به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ همواره این سوال پیش می‌آید که شیر خشک باید چه مشخصاتی داشته باشد و بهترین منابع اجزای تشکیل دهنده آن کدامند. در این مقاله به طور مختصر برخی از مسائل مربوط به انتخاب یک شیر خشک مناسب را بیان کرده‌ایم. اولین چیزی که در انتخاب شیر خشک اهمیت دارد این است که از چه اجزایی و با چه نسبتی تشکیل شده است. پس از آن نحوه فرآیند عمل آوری شیرخشک است که بیشترین تاثیر را در کیفیت آن دارد.
اجزای شیرخشک:
پروتئین:
پروتئین شیر خشک معمولا بین ۱۸ تا ۳۰ درصد است که در اکثر موارد در محصولات تجاری ۲۰ تا ۲۲ درصد پروتئین خام وجود دارد. پروتئین‌های شیر در مقایسه با پروتئین‌هایی با منبع غیر از شیر قابلیت هضم بیشتر دارند و از پروفیل اسید آمینه‌ای مطلوب‌تری برخوردارند.
پروتئین‌های شیر جایگزین منابع مختلفی دارد از جمله: آب پنیر (۱۲% پروتیین)، عصاره پروتیین آب پنیر (۳۴ تا ۸۰٪ پروتیین)، آب پنیر بدون لاکتوز (۲۰ تا ۲۶ %پروتیین)، شیر چربی گرفته شده (۳۴% پروتیین)، کازیین (۸۵% پروتیین)، پروتیین تخم مرغ، پروتیین‌های گیاهی (سویا، پروتیین گندم و سیب زمینی) و پروتیین به دست آمده از پلاسمای خون (۷۸% پروتیین). تفاوت در محصولات فرعی شیر (آب پنیر) مربوط به میزان پروتیین و لاکتوز آن است.
پروتیین سویا قابلیت هضم پایینی دارد و محتوای اسید آمینه‌ای آن پایین است. همچنین ممکن است منجر به تولید آلرژی در دستگاه گوارش شود. پروتیین هیدرولیز شده گلوتن گندم منبع بسیار خوبی از پروتیین برای شیر جایگزین می‌باشد. مقدار پروتیین آن از آب پنیر غلیظ شده خیلی بالاتر است و از قابلیت هضم بالایی برخوردار است.
پروتیین سیب زمینی نیز منبع خوبی از پروتیین است و نسبت به پروتیینی که تامین می‌کند از قیمت مناسبی برخوردار است. پروتیین پلاسمایی دامی نیز منبع بسیار منحصر به فردی از اسید آمینه است. و دارای پروتیین‌های فعال آلبومین و گلوبولین است. پروفایل اسیدآمینه‌ای آن قابل مقایسه با شیر بدون چربی و کازیین است. با این وجود نسبتا گران است و به دلیل نگرانی‌های مرتبط با جنون گاوی در کانادا استفاده از آن ممنوع است.
شیر خشک باید بین 20 تا 22% پروتیین داشته باشد.
چربی:
بخش اعظم انرژی شیر خشک از چربی تامین می‌شود. شیر کامل حدود ۳۰ درصد چربی دارد و شیرهای خشک دارای ۱۰ تا ۲۵ درصد چربی هستند (عمدتا بین ۱۸ تا ۲۲). چربی بالاتر از ایجاد اسهال به ویژه در هفته‌های اول جلوگیری می‌کند. چربی‌های بالاتر در مناطق سردسیر و چربی‌های پایین‌تر در مناطق گرمسیر بیشتر به کار می‌رود.
چربی‌ها باید با یک آنتی اکسیدان همراه باشد تا از فساد و ترشیدگی جلوگیری کند. چربی‌های متداول به کار رفته عبارتند از پیه روغن نارگیل، روغن سویا و نخل. قابلیت هضم منابع مختلف چربی نزدیک به هم بوده و بهتر است از چربی خود شیر باشد ولی روغن نارگیل و خرما نیز قابلیت هضم بسیار بالایی دارند.
کربوهیدرات:
لاکتوز نیز منبع دیگر انرژی است و قند اصلی فرآورده‌های فرعی شیر است و تقریبا نصف انرژی چربی را دارد. مقدار متداول لاکتوز در شیر جایگزین بین ۴۰ تا ۴۵ درصد است ولی اگر مقدار آن کمتر باشد بهتر است چرا که توانایی هضم آن در گوساله‌های جوان محدود است. تنها منبع کربوهیدراتی قابل قبول در شیر جایگزین عبارت از لاکتوز، گلوکز و گالاکتوز می‌باشند. مقدار الیاف موجود در شیر خشک در گذشته به عنوان شاخصی از کیفیت شیر جایگزین به کار برده می‌شد. مقادیر بیش از ۱۵ درصد نشان‌دهنده وجود پروتیین گیاهی در ترکیب شیر جایگزین است.
ویژگی‌های ظاهری پودر شیر جایگزین:
کرم رنگ تا قهوه‌ای مایل به زرد است. اگر رنگ آن نارنجی تا نارنجی متمایل به قهوه‌ای باشد ممکن است نشانه‌ای از واکنش میلارد باشد که این واکنش موجب کاهش ارزش غذایی شیر خشک می‌گردد. شیر خشک باید بوی ملایم و مطبوعی داشته باشد اگر شیر خشک بوی رنگ، خاک یا بنزین بدهد نشانه‌ای از فساد بخش چربی شیر خشک است.