به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ معمولا عمل لقاح و ادغام تخمک با اسپرم در لوله رحم انجام می‌گیرد و حدود سه هفته پس از لقاح عمل جایگزینی و کاشته شدن (Implantation, Nidation) جنین در دیواره رحم و تشکیل جفت (Placenta) با کلیه لایه‌ها و متعلقات تغذیه‌ای، حفاظتی و تبادل گاز بین مادر و جنین بـه انجـام مـی‌رســد (سه هفته اول باروری اهمیت فراوان برای ادامه حیات جنین دارد زیرا جنین در دیواره رحم جایگزین و کاشته نشده است).
تا هفته هفتم و حدود ۵۰ روز پس از لقاح هرگونه مرگ و از بین رفتن محصول باروری را مرگ جنین می‌گویند. اغلب مرگ‌های جنینی در اواخر هفته اول و هفته سوم (مدت زمانی که جنین در دیواره رحم جایگزین و کاشته نگشته است) پس از لقاح می‌باشد.
دلایل اصلی مرگ جنینی
1- اختلالات ارثی و ژنتیکی:
همانند انسان‌ها بنابر اختلالات ژنتیکی نقص جنین و مرگ جنین قابل وقوع می‌باشد. دلایل آن بسته به غیرعادی بودن کروموزوم‌های مادری و یا پدری می‌باشد.
تلقیح مصنوعی دیر و با تاخیر دلیل لقاح اسپرم با تخمک ناشاداب و فرسوده می‌باشد که اغلب با مرگ جنین همراه است (اهمیت کنترل و نظارت دقیق فحل و زمان مناسب تلقیح مصنوعی).
2- تولیدمثل در میان هم نژادها و هم‌منسب‌ها (Inbreeding):
جنین‌های اینگونه دام‌ها اقبال کمی به حیات دارند و نیز دیواره رحم اینگونه دام‌ها قابلیت نگهداری مساعد این جنین‌ها را ندارند.
3- التهابات لوله رحم و رحم:
از وظایف لوله رحم حمل تخمک رها گشته تا رحم و تغذیه آن تا جایگزینی نهایی جنین می‌باشد.
التهابات لوله رحم بدلیل اختلالات هورمونی باعث کاهش حمایت تغذیه‌ای و ترانسپورتی جنین در راه لانه گزینی و کاشته شدن جنین می‌شود.
التهابات رحم بدلیل وجود میکروب‌های ویژه نیز خطری برای نگهداری و جایگزینی جنین در دیواره رحم می‌باشد.
4- زایمان دشوار:
هر زایمان باید دقیقاً کنترل و در صورت لزوم درمان شود. در اغلب گاوهای تحت زایمان دشوار عمل بازسازی بافت رحم (دو ماه پس از زایمان) به حد کافی انجام نمی‌شود و این سبب مرگ جنین در باروری آینده می‌شود. این امر بخصوص در گاوهایی که در زمان کمتر از دوماه پس از زایمان تحت تلقیح مصنوعی یا جفتگیری طبیعی قرار می‌گیرند مشاهده می‌شود.
تلقیح مصنوعی گاوهای تحت زایمان دشوار یا زایمان تحت سزارین برای باروری بعدی بهتر است که سه ماه بعد از زایمان انجام شود.
اقدامات پیشگیری کننده:
- اجتناب از تولیدمثل هم منسب‌ها
- اولین تلقیح مصنوعی در شرایط ایده‌آل حداقل ۵۰ روز پس از زایمان و ۹۰ روز پس از زایمان‌های دشوار یا تحت سزارین
- زمان مناسب تلقیح مصنوعی تحت کنترل دقیق دوره فحل
- شرایط محیطی و آب و هوایی مناسب (گرما و رطوبت)
5- آبورت (Abortus):
به زایمان قبل از زمان عادی که نوزاد نارس و قادر به حیات نیست آبورت می‌گویند.
