به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ ویتامین‌ها از جمله ریزذرات مغذی می‌باشند که در بسیاری از واکنش‌های متابولیک طبیعی بدن شرکت داشته و از این رو، در حفظ شرایط سلامتی بدن و راندمان تولید، نقش بسیار مهمی ایفا می‌نمایند.
به نظر می‌رسد که طی سال‌های اخیر و در مقایسه با سایر مواد مغذی، مطالعات اندکی بر روی حداقل سطح مورد نیاز ویتامین در جوجه‌های گوشتی صورت پذیرفته است بر اساس برآوردهای انجام شده، سطوح بسیار متفاوتی از انواع ویتامین ها در جیره‌های مصرفی توسط جوجه‌های گوشتی تجاری، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اکثر سطوح پیشنهادی توسط NCR بر اساس مطالعات قدیمی بوده و تحت شرایط کنترل شده محاسبه شده‌اند و حداقل میزانی می‌باشند که با استفاده از آنها پرندگان علایم کمبود ویتامین را بروز نخواهند داد. چنین مقادیری بهترین راندمان پرندگان را تحت شرایط چالش‌زای مزارع ما مد نظر قرار نداده‌اند.
به هر حال، باید این نکته را مورد توجه قرار داد که نژادهای مدرن، سرعت رشد و راندمان بالایی داشته و با توجه به پتانسیل‌های بالقوه ژنتیکی آنها، سطوح نیازمندی‌های تغذیه‌ای بالاتری دارند.
از سوی دیگر، علاوه بر میزان تولید، پارامترهای دیگری چون ایمنی، آسایش، خصوصیات لاشه، آنالیزهای میکروبیولوژیک و غیره را نیز باید در هنگام محاسبه میزان ویتامین مورد نیاز پرنده مد نظر قرار داد. احتمال می‌رود که فراهم‌سازی سطوح بالاتری از حداقل میزان پیشنهادی به راندمان تولید بیشتر، وضعیت سلامت بهتر، آسایش و کیفیت لاشه مناسب تر، منتج گردد.
تحت چنین شرایطی، ویتامین‌ها از جمله ریزذرات مغذی می‌باشند که تقریبا در تمامی فرایندهای آلی متابولیک، حضور داشته و به منظور دستیابی به عملکرد خوب و سلامت مناسب گله‌های پرورشی، نقش مهمی را ایفا می‌نماید. کمبود یک یا چندین نوع ویتامین می‌تواند به بروز اختلالات متابولیک، کاهش تولید، تاخیر در رشد، مشکلات در تولیدمثل و کاهش ایمنی منتهی شود.
ویتامین‌ها، بر اساس قابلیت حل در لیپیدها در دو گروه مختلف قابل حل در آب یا قابل حل در چربی، طبقه‌بندی می‌شوند. ویتامین‌های قابل حل در چربی شامل ویتامین‌های K ، E، D ، A و ویتامین‌های کمپلکس B1 ( B ، B۲ ، فولیک اسید، نیکوتونیک اسید، پانتوتنیک اسید) می‌باشند.
ویتامین C نیز در گروه ویتامین‌های قابل حل در آب، طبقه‌بندی می‌شود. ویتامین‌های قابل حل در چربی، عموما در گسترش و نگهداری بافت‌های بدن نقش دارند. این در حالی است که ویتامین‌های قابل حل در آب در ساختارهای کاتالیتیک تاثیر دارند و یا به عنوان کنترل‌کننده متابولیسم (کوآنزیم)، نقش خود را ایفا می‌کنند.
متون علمی، وجود تفاوت‌های زیادی از سطوح ویتامین‌های مورد استفاده در جیره جوجه‌های گوشتی را به ثبت رسانیده‌اند. تحت چنین شرایطی، جذابیت تحقیقات در جهت دستیابی به سطوحی از ویتامین‌ها که بهترین بازگشت اقتصادی را بدون بروز هیچگونه عوارضی در پرندگان داشته باشد، بسیار بالاست.
ویتامین‌های قابل توصیه:
هنگامی که متخصصین تغذیه، نیازمندی‌های پرنده به ویتامین‌ها را در نظر می‌گیرند، فاکتورهای مختلفی باید مورد توجه قرار گیرد. این فاکتورها به طور حتم در نیازمندی‌های پرنده به مواد مغذی، متاثر خواهند بود. برخی از این فاکتورها عبارتند از:
نژاد؛
جنس؛
رویه‌های مدیریتی؛
وضعیت رشد پرنده؛
استرس و بیماری‌ها.
