به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ همانگونه که ورزشکاران به انرژی روزانه بیشتری نسبت به مردم عادی احتیاج دارند، پرندگانی که فعالیت فیزیکی زیادی انجام می‌دهند انرژی بیشتری مصرف نموده و در نتیجه رشد بافت‌های آنها به تعویق می‌افتد.
۱- جنس و سن:
به طور فیزیولوژیکی خروس‌ها نسبت به مرغ‌ها دارای سرعت رشد بیشتر و FCR بهتری هستند. همچنین با بالارفتن سن به دلیل افزایش وزن بدن نیاز به انرژی افزایش یافته و ضریب تبدیل بیشتر می‌شود.
۲- میزان فعالیت:
فعالیت نسبی گله اهمیت بسزایی در ضریب تبدیل غذایی خواهد داشت. این گونه نشان داده شده است که نوع برنامه نور در ضریب تبدیل غذایی طیور گوشتی مؤثر است. پرندگانی که در طی روز در معرض ۲۳ ساعت روشنایی قرار گرفته بودند، ضریب تبدیل غذایی بالاتری نسبت به پرندگانی با برنامه ۱ ساعت نور و ۲ ساعت خاموشی داشته‌اند، عقیده بر این است که علت افزایش بازده غذایی برنامه نور متناوب بواسطه کاهش فعالیت پرندگان طی ساعات تاریکی می‌باشد.
3- عوامل مؤثر در میزان رشد:
اندازه تخم‌مرغ و بالطبع اندازه جوجه به هنگام خروج از تخم می‌تواند منتج به کاهش میزان رشد در زمان فروش شود. جوجه‌های حاصل از مرغ‌های مادر جوان میزان رشد کمتری نسبت به جوجه‌های مرغ‌های مادر مسن‌تر دارند. مطالعات اخیر در دپارتمان پرورش طیور دانشگاه جورجیا بر این نکته دلالت دارد که اختصاص انرژی بیشتر به خروس‌های گله مادر ممکن است در میزان رشد جوجه‌ها مؤثر باشد.
تخصیص انرژی کم منجر به کاهش میزان رشد جوجه‌های حاصل در زمان فروش در مقایسه با آنهایی می‌شود که حاصل از خروس‌هایی با میزان انرژی جیره بالا هستند. این نتایج بسیار تعجب‌بر‌انگیز است زیرا به طور معمول چنین تصور می‌شد که تغذیه خروس فقط می‌تواند نطفه‌داری را تحت تاثیر قرار دهد و اثری بر روی رشد جوجه‌های حاصل از اسپرم‌های بارور ندارند.
اگر میزان رشد طیور گوشتی به کمتر از توان بالقوه آنها کاهش پیدا کند، بازدهی غذا تحت تاثیر قرار خواهد گرفت. در صورتی که بخواهیم رشد پرندگان در پرورش کند تا زمانی ادامه یابد که وزن بدن آنها معادل وزن طیوری شود که با روش نگهداری رشد سریع‌تر پرورش یافته‌اند، ضریب تبدیل غذایی افزایش خواهد یافت زیرا پرندگان کندرشد طی مدت طولانی پرورش به انرژی نگهداری بیشتری نیاز خواهد داشت.
۴- رفتارهای اجتماعی:
پرندگان پاسخ خوبی در برابر رفتار مناسب بروز می‌دهند. طیوری که در یک محیط آرام و ساکت پرورش می‌یابند، عملکرد مطلوب‌تری نسبت به پرندگان موجود در محیط‌های شلوغ و پرسروصدا دارند. استرس‌های وارد به پرندگان موجب صرف انرژی و در نتیجه کاهش رشد می‌گردد. کارکردن در داخل و اطراف سالن مرغداری باید در کمال سکوت و آرامش انجام شود. هنگام راه رفتن در داخل سالن مرغداری تا حد امکان باید مزاحمت کمتری برای پرندگان ایجاد شود. به یاد داشته باشید فعالیت غیرضروری پرندگان موجب صرف انرژی می‌شود که باید برای رشد خرج شود.
