به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ طی دهه ۱۹۰۰ کشاورزی، جایگزین مواد شیمیایی به موازات کشاورزی صنعتی شکل گرفت. اولین حرکت سازمان یافته کشاورزان، جنبش کشاورزی بیودینامیکی بود که از سخنرانی‌های رودلف استینر بنیانگذار علم شناسایی طبیعت انسانی در سال ۱۹۲۶ شروع شد.
اصول کشاورزی بیودینامیک روش‌های مناسب زراعت و باغبانی را شامل می‌شود و تنوع، اجتناب از مصرف مواد شیمیایی، عدم تمرکز تولید و توزیع و غیره را در بردارد.
از دهه ۱۹۲۰ کشاورزان بیودینامیک این اصول را توسعه دادند و روش‌های مناسب سنتی را مجددا معرفی کردند.
از ابتدای وجود انسان در کره زمین ۵۰۰ گونه موجود زنده توسط انسان ازبین رفته است. اگر خداوند عالم را عادل می‌دانیم و نماینده خدا در روی زمین هستیم باید نسبت به تمام موجودات با عدالت رفتار کنیم که تمام حرف مبحث ارگانیک همین است.
استفاده از محصول ارگانیک جهت سلامت جسم و روح است. فلسفه ارگانیک این است که سلامتی انسان با سلامتی محیط گره خورده است.
امروزه در صنعت کشاورزی از مقادیر زیاد مواد شیمیایی استفاده می‌شود، اگرچه این مواد شیمیایی در کوتاه مدت عملکرد را افزایش می‌دهد ولی در دراز مدت موجب تخریب، فرسایش خاک، گسترش آلودگی‌ها و در نهایت باعث کاهش کیفیت محصول می‌شود.
اگر بقایای مواد شیمیایی در محصولات باقی بماند، سلامت انسان را به خطر می‌اندازد.
در سال‌های اخیر افزایش سریعی در تولید و عرضه محصولات ارگانیک در بسیاری از کشورها رخ داده است. از جمله مهم‌ترین دلایل این افزایش می‌توان به درخواست‌های فزاینده مصرف‌کنندگان برای مواد خوراکی عاری از هورمون، آنتی‌بیوتیک و مواد شیمیایی مضر و تولید شده بدون استفاده از گیاهان تراریخته اشاره نمود.
در ایران، تمایل روز افزون مردم به استفاده از فرآورده‌های دامی عاری از آنتی‌بیوتیک که در مواردی به اشتباه ارگانیک درنظر گرفته می‌شود، تاییدکننده این مهم است.
خریداران شیر و گوشت ارگانیک بر این باورند که این محصولات به لحاظ کیفی و سلامت مطلوب‌تر از محصولاتی هستند که به شیوه معمول تولید می‌شوند. هدف از کشاورزی ارگانیک ایجاد سیستم‌های تولیدی به‌هم پیوسته، انسان دوستانه و پایدار به لحاظ زیست محیطی و اقتصادی است.
در رابطه با تغذیه، برخی محدودیت‌ها شامل عدم استفاده از دانه‌های تراریخت‌ها محصولات فرعی حاصل از آنها، عدم استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌ها یا داروها، عدم استفاده از محصولات فرعی با منشا حیوانی، عدم استفاده از خوراک‌های حاصل شده با استفاده از مواد شیمیایی و عدم استفاده از اسید آمینه‌های خالص، چه تولید شده به‌صورت مصنوعی و چه حاصل شده از منابع تخمیری هستند.
فروش جهانی محصولات ارگانیک بالغ بر ۱۲ میلیارد دلار است که سهم ایران از این بازار رو به گسترش بسیار ناچیز است.
همچنین بررسی بازار داخلی نیز نشان می‌دهد که برخی مصرف‌کنندگان حاضر هستند محصولات ارگانیک را با قیمتی بالاتر خریداری نمایند، این در حالی است که هنوز شیر ارگانیک به بازار ایران عرضه نشده و تلاش برای دستیابی به حداقل استانداردهای مورد نیاز در حال شکل‌گیری است.
هدف از این سخن، آشنایی بیشتر فعالان عرصه دامپروری و به‌ویژه گاو شیری با استانداردها و قوانین تجارت محصولات ارگانیک از یک‌سو و چالش‌ها و فرصت‌های گاوداری ارگانیک در ایران از سوی دیگر است.
توجه به افزایش روزافزون جمعیت، یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های روبه‌روی جامعه بشری، امنیت و سلامت غذای انسان‌ها است.
بنابراین توانمندی در برقراری امنیت غذایی با تولید غذای سالم، پاک و خودکفا در محصولات اساسی و احیا و بهره‌برداری پایدار از منابع طبیعی و پایه، محیط زیست و ذخایر ژنتیکی باید از اهداف مهم بخش کشاورزی و دامپروری قرار گیرد.
یکی از اهداف مهم در دامپروری ارگانیک، تولید محصولات دامی سالم و عاری از داروها و مواد شیمیایی است که در تغذیه انسان، نقش به‌سزایی دارند. همچنین سلامتی و رفاه حیوان، کمک به حفظ محیط زیست و به حداقل رساندن هزینه‌های تولید، از دیگر اهداف مهم آن است.