از سوی دیگر، برخی فاکتورها نیز به مواد غذایی باز می‌گردند. از جمله این فاکتورها میتوان به سطح انرژی جیره، ذخیره‌سازی آن و منبع مورد استفاده برای ویتامین‌ها اشاره نمود. طی سالیان اخیر، مطالعات فراوانی در سراسر دنیا به منظور استفاده از سطوح بالاتر ویتامین‌ها در جیره غذایی و جهت بهبود ارزش غذایی و دستیابی به کیفیت بهتری از گوشت مصرفی صورت پذیرفته است.
منابعی چون INRA، AFRC، NCR از مهمترین سازمان‌ها، ارگان‌ها و منابعی می‌باشند که به ارزیابی، مطالعه و محاسبه سطوح ویتامین‌های مورد استفاده در مراحل مختلف تولید پرداخته‌اند.
این منابع یاد شده، در اکثر موارد حداقل نیازمندی‌های پرندگان را در نظر می‌گیرند. حال آن که تحت شرایط پرورشی در داخل مزارع، نیازها اندکی متفاوت بوده و بنابراین، میان مقادیر پیشنهادی و مصرفی، فاصله زیادی وجود دارد. اکثر مطالعاتی که به منظور ارزیابی و تخمین میزان ویتامین‌های مورد نیاز جوجه‌های گوشتی صورت پذیرفته، تحت شرایط تجربی کنترل شده انجام گرفته و در طول تمامی مراحل مطالعه از جیره‌های خالص یا نیمه خالص استفاده شده است.
چنین جیره‌هایی به شدت قابل هضم بوده، مواد غذایی تشکیل‌دهنده آن Bioavailability بالایی داشته و شامل برخی ذرات غذایی می‌باشند که به طور معمول، در جیره غذایی جوجه‌های گوشتی مورد استفاده قرار نمی‌گیرند. جیره‌هایی که پرندگان، با استفاده از آنها در شرایط تجربی آزمایشگاه‌ها تغذیه می‌شوند حاوی کازئین (منبع پروتئین) و دکستروز (منبع انرژی) می‌باشند. استفاده از این مواد غذایی نیز بیانگر این نکته است که میان شرایط مزرعه و آزمایشگاه‌ها تفاوت‌های فراوانی وجود دارد.
علاوه بر آن، طی سی سال گذشته، مطالعات اندکی به منظور ارزیابی نیاز پرندگان گوشتی مدرن به ویتامین‌ها، صورت پذیرفته است. این پرندگان به طور حتم ظرفیت ژنتیکی بالاتری برای رشد داشته، نزدیک به ۲۰ درصد ضریب تبدیل آنها بهبود یافته و ۸۷ درصد وزن‌گیری روزانه آنها بیشتر شده است ( ۲۶.۸ گرم به ازای هر روز در سال ۱۹۷۰ به ۵۰ گرم به ازای هر روز در سال ۲۰۰۰ میلادی).
امروزه علاوه بر علائمی که در هنگام کمبود ویتامین‌ها مشاهده می‌شود همانند وزن‌گیری پایین و ضریب تبدیل نامناسب، فاکتورهای دیگری را نیز باید در جوجه‌های گوشتی مدنظر قرار داد. پاسخ ایمنی، رفاه پرنده و کیفیت تولید نهایی (گوشت و تخم مرغ)، از جمله این پارامترها می‌باشند. هدف بسیاری از تولیدکنندگان افزایش ارزش غذایی و زمان ماندگاری تولید نهایی می‌باشد.
به منظور جبران نوساناتی که در هنگام مصرف مواد غذایی توسط پرنده روی می‌دهد، برخی از متخصصین پیشنهاد می‌کنند تا سطوح بالایی از ویتامین‌ها را به پرندگان گوشتی تجویز نمود. از سایر عواملی که منجر به نوسانات یاد شده می‌شوند میتوان به Bioavailabity ویتامین‌های مورد استفاده فاکتورهای ضد تغذیه، استرس (دما، تراکم، رویه‌های مدیریتی، بیماری و ... ) اشاره نمود. فاکتورهای فوق، از عواملی می‌باشند که می‌توانند سبب بروز تغییراتی در حداقل میزان ویتامین‌های مورد استفاده توسط پرنده گردند.
Casting و همکاران در سال ۲۰۰۳ میلادی، مطالعه‌ای را به منظور مقایسه عملکرد پرندگان تحت دو شرایط مختلف طراحی نمودند. در این مطالعه، دو سطح مختلف از ویتامین‌ها به پرندگان گروه‌های مختلف ارایه شد. نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که افزایش استفاده از ویتامین‌ها (دوبرابر میزان استاندارد) سبب افزایش وزن جوجه‌ها در ۳۸ روزگی (۱۹۱۹ گرم) می‌شود.