عوامل محیطی:
۱- دما:
چون پرندگان حیواناتی خون‌گرم هستند درجه حرارت پیرامون در میزان انرژی موردنیاز جهت نگهداری دمای طبیعی بدن در ۴۱ درجه سانتیگراد مؤثر خواهد بود. مطالعات فراوان نشانگر آن است که افزایش درجه حرارت پیرامون از ۱۵/۵ به ۵ /۲۶ درجه سانتیگراد تاثیر مستقیم در مصرف انرژی روزانه دارد. در درجه حرارت پایین مصرف انرژی بسیار بیش از دمای بالا بوده و در نتیجه ضریب تبدیل غذایی افزایش می‌یابد. این رابطه فقط در دمای ۲۷ تا ۲۸ درجه سانتیگراد صادق است. در این دما انرژی موردنیاز به ازای هر واحد وزن بدن مجددا افزایش می‌یابد تا بدین وسیله پرنده قادر به سرد نمودن بدن خود بوده و تحمل درجه حرارت بالا را داشته باشد.
۲- تهویه:
تهویه و دما در ارتباط با یکدیگر می‌باشند. غالبا افزایش تهویه منجر به کاهش دما در سالن مرغداری می‌شود. برای انجام تهویه به ویژه در فصل زمستان در مواردی نیاز می‌باشد که دستگاه گرمایش سالن بطور مداوم در حال کار کردن باشد. متاسفانه برخی از مرغداران در فصل زمستان به منظور کاهش مصرف سوخت تهویه کمتری انجام می‌دهند.
خاطر نشان می‌شود که این یک روش اشتباه جهت کاهش هزینه سوخت می‌باشد. هوای تازه برای مرغ‌های گوشتی به اندازه خوراک و آب تازه حائز اهمیت است.
سطح آمونیاک در سالن عامل دیگری است که می‌تواند ضریب تبدیل غذایی را در طیور گوشتی افزایش دهد. تجارب نشان داده است غلظت ppm 50-25 آمونیاک بطور قابل توجه‌ای بازده غذا و میزان رشد پرندگان را کاهش خواهد داد. گاز آمونیاک و سایر گازهای سمی در اثر تهویه ضعیف به ویژه در فصل زمستان در سالن مرغداری تجمع می‌کنند. مطالعات حاکی از آن است که ضریب تبدیل غذایی ممکن است از چهار تا هفت دهم در اثر سطوح آمونیاک به میزان ۲۵ قسمت در میلیون تحت تأثیر قرار گیرد.
متخصصین توصیه می‌نمایند که پرورش‌دهندگان مرغ گوشتی باید در فصل زمستان نیز عمل تهویه را بخوبی انجام دهند. عمل تهویه بستگی فراوان به نوع ساختمان، رطوبت، شرایط بستر و غیره دارد. حداقل ۱ فوت مکعب هوا در دقیقه به ازای هر جوجه احتیاج است تا هوای کافی را طی اولین هفته تامین نماید. اما این مقدار باید با افزایش سن جوجه‌ها افزایش پیدا کند. هر زمان که احساس شود مقادیری گاز آمونیاک در سالن وجود دارد بلافاصله باید میزان تهویه را افزایش داد.
۳- برنامه نور:
میزان نور در سالن‌های پرورش طیور گوشتی می‌تواند ضریب تبدیل غذایی را تحت تأثیر قرار دهد. نور نسبتا روشن موجب تحریک فعالیت و کمک به یافتن آب و غذا توسط جوجه‌ها خواهد شد. پس از سن ۱۰ تا ۱۴ روزگی میزان نور را می‌توان بتدریج کاهش داده و به میزان تقریبا ۰/۵ فوت کندل در تاریکترین منطقه رساند. میزان کم نور موجب آرامش مرغ‌ها و کاهش فعالیت پرندگان و در نتیجه حصول افزایش وزن بیشتر خواهد شد. در سالن‌های کاملا بسته، ترکیبی از برنامه خوراک‌دهی با استفاده از سیستم‌های نوری می‌تواند موجب بهبود ضریب تبدیل غذا شود.
افزودنی‌های غذایی:
۱- آنزیم
اضافه کردن آنزیم به جیره طیور باعث افزایش قابلیت هضم، کاهش ویسکوزیته مواد غذایی در داخل روده و بهره‌گیری حداکثر از مواد مغذی خوراک توسط پرندگان شده و تاثیر قابل توجهی در بهبود FCR خواهد داشت.
