به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ بی‌تردید همه موافق‌اند که در دسترس بودن آب شرب پاک و سالم برای بازدهی و رشد صحیح پرنده امری ضروری به حساب می‌آید. با این فرض که آبی که در مخزن سالن وجود دارد سالم باشد، حفظ سلامت و پاکیزگی این آب برای رشد از اهمیت زیادی برخوردار می‌باشد.
به همین جهت اهمیت خطوط و مجاری آبرسانی سالن، برای مدیران مرغداری‌ها و کارکنان مربوط روشن میگردد. همواره باید مجاری آب رسانی را در فاصله دو جوجه‌ریزی و گاهی حتی هنگامی که پرنده‌ها در سالن هستند نظافت و ضدعفونی نمود.
مواد فراوانی در بازار وجود دارند که تأثیر آنها قبلا ثابت شده است. غالبا به آب شرب بهداشتی به اندازه کافی اهمیت داده نشده است. در شرایط آب و هوایی عادی جوجه‌ها دو برابر موادغذایی معدنی، آب مصرف می‌کنند. در حالی که در هوای گرم این نسبت می‌تواند به ۳ تا ۴ برابر افزایش پیدا کند. آب سالم به فرایند گوارش، جابجایی مواد غذایی در بدن، تنظیم دما بدن و دفع مواد زاید از بدن پرنده یاری می‌کند.
آب اثرات بسیار مهمی در وضعیت سلامتی پرنده و تولید فرآورده‌های ناشی از آن دارد. چنانچه آب شرب آلوده شود و یا از نظر بار میکروبی کیفیت آن پایین بیاید قطعاً اثرات زیان‌باری خواهد داشت. به علاوه چنانچه خصوصیات شیمیایی آب نامناسب باشد مثلاً، سختی آن بالا باشد و یا حاوی مقادیر بالای آهن باشد، سبب ایجاد اختلال در گوارش و اختلال در جذب صحیح داروها و واکسن‌ها و ریزمغذی‌ها می‌شود.
مواد افزودنی را که می‌توان به راحتی به آب شرب سالن اضافه نمود تأثیر مطلوبی بر رشد جوجه‌ها خواهد گذاشت. اما این مواد متأسفانه باعث می‌شوند که لایه‌ای پلی‌ساکاریدی در داخل مجاری آبرسانی ایجاد شود که به آن بیوفیلم می‌گویند.
بیوفیلم مانند یک محیط کشت طبیعی برای میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کند و بدین ترتیب باعث آلودگی پرنده‌ها به عوامل عفونی می‌شود. بیوفیلمی که در حال تشکیل شدن است در لوله‌ها قابل دیدن نیست، اما مطمئن باشید که در آنجا وجود دارد. همچنین رسوبات مواد معدنی به خصوص کلسیم به شکل آهک در داخل لوله‌ها رسوب می‌کنند. لایه آهکی همانند پناهگاهی برای میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کند و احتمالا عوامل بیماریزا نیز به آن پناه خواهند برد.
روشن است که هر دو لایه ذکر شده (بیوفیلم و آهک) که در سطح داخلی لوله‌های آبرسانی تشکیل شده‌اند تا حدی سبب انسداد لوله‌ها شوند. بدیهی است در این حالت علاوه بر کم شدن فشار آب، توزیع برابر و یکسان مواد افزودنی نیز با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
بنابراین ضروری به نظر می‌رسد که مرتباً فشار آب را در تمام آبخوری‌ها به خصوص آبخوری‌های انتهایی سالن، آزمایش کنیم و آن را با آنچه که به عنوان خصوصیات سیستم آبخوری از جانب تولیدکننده اعلام شده است (میلی‌لیتر در دقیقه) مقایسه کنیم.
سیستم آبرسانی کثیف که مملو از جرم و رسوبات است، هر نوع میکروارگانیسمی را در بیوفیلم پناه می‌دهد. هنگامی‌که جوجه‌های یک روزه را در ابتدای دوره وارد سالن کنیم به علت گرم بودن سالن و فشار پایین آب لوله‌ها، جمعیت جلبک‌ها و باکتری‌ها به سرعت در لوله‌ها بالا رفته و می‌تواند باعث ابتلای جوجه‌ها به انواع عوامل بیماریزا گردد.