دلایل عمده آبورت، آلودگی عفونی یا غیرعفونی می‌باشد. عاملین عفونت باکتری ویروس قارچ و تک‌سلولی‌ها (Protozoa) می‌باشند. روند این عفونت‌ها همه گیرانه بصورت اپیدمی و پراکنده می‌باشد. پس از بروز آبورت اولین سوال یافتن دلیل آن می‌باشد و در اسرع وقت دامپزشک مطلع می‌شود. قبل از رسیدن دامپزشک جنین مرده و متعلقات کیسه جنينى حتى الامكان محفوظ و خنک نگهداری می‌شود زیرا در بررسی آنها می‌توان اغلب پی به دلیل آبورت برد.
تشخیص دقیق آبورت و آلودگی عفونی و غیرعفونی آن برای دامداری‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است زیرا مشکل آبورت اغلب همه‌گیر است. اگر پس از معاینات کلینیکی در محل دامداری علت دقیق الودگی عفونی مشخص نشود باید جنین مرده به انستیتوهای کنترل پاتولوژیک ارسال شود تا علت آبورت توسط این انستیتوها تحت آنالیزهای آزمایشگاهی و میکروسکویی مشخص گردد.
اگر توسط انستیتوها نتایج کنترل و دلیل آلودگی عفونی منفی باشد باید دلایل آبورت را در اقدامات مدیریتی دامداری جستجو کرد.
تشخیص علت آبورت بخصوص بدلیل آلودگی غیرعفونی بسیار مشکل می‌باشد و اغلب بستگی به دلایل درونی و جسمانی دام (Habitus) دارد.
عوامل آلودگی‌های عفونی:
الف) عفونت باکتریایی:
1- بروسلا (Brucella abortus):
این عفونت ابتدا مشکلات عمده‌ای در دامداری‌ها ایجاد و روند آن همه‌گیر و دام‌های یک دامداری را واگیر می‌کرد.
دلیل اساسی آن خرید دام‌های آلوده (بدون پیش کنترل) و خرید آذوقه دام آلوده بود ولی امروزه با اقدامات پیشگیری‌کننده و کنترل دقیق دام‌ها از بروز آن جلوگیری شده است. بروز اغلب آبورت‌ها از ششمین ماه بارداری می‌باشد.
2- لیستریا (Listeria monocytogenes):
آذوقه فاسد قابلیت مساعدی در جذب باکتری بسیار مقاوم لیستریا دارد. این باکتری‌ها در صورت مصرف توسط دام‌هایی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند می‌توانند در مسیر گوارشی ارگان‌های دیگر را مانند رحم مبتلا کنند.
نتیجه زایمان این گاوها گوساله‌های ضعیف، زایمان زودرس و یا آبورت بین ماه ۴ تا ۷ بارداری می‌باشد.
3- لپتوسپیر (Leptospira):
این باکتری اغلب از طریق ادرار جوندگان در مزارع، آلودگی آذوقه و آب آشامیدنی وارد چرخه غذایی دام‌ها می‌شود. مصرف آب آشامیدنی و آذوقه آلوده می‌تواند دام‌های باردار (حداقل از شش ماهگی بارداری) را ابتلا کرده و سبب آبورت می‌شود. (اهمیت نگهداری آذوقه دام و اجرای تدابیر بهداشتی آن).
4- سالمونلا (Salmonella):
برخلاف دیگر باکتری‌ها آلودگی عفونی با این باکتری‌ها همراه با تب و اسهال آبکی و گاهی با لکه‌های خونی می‌باشد. دام‌های شش ماهه تا هشت ماهه اغلب در معرض آبورت هستند.
5- کامپیلوباکتر (Campylobacter fetus):
این عفونت از طریق گاو نر در جفتگیری با تلقیح مصنوعی با اسپرم آلوده می‌باشد.
در صورت ابتلا اغلب با مرگ جنینی (بین هفته ۴ تا ۵ پس از تلقیح) همراه می‌باشد و این دام‌ها اغلب نشانگر سیکل جنسی نامرتب و تکرار فحل پس از ۴ تا ۵ هفته پس از تلقیح مصنوعی هستند. در برخی موارد نیز آبورت بین چهار ماهگی تا شش ماهگی مشاهده می‌شود.