2- عوامل ضد‌میکروبی
دیر زمانی است که مشخص شده افزودن مقادیر اندک آنتی‌بیوتیک به غذای طیور گوشتی باعث بهبود میزان رشد و بازده غذا می‌شود. مطالعات ابتدایی پس از کشف تاثیر آنتی‌بیوتیک‌ها ثابت نمود پرندگانی که در سالن و بستر جدید یعنی جایی که قبلا هیچگونه پرنده دیگری در آن نبوده است، پرورش می‌یابند نسبت به پرندگان جای گرفته در سالن‌هایی که به مدت طولانی جهت پرورش طیور گوشتی مورد استفاده قرار گرفته‌اند، رشد بهتری داشته‌اند.
علاوه بر این مکمل‌ها، آنتی‌بیوتیک جیره‌های طیور در شرایط امروزی قادر به بهبود تولید نیستند. فلور میکروبی سالن‌هایی که بطور پیوسته مورد استفاده قرار می‌گیرند بسیار متغیر بوده و این امر باعث کاهش رشد و بازده غذا خواهد شد.
نشان داده شده است که افزودن سولفات مس به جیره طیور گوشتی به شیوه‌ای که باعث افزایش سطح مس بیش از احتیاجات تغذیه‌ای شود، میزان رشد و ضریب غذایی طیور را بهبود می‌بخشد. مکانیسم این اثر مس مشخص نیست اما احتمالا مربوط به یک خاصیت آنتی‌بیوتیک‌مانند می‌باشد زیرا ثابت شده که افزایش مقادیر مس در بستر سبب کاهش جمعیت میکروبی خواهد شد. تحقیقات نشان داده است که استفاده صحیح از اسیدهای آلی، پروبیوتیک‌ها و پربیوتیک‌ها (Prebiotics) در خوراک طیور، علاوه بر آثار سودمند در کنترل فلور میکروبی روده در تحصیل عملکرد بهتر و نیز بهبود ضریب غذایی طیور گوشتی مؤثر می‌باشند.
بتائین:
طی تحقیقات جدید نشان داده شده است که با استفاده از بتائین که یک عصاره طبیعی از چغندر قند می‌باشد می‌توان اثرات منفی استرس گرمایی در طیور را کاهش داده و ضریب تبدیل غذایی را به میزان ۶/۵ درصد بهبود بخشید. مکانسیم مورد استفاده پرندگان جهت تنظیم آب بدن مقادیر نسبتا بالایی انرژی مصرف می‌نماید. به دلیل اینکه بتائین یک اسمولیت می‌باشد به پرنده در نگهداشتن مؤثرتر آب کمک می‌نماید و در نتیجه انرژی بیشتری صرف رشد خواهد شد.
در یک تحقیق دانشگاهی انجام شده در کشور یونان نشان داده شده است که هنگامی که دما به ۴۰ درجه سانتیگراد رسید، ضریب تبدیل غذایی پرندگانی که جیره حاوی بتائین دریافت کرده بودند، در سن ۴۲ روزگی معادل ۱/۷۳ با وزن ۱/۹۹ کیلوگرم بود در حالی که گروه شاهد ضریب تبدیل ۱/۸۵ با وزن ۱/۹۲ داشتند.
بیماری و تلفات:
۱- سلامت عمومی:
پرندگان بیمار عملکرد مناسبی ندارند. هر نوع علایم غیرطبیعی باید سریعا مورد توجه قرار گیرد و پرندگان بیمار سریعا و به نحو مقتضی درمان شوند. استفاده از روش‌های مناسب جهت تجویز واکسن و دارو موجب کاهش واکنش‌های نامطلوب در پرندگان و در نتیجه بهبود ضریب تبدیل خواهد شد.
