به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ بخش گسترده‌ای از مرگ و میر در سالن‌های پرورش و نگهداری پرندگان (مرغ) ناشی از مسئله‌ای به نام مرگ ناگهانی است که متخصصان دنیا آن را با نام (DSS) یا (Death Suddenly Syndrome) می‌شناسند. در این بیماری مرغ به طور ناگهانی سکته می‌کند و در کالبدگشایی خونریزی شدید داخلی مشاهده میشود و داخل بدن مرغ پرخون است. این بیماری بدون هیچ مقدمه و سابقه‌ای به طور ناگهانی اتفاق میافتد. پس از بررسی‌های دقیق نمونه‌های ذکر شده هیچ نوع بیماری خاصی تشخیص داده نشده و گفته میشود که مرگ به دلیل‌های ناشناخته صورت گرفته است.
متخصصان جهان این را مسئله‌ای «حل نشدنی» قلمداد می‌کنند و ظاهرا درمانی برای آن ندارند و برای پیشگیری از این مشکل دستوراتی را صادر می‌کنند که تاکنون در عمل خیلی موثر نبوده است. آنها تلفات این مورد را جزو تلفات عادی به حساب می‌آورند و توصیه می‌کنند که مرغداران باید با این مشکل بسوزند و بسازند. این معضل همیشه دغدغه خاطر مرغداران و پرورش‌دهندگان طیور در سراسر دنیا بوده است. آیا واقعا چاره‌ای جز این نیست و باید با آن ساخت؟ جواب این است که خیر.
راه حل‌هایی ساده برای مشکلی به ظاهر حل نشدنی
به جرات باید گفت که این مشکل نه تنها حل نشدنی نیست، بلکه راه حل‌هایی به ظاهر بسیار ساده ولی در باطن بسیار دقیق و ظریف، عملی و کاربردی دارد و اگر از تحمیل استرس‌های گوناگون به مرغ جلوگیری شده و بهداشت روانی این موجود ظریف را سر لوحه مدیریت پرورش قرار دهیم و مدیریت کل سالن را همیشه به صورت سیستمیک ببینیم؛ یعنی تمام مدیریت‌ها مهم‌اند و هر کدام از آنها باید درست باشد و در سیستم نیز متناسب و به موقع و هماهنگ با دیگر مدیریت‌ها به ترتیب به مرحله اجرا درآید.
در این صورت است که می‌توانیم این مشکل بزرگ را در خیلی از موارد بسیار بسیار کم و گاهی نیز کاملا از گردونه تولید و پرورش حذف کنیم و بر روی این معضل خط بطلان بکشیم. حال به بررسی و توضیح بیشتر و ذکر راه‌های مقابله با آن میپردازیم و برای ملموس شدن بیشتر این مطلب مثالی از انسان می‌آوریم.
پس از خوردن هر وعده غذا در انسان و ورود غذا به دستگاه گوارش، عملیات هضم و جذب آغاز میشود. با شروع کار هضم، معده و به ترتیب بقیه دستگاه گوارش شروع به فعالیت خواهند کرد. برای ادامه فعالیت و تغذیه دستگاه گوارش، احتیاج به انتقال خون بیشتری به سمت اعضای فعال خواهد بود. بنابراین برای تامین این افزایش حجم خون، قلب باید هم به تعداد ضربان خود و هم به شدت آن بیفزاید.
با شروع افزایش کار قلب، سیستم تنفسی نیز باید فعالیت بیشتری نسبت به حالت عادی انجام دهد و این حالت فقط در وضعیت آرامش است. حال اگر شما غذا را با استرس یا با عجله میل کنید متناسب با افزایش استرس‌های به وجود آمده افزایش ضربان و شدت ضربان قلب به ضربان‌های ناشی از عملیات هضم اضافه خواهد شد و اگر در غذا خوردن افراط یا پرخوری کنید تعداد ضربان‌های قلب و تنفس‌ها باز هم بیشتر خواهد بود.
در صورتی که غذا با تمام موارد استرس‌زای گفته شده در بالا خورده شود شما هم ضربان‌های مضاعف و هم تنفس‌های مضاعف نفس نفس زدن یعنی تنفس سطحی و ناقص خواهید داشت؛ حال اگر پس از صرف غذا با شرایط مذکور، بلافاصله برای خوابیدن به رختخواب بروید آثار افزایش شدت و تعداد ضربان قلب و تنفس‌های نامرتب را در روی بالش و در گوش خود خواهید شنید و احساس بیقراری خواهید کرد و خوابیدن نیز برای شما مشکل خواهد شد؛ بنابراین برای رفع این معضل سعی می‌کنید تا غذای خود را در محیطی آرام بدون استرس و بدون عجله میل کنید و بلافاصله پس از صرف غذا نخوابید.
