به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ میزان تبدیل مواد غذایی به گوشت مرغ عامل اصلی در تعیین سودمندی پرورش طیور گوشتی است. ضریب تبدیل غذایی (FCR) یا مقدار غذای مورد نیاز برای اضافه شدن یک واحد وزن، شاخص متداولی است که در صنعت طیور جهت ارزیابی کارآیی نسبی خوراک مورد استفاده پرورش‌دهندگان قرار می‌گیرد. عوامل اصلی مؤثر در این زمینه شامل عوامل فیزیولوژیک، عوامل مدیریتی، موارد مربوط به تغذیه خوراک طیور، تاثیر افزودنی‌های خوراک و نیز کنترل بیماری‌ها و تلفات در مرغداری‌ها می‌باشد.
در بسیاری از موارد پژوهشگران یک نسبت معکوس به نام بازدهی غذا به مفهوم اضافه وزن بدست آمده برحسب واحد وزن به ازای یک واحد غذای مصرف شده را جهت سنجش تاثیر روش‌های آزمایشی گوناگون بر روی پرندگان مورد استفاده قرار می‌دهند.
عوامل متعددی ضریب تبدیل غذایی یا میزان بازدهی غذا را تحت تاثیر قرار می‌دهند.
عوامل موثر و روش‌های بهبود ضریب تبدیل غذایی است شامل:
عوامل مربوط به تغذیه طیور
۱- میزان انرژی جیره:
حیوانات جهت برآورده نمودن احتیاجات انرژی خود، غذا مصرف می‌نمایند. بنابراین میزان انرژی جیره طیور گوشتی اثر مستقیم بر مقدار غذای مورد مصرف روزانه پرندگان دارد. رابطه بین میزان انرژی جیره و مصرف غذا هنگامی یک رابطه مستقیم و قابل پیش‌بینی است که جیره به طور کامل از نظر پروتئین، اسیدهای آمینه و دیگر مواد مغذی ضروری تنظیم شده باشد تا از طریق مصرف روزانه این مواد احتیاجات لازم جهت رشد برطرف گردد.
این احتمال وجود دارد که میزان انرژی محاسبه شده از طریق جداول ترکیب غذا بطور دقیق مطابق با انرژی واقعی جیره نبوده و بسته به نوع و کیفیت مواد غذایی مورد مصرف بیشتر و یا کمتر از میزان واقعی انرژی باشد.
معمولا در جداول ترکیب غذا ارزش انرژی مواد غذایی با منشاء دامی از قبیل گوشت، استخوان و فرآورده‌های طیور کمتر از انرژی واقعی حاصل از این مواد تخمین زده می‌شود.
برای مثال برای ماده غذایی شامل گوشت و استخوان با کیفیت خوب ارزش انرژی معادل Kcal / kg ۱۹۸۰ در نظر گرفته می‌شود. در صورتی که پژوهش انجام شده در دانشگاه جورجیا دلالت بر این دارد که ارزش انرژی مواد غذایی فوق نزدیک به Kcal / kg ۲۵۰۰ است. دلیل پایین‌تر در نظر گرفتن انرژی حاصل از مواد غذایی با منشاء حیوانی این است که هنگام تعیین انرژی متابولیزابل Metabolisable Energy) (حاصل از این مواد به وسیله روش‌های متداول نیاز به خوراندن مقادیر بسیار زیاد ماده غذایی می‌باشد و به علت میزان بالای کلسیم و فسفر محتوی این مواد در جذب چربی اختلالاتی رخ می‌دهد و انرژی کمتری تولید می‌شود. استفاده از مقادیر فراوان فرآورده‌هایی غذایی با منشاء دامی در تنظیم جیره طیورگوشتی ممکن است سبب تحصیل ضریب غذایی بهتری گردد اما در نظر نگرفتن میزان دقیق انرژی این اجزا منتج به بروز مشکلاتی می‌شود.
در اواخر دهه ۷۰ میلادی بواسطه قیمت نسبتا ارزان مواد غذایی با منشاء حیوانی در مقایسه با سویا مشکل عمده‌ای بنام سندرم پرنده چرب (Oily Bird Syndrom) در طیور گوشتی ایالت جورجیا شایع گردید. استفاده از فرآورده‌های فوق تا ۱۵ درصد جیره و نیز پایین در نظر گرفتن میزان انرژی متابولیزابل این مواد منتج به افزایش نسبت کالری پروتئین در جیره شده و این امر افزایش ذخایر چربی و بروز مشکل سندرم پرنده چرب را بدنبال دارد. مکمل چربی یکی از مواد غذایی است که احتمالا دارای بیشترین تاثیر در تغییرات انرژی جیره طیور گوشتی می‌باشد. مکمل‌های چربی منحصرا جهت افزایش میزان انرژی به غذا افزوده می‌شوند اما اختلافات فاحشی در کیفیت این مواد وجود دارد. این امر به ویژه در مکملی به نام چربی‌های مخلوط شده مشاهده می‌گردد که در مواقعی دارای کیفیت بسیار نازلی هستند.
۲- شکل و وزن حجمی خوراک:
در مقایسه دان‌های آردی با یکدیگر، آن دانی که وزن حجمی بیشتری دارد سبب رشد سریع‌تر پرندگان می‌شود. همچنین دان پلت موجب FCR بهتری می‌گردد زیرا جهت اخذ غذا بوسیله پرنده با دان پلت انرژی کمتری صرف می‌شود. یکی از عوامل مؤثر در ضریب تبدیل غذایی در پرورش طیور گوشتی، کیفیت غذای پلت شده‌ای است که به پرندگان خورانده می‌شود.