این در حالی بود که وزن جوجه‌ها در سایر گروه‌ها حداکثر ۱۸۷۸ گرم بود. علاوه بر آن، با بررسی‌های صورت پذیرفته، این نکته به اثبات رسید که میزان ویتامین E در لاشه‌ها نیز بیشتر بود (۵.۴ میلی گرم به ازای هر کیلوگرم). Pérez-Vendrell و همکاران نیز نتایج مشابهی را در سال ۲۰۰۲ میلادی به دست آورده‌اند.
این محققین به بررسی تاثیرات میزان تراکم بر نحوه وزن‌گیری، ذخیره ویتامین‌ها در گوشت و ... پرداخته‌اند. در این مطالعه، پرندگان در دو گروه طبقه‌بندی شدند. در گروه اول ۱۲۷ پرنده به ازای هر متر مربع و در گروه دوم، ۱۶.۴ پرنده به ازای هر متر مربع قرار داده شدند.
براساس نتایج به دست آمده در این مطالعه، بهترین خروجی (وزن‌گیری، دریافت غذا، ذخیره ویتامین در گوشت) تحت هر دو شرایط ایجاد شده، هنگامی به دست آمد که میزان مصرف ویتامین‌ها بیش از مقادیر عادی پیشنهادی بود. در این چهارچوب، فراهم‌سازی ویتامین‌ها می‌تواند بر اساس مفاهیم تعریف شده توسط OVN صورت پذیرد.
این مقادیر، توسط DSM به عنوان مناسب‌ترین سطح استفاده از ویتامین‌های قابل حل در آب و چربی، معرفی شده است. هدف نهایی تمامی تولیدکنندگان فراهم نمودن شرایطی مناسب برای وضعیت سلامت و رفاه پرندگان و تولید غذایی مناسب برای مصرف‌کنندگان نهایی می‌باشد. توجه داشته باشید که میتوان ۴ سطح پاسخ را به چهار سطح مصرف ویتامین‌ها نسبت داد.
کمبود:
مکمل‌های ویتامینه کمتر از سطح مورد نیاز پرنده بوده و بنابراین، پرندگان با علایمی بالینی به این کمبود پاسخ می‌دهند.
کمتر از حد مطلوب:
مکمل ویتامینه به اندازه‌ای مناسب است که از کمبود جلوگیری نموده و تا زمانی که پرندگان تحت شرایط بهداشتی مناسبی بوده و محیط زندگی آنها با چالش‌های اندکی همراه است، مشکلی پدید نمی‌آید. به هر حال باید این نکته را به خاطر داشته باشید که تحت چنین شرایطی، ویتامین مورد نیاز پرنده با بروز هر نوع استرسی کافی نبوده و توانایی کاهش شرایط نامطلوب تولید را نداشته و پرنده نمی‌تواند به میزان مطلوب، از پتانسیل تولید خود استفاده نماید.
مطلوب:
این میزان از ویتامین‌ها، به نژادهای مدرن پرندگان در بروز حداکثر پتانسیل بالقوه خود، یاری می‌رساند.
کاربرد ویژه:
استفاده از ویتامین‌ها در این مقادیر، علاوه بر آن که باعث افزایش کارایی پرندگان شده، سبب بهبود محصول نهایی (گوشت و تخم‌مرغ) و همچنین، مقاومت بیشتر پرنده در برابر بیماری‌ها می‌گردند. همانند بسیاری دیگر از انواع مواد مغذی، میزان مورد نیاز جوجه‌های گوشتی به ویتامین‌ها نیز طی سی سال گذشته، دستخوش تغییرات فراوانی شده است. توجه داشته باشید که سطح مواد مغذی موردنیاز برای نگهداری ترکیب عضله / بافت ثابت بوده و از سوی دیگر بدن پرنده نیز تا حدودی به تغییراتی که در این حیطه روی می‌دهد، مقاوم می‌باشد.
به هر حال، افزایش نیازمندی جوجه به ویتامین‌ها در جهت انجام فرآیندهای متابولیک خاص، امری اجتناب‌ناپذیر است. باید این نکته را مد نظر قرار دهید که دستیابی به بهترین راندمان تولید، در شرایط حال حاضر پرورش که با استرس‌های مختلف و تراکم بالا همراه می‌باشد، در صورتی امکان‌پذیر است که نیازمندی‌های ویژه پرنده را در نظر داشته باشیم.
تغییر در پارامترهای تعیین سطح ویتامین:
در حال حاضر، منابع علمی، تاکید بسیاری در استفاده از منابع غذایی در جیره پیشنهادی می‌نمایند. در این بین، ویتامین‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند. نقش مهم این اجزای غذایی در ارتقای سلامت پرنده، رفاه و ایمنی آن بر هیچکس پوشیده نیست. به نظر نمی‌رسد دوز کلاسیکی که به منظور برآورد سایر مواد مغذی پرنده، مورداستفاده قرار می‌گیرد، برای ویتامین‌ها مصداق مناسبی داشته باشد.