۲- تلفات:
میزان مرگ و میر گله تاثیر بسزایی در ضریب تبدیل غذایی دارد، چرا که در گله‌های تجارتی تناژ کل خوراکی که تحویل مزرعه شده است، نسبت به وزن کل پرندگان که به آخر مرحله تولید رسیده‌اند، ضریب تبدیل غذا را تعیین می‌کند. در مطالعات علمی بر روی طیور نیز غذای مصرف شده بوسیله پرندگانی که طی انجام آزمایش تلف می‌شوند، تعیین ضریب تبدیل غذایی مورد محاسبه قرار می‌گیرند. بدین ترتیب اختلاف در میزان مرگ و میر بدون ارتباط با چگونگی انجام آزمایش کمترین تاثیر را در تفسیر نتایج به همراه خواهد داشت.
متاسفانه، این احتمال وجود دارد که بسیاری از پرندگان طی هفته‌های آخر دوره پرورش و قبل از فروش تلف گردیده و این امر سبب خسارات سنگینی خواهد شد.
طیوری که به سندرم مرگ ناگهانی (Sudden Death Syndrome) دچار می‌شوند، اغلب از پرنده‌های سنگین وزن گله هستند. هر شیوه که کاهش تلفات ناشی از آسیت (Ascites)، سندرم مرگ ناگهانی و دیگر بیماری‌ها را در پی داشته باشد، به میزان قابل توجهی در دستیابی به یک ضریب تبدیل غذایی خوب مؤثر خواهد بود.
بیماری‌هایی که سبب کندی رشد و یا افزایش بروز اسهال در پرندگان می‌شوند، حتی اگر تلفات بالایی ایجاد نکنند قادر به کاهش بازدهی غذا هستند. سندرم سوء جذب ((Malabsorption طی اواخر دهه ۷۰ میلادی در صنعت پرورش طیور ایالت جورجیا شایع و افزایش مشخصی را در ضریب تبدیل غذا سبب گردید. زیرا در این بیماری بسیاری از مواد غذایی بدون جذب از دستگاه گوارش پرنده عبور می‌کنند. پرندگانی که در معرض کوکسیدوز خفیف قرار بگیرند، حتی اگر میزان ابتلا چندان شدید نباشد، احتمالا افزایش در ضریب تبدیل غذایی آن مشاهده خواهد شد.
3- حذف پرندگان ضعیف:
مصرف خوراک بوسیله پرندگان بسیار ضعیف موجب هدر رفتن آن می‌شود. حذف پرندگانی که امکان عرضه آنها به بازار وجود دارد باید در مراحل ابتدایی پرورش صورت پذیرد. انجام این عمل سبب بهبود ضریب تبدیل خواهد شد. در نظر بگیرید یک گله در سن هفت هفتگی به کشتارگاه ارسال شود درصد تلفات این گله در صورت وجود یک روند معمول در طی رشد حدود ۴ درصد خواهد بود. این امکان وجود دارد که در کشتارگاه نیز در حدود یک درصد از لاشه‌ها غیرقابل‌مصرف تشخیص داده شوند.
اگر تمامی پرندگان از دست داده شده طی هفته اول حذف می‌گردیدند، ضریب تبدیل گله در حدود سه دهم بهبود می‌یافت. البته حذف تمامی پرندگانی که طی دوره پرورش تلف می‌شوند و یا در کشتارگاه غیرقابل‌مصرف اعلام می‌شوند در هفته اول ممکن نیست. حذف پرندگان ضعیف از نقطه نظر بهداشت و کنترل بیماری‌ها نیز بسیار حائز اهمیت است
نتایج:
معمولا رضایت پرورش‌دهندگان گله‌های گوشتی هنگامی تامین خواهد شد که ضریب تبدیل غذا در گله‌های آنها برابر با موارد گزارش شده دیگر مرغداران باشد. نتایج پژوهش‌های انجام شده بر روی طیور در دانشگاه‌ها و دیگر مؤسسات تحقیقاتی در تمامی دنیا دلالت بر این دارد که تحت شرایط تجارتی، رسیدن به حداقل ضریب تبدیل غذایی امکان‌پذیر نیست.
رعایت دقیق تمامی عوامل مؤثر در ضریب تبدیل غذایی بوسیله متخصص تغذیه، کارخانه تهیه خوراک، کارگران مزارع پرورش طیور و مرغداری‌ها افزایش بازدهی غذا جهت تولید گوشت مرغ را امکان‌پذیر می‌سازد.