نتیجه اینکه بهداشت روانی انسان در هضم و جذب کامل مواد خوراکی نقش عمده‌ای را ایفا می‌کند و اگر به آن بی‌دقتی شود میتواند مشکلات بیشماری را در سوء‌هاضمه و اختلال در دستگاه گوارش و سپس بقیه اعضای بدن ایجاد کند. در صورتی که شما بهداشت روانی را مد نظر قرار دهید و از تحمیل استرس به خود جلوگیری کنید، ضربان قلب و تنفس‌های تحمل‌پذیر و تغییرهای فشار خون .... را در حدی مطلوب و طبیعی خواهید داشت. علاوه بر این آرامش کافی خواهید داشت و مشکلی برای شما به وجود نخواهد آمد. هضم و جذب غذا به طور کامل و بدون استرس انجام شده و موجب سلامتی روزافزون شما خواهد شد.
پس از این مثال ملموس در انسان گفته‌های فوق را به مرغ تعمیم می‌دهیم و نقطه‌های مشترک را بیان می‌کنیم. مرغداران و پرورش‌دهندگان طیور در جهان توصیه می‌کنند که باید طیور (مرغ) را تحریک به غذا خوردن کرد و معتقدند که طیور بدون تحریک غذا نخواهند خورد؛ در حالی که به هیچ وجه چنین نیست. غذا نخوردن طیور ناشی از اشکال در سیستم‌های مختلف سالن و مدیریت‌های آن است و چنانچه تجهیزات و تاسیسات سالن مرغداری به طور صحیح انتخاب و نصب شده و مدیریت پرورش درست و حساب شده و بر مبنای فیزیولوژی بدن مرغ و بهداشت روانی او باشد، برای غذا خوردن پرنده نیاز به هیچگونه تحریکی نخواهد بود.
در صورت رعایت کامل نکته‌های ذکر شده نه تنها مرغ غذای کافی خواهد خورد، بلکه برعکس باید تدبیری اندیشید تا از پرخوری مرغ که بدون تحریک بدون استرس صورت گرفته است جلوگیری به عمل آید تا از عارضه‌های ناشی از آن دور بماند. تحریک مرغ به غذا خوردن بزرگترین اشتباهی است که یک پرورش‌دهنده طیور (مرغدار) میتواند مرتکب شود و این بزرگترین صدمه‌ای است که مرغدار خود میتواند به مزرعه‌اش وارد کند.
باید گفت که مشکل اساسی در همین جاست به این دلیل که مرغ پس از هر تحریک به غذا خوردن و دویدن برای غذا دچار استرس شدید شده و در این حالت چند استرس ناگهانی به مرغ تحمیل خواهد شد. اولین استرس ناشی از تحریک برای غذا، دومین استرس حاصل از دویدن و دیگر استرس به دلیل عجله و از سر و کول هم بالا رفتن برای ترس از دست نیافتن به غذا استرس‌های قبل از غذا خوردن است. افزایش ضربان قلب ناشی از هضم غذا نیز به ضربان‌های دیگر افزوده خواهد شد.
لازم به یادآوری است که در غذا خوردن تفاوتی بین مرغ و انسان وجود دارد و آن اینکه مرغ با هر تحریک به غذا یک وعده غذایی‌اش بیشتر میشود. مثلا اگر شما مرغ را یازده بار تحریک به غذا خوردن کنید، برخلاف سیری ده بار دیگر هم غذا خواهد خورد و در این صورت مشکلات ناشی از پرخوری نیز که باعث افزایش و ایجاد ضربان‌های شدیدتر قلبی خواهد شد نیز به موارد فوق افزوده میشود.
تصور کنید که این موجود خوشمزه با این ضربان‌ها و تنفس‌های ممتد و تند و ناقص و سطحی ناشی از این همه استرس به چه حال و روزی خواهد افتاد و با تمام این توصیف‌ها چه بلایی به روز این پرنده مفید خواهد آمد. ضربان‌های بیش از حد قلب و نفس نفس زدن‌ها یعنی تعدد تنفس‌های ناقص باعث افزایش‌های ناگهانی و در گاهی کاهش و افزایش‌های شدید فشار خون شده و صدمه‌های جبران ناپذیری را چه با اثر سوء فوری و چه با اثر گذاری سوء در آینده به این موجود تحمیل خواهد کرد.
حاصل این استرس‌ها یا بهتر بگوییم سوء مدیریت‌ها افزایش بیش از حد فشار خون و تنفس ناقص و تغییرهای شدید آنها باعث پاره شدن رگ‌های پرندگان و صدمه‌های اساسی فوری به امحاء و احشاء بدن این موجود است که باعث مرگ آنها شده و آزردگی قسمتی از اعضاء و جوارح مرغ که با موارد فوق به او تحمیل شده را در پی خواهد داشت. بیماری‌هایی که به ظاهر منشاء مجهولی دارد ولی به علت سوء مدیریت‌های گذشته بوده، باعث بیماری‌های مزمن و در عمل لاعلاج شده و در نهایت باعث از بین رفتن این موجود با ارزش در مرحله‌های بعدی خواهد شد.
