به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ در این بخش به معرفی ارزیابی و تدابیر درمانی مورد نیاز برای گذار از مشکل گازگرفتگی حیوانات خواهیم پرداخت.
ارزیابی و یافته‌های پاراکلینیکی
۱) شرح حال دقیقی از نوع جانور گزنده، نوع حمله (تحریکی یا غیر تحریکی) و مدت زمانی که از آسیب گذشته است اخذ شود.
۲) محل زخم باید به دقت از نظر وجود اجسام خارجی مورد بررسی قرار گیرد.
3) وضعیت عروق، اعصاب و عضلات اندام صدمه دیده بررسی و معاینه شود
۴) در صورت وجود شک به صدمات ارتوپدیک بررسی‌های رادیوگرافی انجام پذیرد.
۵) در صورت وجود علایم و نشانه‌های عفونت موضعی و یا سیستمیک کشت از ترشحات محل زخم و خون به عمل آید.
تدابیر درمانی
بر ۴ اصل استوار است: ۱) تمیز کردن و شستشوی زخم ۲) پیشگیری از عفونت ۳) درمان عفونت ۴) پیشگیری از کزاز وهاری
اول- تمیز کردن و شستشوی زخم
مهم‌ترین اقدام تمیز کردن و شستشوی زخم است. با استفاده از محلول نرمال سالین و یا محلول بتادین یک درصد شستشوی محل و عمق زخم باید انجام گیرد. حداقل مایع مورد نیاز برای زخم نسبتاً کوچک حدود ۲۰۰ میلی لیتر است. پس از شستشو اجسام خارجی، بافت‌های نکروزه و فاقد عروق خارج و پاکسازی (debridement) شده و حاشیه زخم نیز توسط تیغ بیستوری و یا قیچی جراحی صاف و یکنواخت می‌شود.
مجدداً عمل شستشو انجام شود و در صورت وجود ضایعات عروقی و ارتوپدی اقدامات لازم انجام پذیرد. در صورت عدم دسترسی به محلول‌های شستشوی فوق می‌توان از محلول آب و صابون و حتی آب شرب استفاده نمود. در مورد بخیه زدن نظرات متفاوت است. اگر بیش از ۱۲ تا ۲۴ ساعت از حادثه گذشته باشد با وجود علایم و نشانه‌های عفونت با وجود عوامل خطرساز در عفونت و زخم‌های دست و پاها و ضایعات حاصل از گازگرفتگی حیوانات مشکوک به هاری باید از بخیه کردن پوست خودداری کرد ولی در سایر موارد بخیه بهتر است انجام بگیرد.
جهت کاهش ادم موضعی اندام صدمه دیده باید بالاتر از سطح قلب نگهداشته شود و پس از ۱۲ تا ۲۴ ساعت مجدداً معاینه شود.
دوم - پیشگیری از عفونت
برای کلیه بیماران آنتی‌بیوتیک خوراکی حداقل برای ۳ روز تجویز شود. داروی انتخابی در مورد گاز گرفتگی سگ، کو آموکسی و کلا ونات (augmentin) یا پنی سیلین اکساسیلین یا اریترومایسین با دوز kg /mg۵۰۰ چهار بار در روز است. پنی سیلین، سفالکسین یا تترا سیکیلین و در درجه چهارم اریترومایسین تماماً با دوز kg/mg۵۰۰ چهار بار در روز برای گاز گرفتگی گربه پیشنهاد شده است.
در مورد گازگرفتگی انسان توسط انسان سفالکسین یا سفرادین و یا مجموعه دی کلوکساسیلین همراه با آمپی سیلین یا پنی سیلین و کو آموکسی کلاو همگی با دوز ۵۰۰ mg/kg چهار بار در روز برای ۷ تا ۱۴ روز توصیه شده است.
سوم- درمان عفونت زخم
در صورت وجود علایم و نشانه‌های عفونت (اريتم، ادم، تندرنس، وجود ترشحات چرکی محل زخم و آدنوپاتی موضعی) بلافاصله پس از تهیه نمونه جهت آزمایشات باکتریولوژی درمان با آنتی بیوتیک مناسب باید انجام گیرد. اگر عفونت در ۲۴ ساعت اول رخ داد به احتمال قوی عفونت با پاستورلا مولتوسیدا (P. multocida) مطرح بوده و داروهای انتخابی به ترتیب پنی سیلین، تتراسیکلین و اریترومایسین (همگی با دوز ۵۰۰ mg چهار بار در روز به مدت ۱۰-۷ روز) هستند.
در بیماران با عوامل خطرساز بالا (نظیر دیابت، ضعف سیستم ایمنی و سن بالای ۵۰ سال) بهتر است اولین دوز دارو به صورت تزریقی تجویز شود. اگر عفونت پس از ۲۴ ساعت ظاهر شود باید دارو را بر حسب عامل گاز گرفتگی انتخاب و تا حصول جواب آزمایشات باکتریولوژی ادامه داد. در مورد گازگرفتگی سگ و گربه پنی‌سیلین G با دوز ۲-۱ میلیون واحد در روز بصورت وریدی همراه با نافسیلین ۱-۲ گرم هر ۶-۴ ساعت بصورت وریدی مناسب می‌باشد. اگر شک به عفونت‌های گرم منفی (زخم‌های عمیق و بسیار کثیف بدبو و ترشحات خاکستری) می‌توان از آمینوگلیکوزیدها استفاده کرد. در عفونت‌های شدید می‌توان از نسل سوم سفالوسپورین‌ها (Ceftitriaxone ceftizoxime استفاده کرد. در زخم‌های عفونی با گازگرفتگی انسان مجموعه سفالوتین همراه با جنتامایسین و یا مجموعه‌ای از نسل سوم سفالوسپورین‌ها همراه با جنتاماییسین و یا کلیندامایسین (خصوصاً در افراد مبتلا به دیابت) تزریقی به مدت ۷-۱۰ روز درمان مناسبی می‌باشد. درمان کورینه باکریوم سپسیس (C.canimorsus) به یک دوره دو هفته‌ای پنی سیلین G داخل وریدی (۲ میلیون واحد هر ۴ ساعت) و اقدامات حمایتی نیاز دارد. عفونت خطرناک با پاستورلا ملتوسیدا (مثلا پنومونی سپسیس یا مننژیت) نیز باید با پنی سیلین G داخل وریدی درمان شود.
چهارم- پیشگیری از کزاز و هاری
طبق روش کلاسیک تمام بیماران علیه کزاز ایمن شده و در صورت کوچکترین شک به هاری برخورد مناسب باید صورت گیرد.
اولین اقدام دارویی در بیماران مبتلا به کزاز تجویز آنتی توکسین است که بهترین آن ایمونوگلوبولین کزاز نوع انسانی است.
در صورت عدم دسترسی می‌توان از نوع اسبی استفاده کرد. ابتدا نصف دز مورد نظر را عضلانی تزریق کرده پس از ۱۵ تا ۳۰ دقیقه اگر واکنشی به وجود نیامد بقیه را آهسته و به صورت وریدی تجویز می‌شود.
در مورد هاری مهم‌ترین اقدام تزریق ایمونوگلوبولین و واکسن هاری در ۷۲-۱۲ ساعت اول و حتی پس از گذشت یک هفته در گزیدگی توسط حیوانات مشکوک و یا مبتلا به هاری است.