6- اکتینومیسین پیوژن (Actionomyces pyogenes):
منشا عفونت از التهاب عفونی پستان گاو شیرده می‌باشد و طی آن دستگاه تناسلی و رحم مبتلا گردیده است. انتظار آبورت از شش
ماهگی می‌باشد.
7- کلامیدیا (Chlamydia):
انتقال این باکتری‌ها بیشتر از طریق کنه و شپش می‌باشد. این باکتری‌ها سبب التهاب ریه و التهاب مفصل شده که همراه با اسهال می‌باشد. در برخی از دام‌ها بخصوص با سیستم ایمنی ضعیف می‌تواند دام باردار از سه ماهگی همراه با آبورت باشد.
علاوه بر این باکتری‌ها می‌توانند باکتری‌های ذیل هم سبب آبورت در دام‌های باردار باشند:
میکوپلاسما ریکتزیا (Rickettsia)، استرپتوکوک‌ها، استافیلوکوک‌ها، هموفیلوس و توبرکولا (Tubercula).
ب) عفونت ویروسی:
این عفونت ویروسی که روند اپیدمیکی (همه‌گیرانه) دارد دام‌هایی را شامل می‌شود که بیش از ۵ ماه آبستن هستند و اغلب بعد از عفونت سه تا چندین هفته طول می‌کشد که جنین آبورت می‌شود. گاهی علائم ابتلا در دام ابستن دیده نمی‌شود و جنین از بین رفته از بدن دفع نمی‌شود. در این حالت به آن جنین مومیایی می‌گویند که یا بطور ناگهانی و یا تحت داروهای هورمونی دفع می‌شود.
گاوهای آبستنی که به این ویروس میتلا می‌شوند ویروس را در زمان‌های مختلف جنینی به آن انتقال می‌دهند که نتیجه آن مرگ جنینی، جنین مومیایی، آبورت و نقص نوزاد می‌باشد. مدت زمان ابتلا و نتایج آن از ۱۰ روز تا سه ماه می‌باشد.
در مواردی گوساله‌های آلوده به این ویروس زایمان می‌شوند که در بدن آنها آنتی کر در مقابل این ویروس وجود ندارد. این گوساله‌ها معمولا پس از چند روز از زایمان از بین می‌روند یا رشد ناکافی دارند و یا این گوساله‌ها هیچ علائم کلینیکی ندارند و در تمام زندگی خود حامل نهفته این ویروس می‌باشند.
پ) تک سلولی‌ها (Protozoa):
تریکوموناس (Trichomonas):
در سه ماهه اول آبستنی ابتلا به این عفونت سبب آبورت با روند همه‌گیرانه می‌باشد. اغلب جنین تحت تولید چرک در رحم متلاشی
می‌شود و نتیجه آن التهاب شدید چرکین رحم است.
ت) قارچ‌ها و کپک‌ها:
دلیل اصلی آذوقه آلوده به قارچ‌ها و کیک‌ها می‌باشد. قارچ‌ها و کیک‌ها قادر به رسیدن از طریق رگ‌های خونی به جفت می‌باشند
و لایه‌های کیسه جنینی و جنین را متلاشی می‌کنند.
ث) آلودگی های غیرعفونی:
آلودگی‌های غیرعفونی دلایل درونی و برونی دارند که اغلب این دلایل باهم سبب آبورت در گاوهای باردار می‌شود.
1- دلایل درونی:
دلایل توارثی و ژنتیکی و نامتوازن بودن ترشحات هورمونی یا درمان‌های هورمونی که در سیست‌های تخمدان اجرا شده و عمده‌ترین دلایل درونی می‌باشند.
2- دلایل برونی:
دلایل برونی بیشتر روش نگهداری و تغذیه دام است که عامل اصلی ایجاد استرس دام‌ها می‌باشد. ضربه‌های نابجا سرو صدای ناهنجار واکنش‌های آلرژیکی دارویی یا واکسن و آلودگی‌های آذوقه‌ای دام از دلایل عمده آبورت در گاوهای باردار می‌باشد.