از مشکلات دیگر اینکه هول شدن پرنده برای خوردن دان بیشتر باعث ورود دان به نای مرغ و خفگی او خواهد شد که این نوع مرگ را باید به تلفات گفته شده فوق افزود. حاصل سخنان گفته شده، جمع شدن مرغ‌های سکته کرده و خفه شده در کنار دانخوری‌ها یا آبخوری‌هاست که دلیل و گواه روشنی از پیامدهای این مشکل بزرگ است.
یکی دیگر از فشارهایی که به وسیله مرغدار به این موجود پاک وارد می‌آید و باعث استرس شدید و همچنین پرخوری خواهد شد این است که به محض ورود یک انسان به درون سالن طیور، مرغ‌ها ترسیده و پس از فرار ناشی از ترس انسان از روی مرغ‌هایی که خوابیده‌اند رد شده و آنها را از خواب بیدار می‌کنند و حال اگر یک کارگر مرغداری در روز حداقل ۱۰ بار وارد سالن شود درست مثل این است که شما در حال خواب باشید و یک نفر به مدت مثلا ۱۰ بار دست شما یا پای شما را بشدت لگد کند و شما ۱۰ بار به طور ناگهانی از خواب بپرید؛
تصور کنید صبح که از خواب بیدار میشوید چه حال و روزی خواهید داشت؛ بد اخلاق، عصبی، بی‌حوصله، بی‌اشتها ...
این استرس بزرگ را به استرس‌های ناشی از افزایش ضربان قلب، نفس نفس زدن و تنفس ناقص بیفزایید. مشکل بزرگی که این استرس علاوه بر موارد بالا ایجاد خواهد کرد، به علاوه بیدار شدن پی درپی و ایجاد استرس برای افزایش وعده‌های غذایی در وی چه عارضه‌هایی را در پی خواهد داشت.
مرگ ناگهانی یا (DSS) که کلیاتی از آن و علت‌های ایجاد آن در بالا ذکر شد در محل‌های مرتفع یعنی مکان‌هایی که ارتفاع آنها از سطح دریا زیاد است به دلیل رقت اکسیژن در هوای این مناطق بیشتر و شدیدتر است و طیور در این مناطق بسیار حساس‌تر و آسیب‌پذیرترند و نفس نفس زدن و تنفس‌های ناقص و سطحی به دلیل کاهش دریافت اکسیژن میتواند صدمات آنی و مزمن بیشتری نسبت به مناطق کم ارتفاع به طیور وارد کند.
نمونه‌های گفته شده برای مکان‌های مرتفع باید بیشتر و بادقتی افزون‌تر رعایت شود تا از صدمه‌های بیشتر به پرندگان جلوگیری کند. چنانچه موارد گفته شده و راه‌های مقابله با آن به دقت رعایت شود، صدمه‌های بسیار ناچیز و این مشکل را میتوان حتی در این محل تقریبا از گردونه تولید حذف کرد. شاید بتوان این گونه نتیجه گیری کرد که بهداشت روانی نه تنها میتواند مشکلات یادشده را تقریبا ریشه کن کند بلکه باعث سوددهی بیشتر و افزایش بهره‌وری میشود. بدیهی است که باید در یک مدیریت کارآمد و شایسته تا حد امکان از ورود استرس‌های گوناگون (که تعداد معدودی از آن ذکر شد) به این پرندگان با ارزش جلوگیری کرد تا در نهایت آرامش رشد کنند.
در این صورت افزایش ضربان‌های قلب و تنفس‌های ذکر شده باعث استرس نخواهد شد و برای خون‌رسانی عملیات هضم افزایش اندک ضربان قلب، تنفس بیشتر و اندکی افزایش فشار خون برای پروسه هضم کافی خواهد بود. به دیگر سخن، تغییرهای بسیار کمی در فشار خون و تنفس برای پرندگان تحمل پذیر و غیرمضر خواهد بود و عوارض دیگری در پی نخواهد داشت.
نتیجه نهایی اینکه دقت در بهداشت روانی طیور، علاوه بر اینکه از مشکلات آنی جلوگیری کرده از صدمه‌هایی که ممکن است به دلیل افزایش فشار خون و تپش‌های نامنظم قلب به عضوهایی مانند کلیه و ... وارد آید نیز پیشگیری می‌کند و نشانه‌های این موارد را که چند روز پس از بروز استرس‌ها میتواند مشکل‌ساز و مجهول باشد، از مدیریت پرورش حذف خواهد کرد.