محصولات ارگانیک، غذاهایی سالم هستند که بدون بهره‌گیری از روش‌های سنتی و امروزی، تولید شده‌اند.
درواقع محصولات کشاورزی و دامی اعم از میوه‌ها، سبزی‌ها، گوشت، شیر، تخم‌مرغ و دیگر تولیدات دامی که به‌صورت طبیعی و بدون استفاده از سموم، کودهای شیمیایی، آنتی‌بیوتیک‌ها، هورمون‌های رشد، تغییرات ژنتیکی و موارد مشابه، تولید شده باشند؛ با نام خوراک زیستی (ارگانیک) شناخته می‌شوند.
در بسیاری از کشورهای دنیا، محصولات ارگانیک، محصولات لوکس و خاص به‌شمار نمی‌روند و در فروشگاه‌ها، انواع محصولات ارگانیک، از میوه و سبزی گرفته تا مرغ و تخم‌مرغ و شیر را می‌توان یافت.
در سیستم پرورش ارگانیک با احترام گذاشتن به ظرفیت طبیعی خاک، گیاه، حیوانات و اکوسیستم، کمک مؤثری به حفظ تنوع زیستی می‌شود.
هدف عمده کشاورزی و دامپروری ارگانیک، رسیدن به ثبات در تولید و همچنین تولید غذای پاک و سالم، بدون قربانی کردن اهداف اصولی از جمله عملکرد زیاد و بدون آلوده‌سازی آب، خاک و هوا است.
اعمال روش‌های جامع مدیریت دام با توجه کامل به سازگاری‌های تکاملی آنها، نیازهای رفتاری و تأمین نیازهای دام از لحاظ نوع تغذیه، محل پرورش، وضعیت بهداشتی، زاد و ولد و پرورش نتاج آنها، از مسائل مهم است که در دامپروری ارگانیک دنبال می‌شود.
گوشت، تخم‌مرغ و فرآورده‌های لبنی ارگانیک، از حیواناتی تهیه می‌شود که با غذاهای ارگانیک تغذیه می‌شوند و این حیوانات، امکان دسترسی به فضای آزاد دارند.
این حیوانات بایستی در محیطی نگهداری شوند که با رفتار طبیعی حیوانات، سازگاری داشته باشد. نشخوارکنندگان بایستی به مرتع دسترسی داشته باشند.
به دام و طیور پرورشی به شیوه ارگانیک نبایستی آنتی‌بیوتیک، هورمون با داروهای شیمیایی داد اما می‌توان آنها را در برابر بیماری، واکسینه کرد.
استفاده از داروهای ضدانگلی به‌شدت کنترل می‌شود. انگل‌ها و بیماری‌های دامی عمدتاً به‌وسیله اقدامات پیشگیرانه از قبیل چرای تناوبی، جیره غذایی متعادل، اصطبل‌های بهداشتی و کاهش استرس، کنترل می‌شود.
در پرورش دام ارگانیک، استفاده از هرگونه آنتی‌بیوتیک و داروهای سنتتیک شیمیایی، ممنوع است کاربرد هورمون‌ها، کوکسیدیواستات‌ها و هرگونه محرک‌های رشد، محدود شده است.
به‌جز یک‌سری داروهایی که به‌طور سالانه طبق قانون، به دام‌ها تجویز می‌شود؛ ازجمله واکسیناسیون و داروهای ضدانگل.
طی تحقیقی نشان داده شد حیواناتی که تحت شرایط ارگانیک، پرورش داده شدند؛ از رشد بدن و سیستم تولیدمثلی بهتری نسبت به روش پرورش سنتی برخوردار بودند. همچنین سیستم ایمنی بدن این دام‌ها، عملکرد بهتری نسبت به پاتوژن‌های مختلف، نشان داد.
محصولات دامی ارگانیک نسبت به سیستم‌های سنتی پرورش دام، تفاوت‌هایی دارند. در سیستم ارگانیک، حیوانات در یک محیط باز و بزرگ‌تری پرورش داده می‌شوند.
فراهم آوردن بستری از کاه و کلش برای آنها الزامی بوده و از علوفه‌ها و مواد غذایی ارگانیک تغذیه می‌شوند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها نیز محدود می‌شود.
اگر از داروهای دامی استفاده شود، دوره طولانی‌تری باید طی شود تا محصولات دامی به بازار عرضه شود. همچنین دوره از شیر گرفتن دام‌ها بیشتر از دوره مشابه در روش پرورش سنتی است.
سرعت رشد دام‌ها با روند کندتری صورت می‌گیرد. باتوجه به این مسائل، محصولات دامی ارگانیک تولید شده (شیر، گوشت و تخم‌مرغ) عمدتاً از دام‌های سالم بوده و در این محصولات، باقیمانده‌های داروهای دامی، آفت‌کش‌ها و ... به حداقل می‌رسد.