اختلاف عمده‌ای در میزان رشد و ضریب تبدیل غذایی پرندگان تغذیه شده با غذای پلت شده و غیر پلت، وجود دارد. علت این اختلاف صرف مقادیر فراوان انرژی جهت اخذ غذا بوسیله پرندگانی است که با غذای پلت نشده تغذیه می‌شوند.
چنین برآورد شده است که به ازای هر ۱۰ درصد افزایش در خردتر شدن غذای پلت شده ضریب تبدیل غذایی یک دهم افزایش می‌یابد. اگرچه ممکن است کیفیت غذای پلت شده بلافاصله پس از خروج از دهانه آسیاب خوب به نظر برسد، اما در حقیقت این کیفیت باید به هنگام مصرف غذا بوسیله پرنده در سالن مرغداری وجود داشته باشد.
۳- برنامه خوراک‌دهی:
تحقیقات نشان می‌دهد که خوراک‌دهی طبق یک برنامه زمانی موجب بهبود ضریب تبدیل غذایی می‌شود. طبق چنین برنامه‌ای مرغ‌‌های گوشتی در چهار تا شش وعده در روز مقادیر کافی خوراک دریافت می‌کنند و پس از اتمام خوراک موجود به مدت کوتاهی و کمتر از یک ساعت غذایی در اختیار آنها قرار نمی‌گیرد. عدم دسترسی به غذا موجب تحریک اشتها در نوبت بعدی تحویل غذا به سالن می‌گردد.
اگر چه اصول خوراک‌دهی طبق برنامه زمانی بسیار واضح می‌باشد اما این امر نیازمند دقت فراوان و مدیریت صحیح می‌باشد. اگر پرندگان مدت زیادی گرسنه بمانند موجب کاهش عملکرد آنها می‌گردد. دانخوری به اندازه کافی جهت تغذیه مرغ‌ها در یک زمان از ضروریات این روش می‌باشد. بطور معمول توصیه می‌گردد این روش توام با یک رژیم نور مناسب مورد استفاده قرار گیرد.
٤- کیفیت نگهداری و ضایعات غذا:
نگهداری کیفیت خوراک طیور در انبار و یا سیلوهای مخصوص بسیار حائز اهمیت می‌باشد. محافظت در برابر اکسیداسیون، کپک‌زدگی و نیز آلودگی از موارد مهم در حفظ کیفیت خوراک طیور می‌باشند. تمیز نگهداشتن و بازدید مرتب از سیستم توزیع خوراک در سالن و ممانعت از هدر رفتن غذا از طریق تنظیم سطح دانخوری‌ها در به دست آوردن ضریب تبدیل مناسب دارای اهمیت فراوانی می‌باشد. کاملا واضح است که آن مقدار غذای حمل شده به سالن مرغداری که مستقیما مورد مصرف پرندگان قرار نگرفته در افزایش ضریب تبدیل غذایی مؤثر است.
بی‌تردید امروزه به دلیل بهبود سیستم‌های مکانیکی تغذیه با سال‌های قبل، ضایعات غذا بعنوان یک عامل کم‌ارزش‌تر نسبت به سایر عوامل مؤثر در ضریب تبدیل غذایی در نظر گرفته می‌شود. اما این پرسش مطرح است که واقعا چه مقدار ضایعات غذا در سیستم‌های تجارتی پرورش طیور وجود دارد؟ اندازه‌گیری ضایعات غذا بسیار دشوار می‌باشد.
پرندگانی که به نسبت، کم‌خوراک‌های پلت شده (Pelleted Feeds) دریافت می‌دارند، احتمالا مقداری از غذا را در بستر ضایع می‌نمایند، این مقدار از غذا غیرقابل‌مصرف بوده و از نظر مدیریت سالن مرغداری پوشیده می‌نماید.
۵- کیفیت آب:
استفاده از آب تازه و تمیز در حصول ضریب تبدیل مناسب بسیار دارای اهمیت می‌باشد. عملکرد طیور گوشتی در مرغداری‌هایی که از آب آلوده استفاده کنند معمولا پایین‌تر از میانگین می‌باشد.
برخی از متخصصین پرورش طیور معتقدند سیستم‌های آبخوری بسته همانند نیپل در مقایسه با سیستم‌های باز همانند آبخوری‌های ناودانی و یا زنگوله‌ای موجب بهبود ضریب تبدیل خواهند شد.
علت این امر شاید محافظت آب در برابر آلودگی حاصل از گرد و غبار، بستر، خوراک و مدفوع طیور در سیستم‌های بستر باشد. هرچند با مدیریت صحیح و تلاش بیشتر می‌توان آبخوری‌های باز را نیز مرتب، تمیز و بهداشتی نمود. باید توجه داشت که فقط خالی نمودن آب باقی‌مانده در آبخوری‌ها کافی نمی‌باشد و این وسایل باید به صورت روزانه با استفاده از یک ماده ضدعفونی شستشو داده شوند. بدون در نظر گرفتن نوع سیستم آبخوری قبل از عملیات جوجه‌ریزی می‌باید آب موجود در سیستم تخلیه شده و آب کاملا تازه در اختیار جوجه‌ها قرار گیرد. بخاطر داشته باشید آب مهمترین ماده مغذی برای هر موجود زنده‌ای است.