم باشد یا سم دفرمه و رشد بیش از حد کرده باشد معاینه می‌شود و در نتیجه سم دام اصلاح و مداوا می‌شود. این عوامل باعث می‌شود از بروز شدیدتر بیماری جلوگیری شود و ضررهای اقتصادی کمتری به دامدار وارد شود.
لنگش ناشی از عوامل عفونی و حمام سم با ماده ضدعفونی
ناصری درباره عوامل بیماری لنگش که بر اثر بروز عوامل عفونی خود را نشان می‌دهد عنوان کرد برای این نوع از عوامل هم حمام سم یا ضدعفونی سم را در نظر می‌گیرند و سم دام‌ها مرتب ضدعفونی می‌شوند تا عوامل مرتبط با عفونت و لنگش در آنها از میان برود. در محیط‌های صنعتی دام‌ها در بسترهای سخت مانند بتون حرکت می‌کنند پس دائم باید بررسی شود که به دام آسیب وارد نشود.
این دامپزشک تاکید کرد هنگامی که در بستر تخریب وجود داشته باشد یا جسم خارجی بر روی بستر باشد، محل باید دائم مورد بررسی قرار بگیرد تا از آسیب به دام جلوگیری شود. بیماری لنگش به شدت بیماری اقتصادی است و به همین دلیل روش‌هایی که برای کنترل مانیتورینگ و پیشگیری از این بیماری وجود دارد سال‌هاست در دامداری‌ها اعمال می‌شود.
ناصری اظهار داشت: موفقیت کنترل بیماری لنگش با موفقیت دامدار در تولید شیر و تولیدمثل دام‌هایش ارتباط مستقیمی وجود دارد؛ عامل سوم در بروز بیماری لنگش عامل تغذیه‌ای است؛ گاهی به دلیل استفاده بیش از حد از برخی جیره‌ها هیستامین تولید می‌شود و این عامل باعث پرخونی در ناحیه سم و آسیب‌های خاص می‌شود که از طریق اصلاح جیره، مانیتورنیگ جیره و کنترل برخی پارامترها کنترل می‌شوند.
این کلینیسین اظهار داشت عوامل عفونی تغذیه‌ای و مکانیکال بستگی به مدیریت دامداری دارد. به عنوان مثال ممکن است در دامداری‌های قدیمی بستر و محل نگهداری دام دچار تخریب بستر شده باشد و به ویژه در مکان‌هایی که دام مجبور است زیاد بایستند؛ سطوح ناهموار وجود داشته باشد و ممکن است دامدار نتواند فضا را اصلاح کند زیرا ممکن است فضای نگهداری دام بسیار کوچک باشد.
وی با بیان این که ما به طور عمد دام را وادار به تولید بیشتر می‌کنیم عنوان کرد: این امر با فیزیولوژی دام به طور طبیعی سازگار نیست اما ما به دلیل این که دام را به سمت تولید بیشتر می‌بریم و به استفاده از جیره‌های نشاسته‌ای و غلات هدایت می‌کنیم هنگامی که تعادل جیره‌ها به هم می‌ریزد و مواد علوفه‌ای آن کمتر می‌شود این عوامل منجر به برخی تغییرات گردش خون در سم می‌شود و به دام آسیب وارد می‌کند.
ناصری در پاسخ به این پرسش که آیا بیماری لنگش واگیردار است یا خیر عنوان کرد برخی از عوامل عفونی واگیردار است و هنگامی که عامل عفونی وجود دارد می‌تواند دام‌های دیگر را هم درگیر کند.
وی درباره پیشگیری از بیماری لنگش گفت: نخستین راه برای پیشگیری استفاده از حمام‌های ضدعفونی سم است که دام با تواتر زمانی خاص و محلول‌های ویژه در آن حرکت کند. درمان‌های موضعی و برخی اقدامات بهداشتی مانند استفاده از شعله دادن و ضدعفونی کردن در سطح فارم که عوامل بیماری را به حداقل می‌رساند و در راهکار آخر نمره دهی به حرکت دام و کنترل مسائل تغذیه‌ای می‌تواند از بروز بیماری لنگش جلوگیری کند.
نفیسه خلیلی