توجه به ویژگی‌های کشاورزی و دامپروری ارگانیک ممکن است به‌نظر برسد که نتوان این فرآیند را مانند آن چه که در کشورهای توسعه‌یافته و صنعتی در حال رخ دادن است، در کشورهای در حال توسعه نیز اجرا نمود ولی باید با اتکا به منابع بومی، آگاهی کشاورزان و دامداران، تربیت نیروی انسانی متخصص و پیگیری همه زیرساخت‌های لازم، به‌تدریج آن را گسترش داده و به کمال مطلوب رساند.
همچنین ترویج به‌عنوان یک نهاد مهم آموزشی با امکانات و فعالیت‌های خود، تأسیس مراکز صدور گواهی ارگانیک و حمایت‌های دولتی از این سیستم، نقش مهمی در این زمینه می‌تواند داشته باشد و امنیت غذایی لزوماً ازطریق خودکفایی محصولات غذایی به‌دست نمی‌آید.
تقاضای مصرف‌کننده برای مواد غذایی تولید شده به شیوه ارگانیک، فرصت‌های جدید صادراتی برای کشاورزان کشورهای در حال توسعه ایجاد می‌کند و از این طریق، خودکفایی افزایش می‌یابد.
مزیت پرورش طیور ارگانیک نسبت به دام
تولید طیور ارگانیک با نگهداری دام ارگانیک متفاوت است، به‌دلیل اینکه در پرورش طیور ارگانیک نیازی به گله والدین ارگانیک نیست.
فقط خوراک (شامل چراگاه و علوفه) باید به روش ارگانیک تولید شود.
سلامت و عملکرد طیور ارگانیک باتوجه دقیق به اصول پایه دامپروری از جمله انتخاب نژاد و سویه مناسب، مدیریت و تغذیه صحیح و پرهیز از تراکم زیاد گله بهبود می‌یابد.
جایگاه مرغ بومی در پرورش ارگانیک
در مورد کشور ایران می‌توان گفت که اقتصاد صادراتش در وهله اول به نفت متکی است و جایگاه دوم هرچند با فاصله‌ای زیاد، متعلق به صادرات محصولات کشاورزی است.
از آنجا که کشاورزی ارگانیک در واکنش به نیازهای دنیای معاصر، به یک پدیده جهانی تبدیل شده است و در بازار جهانی کنونی محصولات کشاورزی، فقط محصولات گواهی‌شده و پاک مجاز به عرضه هستند، بنابراین در آینده نزدیک احتمالاً محصولات ارگانیک تنها گزینه ممکن برای حضور محصولات کشاورزی در بازارهای بین‌المللی باشد.
به‌نظر می‌رسد بقای بخش کشاورزی در ایران به تغییر سامانه‌های رایج فعلی به سامانه‌هایی پایدارتر وابسته باشد که ضمن تولید غذای کافی برای جمعیت روبه رشد کشور، منابع طبیعی را نیز حفظ و از آلودگی و زوال بیشتر محیط زیست جلوگیری و سلامت و ایمنی غذایی را تضمین کند.
تفاوت مرغ سبز بامرغ ارگانیک چیست؟
ما در ایران مرغی به نام مرغ ارگانیک نداریم. مرغ ارگانیک به مرغی گفته می‌شود که با مواد ارگانیک تغذیه شده باشد، یعنی از هیچ نوع ماده اولیه غیرطبیعی، شیمیایی و افزودنی برای تغذیه و پرورش این مرغ‌ها، استفاده نشده باشد، همچنین در تغذیه مرغان از مواد ارگانیک و غیرسنتتیک استفاده شده باشد، علاوه بر این چنین مرغی نباید هیچ‌گونه دارویی ازجمله انواع آنتی‌بیوتیک‌ها را در طول دوران پرورش دریافت کرده باشد.
در پرورش این طیور باید فلسفه پرورش ارگانیک رعایت شده باشد. تعداد جوجه‌ریزی، شرایط پرورش، تغذیه، شرایط نوری، محیط پرورش، حتی انتقال به کشتارگاه و چگونگی کشتار و بسته‌بندی نیز در ارگانیک بودن مرغ دخیل‌اند.
گوشت ارگانیک در روش دامپروری، به هیچ‌عنوان از کود و مواد شیمیایی استفاده نمی‌شود و مصرف داروها و واکسن‌ها نیز باتوجه به سلامت عمومی دام بسیار ناچیز است.
در این شرایط می‌توان ادعا کرد که گوشت تولیدی ارگانیک است.
استفاده از گوشت ارگانیک به بالا بردن سطح سلامت جامعه و کاهش بیماری‌هایی همچون سرطان کمک می‌کند و ضمن داشتن ارزش غذایی بالا، هضم و جذب آسان‌تر، بو و طعم مطبوعی دارد.
نویسنده: یوسف نادری (استادیار گروه علوم دامی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد آستارا)
منابع:
1-کتاب تغذیه و خوراک دهی طیور ارگانیک مولف: رابرت بلر (مترجم: حسین مروج) ناشر: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
۲- روزنامه شرق
۳- انجمن علوم دامی ارگانیک ایران.
4- شبکه خبری و اطلاع‌رسانی صنعت مرغداری و دامپروری