توصیه‌های مهم و کارا
بهترین راه حل و روش کاهش مرگ و میر کدام است؟
1- باید حتما از دانخوری‌ها و آبخوری‌های اتوماتیک استفاده شود تا انسان برای پر کردن دانخوری‌ها به درون سالن‌ها تردد نکند و حتما کارها به طور خودکار انجام شده و دخالت و رفت وآمدهای انسان به حداقل ممکن کاهش یابد.
2- تعداد دانخوری‌ها و آبخوری‌ها باید کافی باشد و کمی هم بیشتر در نظر گرفته شود (حتی از استاندارد کارخانه سازنده) تا مرغ‌ها هیچگاه در صف آب و دان قرار نگیرند و دچار استرس نشوند.
3- از رفت و آمدهای بیهوده به درون سالن مرغداری به هر دلیل جلوگیری کرده و باید تدبیرهایی اندیشیده شود تا از طریق کنترل از راه دور سالن مرغداری را رصد کرد. برای نمونه سالن مرغداری را به دوربینهای مدار بسته مجهز کنید.
4- از اتوماسیون فول باید اجتناب کرد و اعمال شرایط و امکانات به مرغ باید بر مبنای معاینه‌های انسانی و با دقت بسیار زیاد انجام شود.
5- بنا به مراتب فوق به هیچ وجه طیور را نباید تحریک به غذا خوردن کرد. این تحریک‌پذیری میتواند صدای ناشی از دانخوری‌ها، سوت زدن مرغدار یا ضربه زدن به وسیله‌ای یا هر چیز دیگری باشد.
6- دانخوری‌ها باید همیشه سرشار از دان بوده و در صورتی که از دانخوری‌های زنجیری استفاده میشود همیشه پر نگه داشته شود و تدبیرهایی اتخاذ شود که دانخوری‌ها در زمان روشن شدن به ملایمت روشن شده و ایجاد سر و صدا نکند.
در صورتی که از دانخوری‌های بشقابی استفاده میشود دانخوری‌ها پر نگهداشته شده و همیشه در حال کار و بیصدا باشند و بشقاب‌های دانخوری به هیچ عنوان خالی نمانند زیرا دانخوری بشقابی در حالت خالی بودن برای شروع مجدد بسیار پر سر و صدا خواهد بود. در هر دو سیستم دانخوری باید دان به مرور و در مدت طولانی خورده شود و همیشه از پر شدن دستگاه گوارش مرغ جلوگیری کند.
7- دان و آب همیشه باید به وفور در دسترس پرندگان باشد و هیچ وقت نباید کمبودی در این زمینه باشد. البته بعضی از مرغداران معتقدند که اگر همیشه دان در دسترس طیور باشد آنها دان نخواهند خورد یا به اصطلاح دان زده میشوند. همان طور که گفته شد در صورتی که شرایط تاسیسات و تجهیزات و مدیریت سالن در حد مطلوب باشد به هیچ وجه این اتفاق نمیافتد و به عکس باید تدبیری اندیشید تا از پرخوری مرغ‌ها جلوگیری شود.
مطلب مهمی که باید یادآور شد این است که غذا خوردن مرغ با استرس‌ها علاوه بر موارد گفته شده در فوق باعث میشود قسمتی از آن به دلیل هضم و جذب ناقص هدر رفته و بدون جذب به کود تبدیل شود، بنابراین باعث افزایش ضریب تبدیل شده و قیمت گوشت مرغ را زیاد می‌کند که موجب زیان مرغدار خواهد شد.
چون درمان طیور را نمی‌توان برای هر مرغ به طور جداگانه اجرا کرد، مقابله با استرس‌ها و رعایت دقیق موارد مذکور میتواند در راندمان‌های مختلف مدیریت‌های مرغداری موثر باشد و در صورت رعایت بهداشت روانی طیور میتوان از بروز مشکل‌های قلبی و صدمه‌های احتمالی به دیگر اعضای مرغ جلوگیری کرد.
ممکن است بعضی از مرغ‌ها به دلایل مادرزادی دارای نارسایی‌های قلبی باشند، بنابراین بعضی از مرغ‌ها حساس‌تر و صدمه‌پذیرترند. اگر به نکته‌های گفته شده، توجه بیشتری بشود و مدیریت پیشگیری‌ها به صورت جمعی انجام گردد با ایجاد فضایی سالم و آرام برای مرغ میتوان از آنهایی که آسیب‌پذیرترند، حمایت بیشتری کرد تا این موجود باارزش را بیهوده به چاه نابودی نفرستیم. در نوآوری‌ها و اختراع‌ها گاهی جواب حل مشکلات در دسترس است و فقط عنوان کردن صورت مسئله‌ها میتواند نوآوری جدیدی را ایجاد کند و به مشکلات پایان دهد.