مطالعاتی که در گذشته صورت پذیرفته است، حداقل میزان موردنیاز پرنده به ویتامین‌ها برای جلوگیری از بروز نشانه‌های کمبود و همچنین ارزیابی عملکرد متغیرهای پایه‌ای چون وزن‌گیری، ضریب تبدیل و تلفات را مشخص ساخته است. همانطور که اشاره شد، بسیاری از این آزمایش‌ها تحت شرایط کنترل شده محیطی (چالش و استرس اندک) صورت پذیرفته و نتایج به دست آمده در آنها به ندرت در مزارع مشاهده خواهند شد.
در جهت یافتن سطوحی مطلوب برای جوجه‌های پرورش یافته در شرایط صنعتی، باید به برخی عوامل به عنوان پارامترهای تعیین سطح ویتامین دقت نمود. برخی از این پارامترها شامل کیفیت لاشه، عملکرد تولیدمثلی، کیفیت میکروبیولوژیک لاشه و پاسخ ایمنی می‌باشند.
سطوح ویتامین مورد استفاده در کشور برزیل:
جدول زیر بیانگر مصرف مکمل‌های ویتامینه مورد استفاده توسط شرکت‌های بزرگ پرورش طیور کشور برزیل می‌باشد. در این جدول، مقادیر فوق طی سال‌های ۲۰۰۸ و ۲۰۰۵ میلادی مشخص شده‌اند. از سوی دیگر، مقادیر پیشنهادی و مناسب مصرف ویتامین‌ها نیز تحت عنوان OVN مشخص گردیده است.
در صورتی که به مقایسه مقادیر ذکر شده در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۸ میلادی بپردازید به این نکته پی خواهید برد که میزان استفاده از ویتامین‌ها در طیور صنعتی این کشور در سال ۲۰۰۸ نسبت به سال ۲۰۰۵، افزایش یافته است.
با توجه به نتایج یاد شده در این جدول، میتوان به این نتیجه رسید که اگرچه مصرف مکمل‌های ویتامینه توسط شرکت‌ها از مقادیر پیشنهادی و مناسب مصرف ویتامین‌ها کمتر است با این حال آنها از نیاز بیشتر به مکمل‌های ویتامینه به دنبال توسعه ژنتیکی پرندگان آگاه هستند.
هزینه تامین ویتامین‌ها:
خصوصیات فیزیکی و شیمیایی ویتامین‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشند و باید به دقت بررسی شده و مد نظر قرار گیرند. نه تنها تولیدکنندگان مکمل‌های ویتامینه به این نکته حیاتی باید دقت نمایند، بلکه مصرف کنندگان نهایی (پرورش دهندگان) نیز باید به آن توجه داشته باشند.
پیشنهاد می‌شود هر دو گروه یاد شده این نکته را به یاد داشته باشند که مواد اولیه مکمل‌های ویتامینه باید واجد خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مناسبی باشند. توجه داشته باشید که افزایش سطوح مصرف ویتامین‌ها در جیره مصرفی، سبب افزایش نیم درصدی در هزینه جیره تهیه شده می‌گردد. به هر حال این نکته به اثبات رسیده است که عدم کیفیت مناسب ویتامین‌های مصرفی، سبب کاهش راندمان جوجه‌های گوشتی شده و زیان‌های مالی فراوانی را بر تولیدکنندگان تحمیل می‌نماید.
براساس نتایج به دست آمده توسط نویسندگان این متن هرگونه تغییر در ماهیت جیره‌های مصرفی در مزارع پرورش طیور، نیازمند صرف زمان و انجام تحقیقات جامع می‌باشد. امروزه، راندمان تولید پرندگان و بازگشت سود اقتصادی در انتهای هر دوره پرورش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. تحت چنین شرایطی، دقت در انجا تغییرات بسیار مهم می‌باشد.
علاوه بر مسائل یاد شده، متغیرهای مهم دیگری را نیز در هنگام انتخاب انواع ویتامین‌ها در نظر داشته باشید. از جمله این متغیرها نیز میتوان به وضعیت ایمنی پرنده، تداخل میان ویتامین‌ها و سایر مواد مغذی، ترکیب و کیفیت گوشت، ایمنی مواد غذایی، عملکرد بهتر پرنده تحت شرایط استرس، اثر مکمل ویتامینه بر مادر و تاثیر آن بر کیفیت جوجه، اشاره نمود.
تهیه، تنظیم و ترجمه:
علیرضا گائینی - دانشجوی رشته دکترای دامپزشکی - دانشگاه آزاد اسلامی - واحد گرمسار