چگونه سالن را برای ورود جوجه‌ها آماده کنیم؟
یکی از اساسیترین کارهایی که هنگام نظافت سالن‌های مرغداری باید انجام داد نظافت قسمت‌های داخلی لوله‌های آبرسانی می‌باشد، به طوریکه كاملاً بیوفیلم و آهک از لوله‌ها زدوده شود. کلر هیچ یک از این دو را برطرف نمی‌کند. کاری که کلر انجام می‌دهد بالا بردن pH می‌باشد و مانند سایر هالوژن‌ها به وسیله موادمعدنی تأثیر خود را از دست خواهد داد، به خصوص در انتهای لوله که فشار آب در کمترین و حرارت و آلودگی در بالاترین مقدار ممکن است مشهودتر است.
اگر خواستید جهت انجام آزمایش‌های میکروبیولوژی و یا سایر دلایل، از آب نمونه‌برداری کنید، حتماً بنا به دلایل فوق به سراغ آخرین آبخوری بروید.
بهترین ماده شستشودهنده چیست؟
برای شستشو و ضدعفونی مجاری آب و تجهیزات به فراوانی از کلر کاربرد دارد اما مواد دیگری نیز برای این منظور عرضه شده است که مزایای خاص خود را دارند. اکنون این پرسش مطرح میگردد که این جایگزین‌ها چه هستند؟ بهتر است قبل از معرفی آنها مختصری درباره نحوه شستشو و ضدعفونی مطلوب لوله‌ها و تجهیزات آبرسانی مطالبی بدانیم.
اکسیداسیون
برای اینکه بیوفیلم را از بین ببریم به مولکول‌های آزاد اکسیژن برای سوزاندن آن نیاز داریم، این اکسیژن را می‌توان از منابع مختلفی تامین کرد.
ازن: نصب آن در مرغداری بسیار پرهزینه است.
دی اکسید کلرین: باید پیش از استفاده در مرغداری ترکیب شده باشد چرا که حالت آزاد آن بسیار بی‌ثبات می‌باشد.
آب زلال و شفاف: در حال حاضر موادی وجود دارند که استفاده از آنها آسان است و به محض خرید می‌توان استفاده کرد و به فعال‌سازی‌های گران‌قیمت نیز احتیاجی ندارند.
آب اکسیژنه: می‌تواند به طور مؤثر بیوفیلم را از بین ببرد ولی بسیار بی‌ثبات است. این ماده به عنوان سوخت در موشک‌های فضایی کاربرد دارد. این ماده گران و خطرناک است.
نیترات نقره: ماده‌ای تثبیت‌کننده است و همچنین فلز سنگینی نیز می‌باشد. این ماده جهت مورد فوق کاربرد دارد اما برای همه کشورها توصیه نشده است.
اسیدی کردن اسیدها می‌توانند جرم‌های موجود در لوله‌ها را که اغلب کلسیمی هستند در خود حل کنند اما نمی‌توانند بیوفیلم را به طور کامل از بین ببرند.
ترکیب اکسیدکننده‌ها و اسیدهای آلی
آب اکسیژنه تثبیت‌شده که با اسیدهای آلی ترکیب شده است باعث به وجود آمدن اسیدهای PER می‌شود. مانند پراسیداستیک که می‌تواند هم بیوفیلم و هم آهک را در خود حل کند. پس از استفاده از مواد شستشودهنده و ضدعفونی‌کننده و طی شدن زمان موردنیاز برای زدودن بقایای کلیه مواد از آنها شستشوی لوله‌ها با آب فراوان ضروری است.
تنها به این شکل است که لوله‌ها کاملا پاکیزه و تمیز می‌شود. باید به یاد داشت که پیش از اینکار از کیفیت آب اطمینان داشته باشیم تا بتوانیم از کیفیت محصول نهایی (پرنده‌های سالم) اطمینان پیدا کنیم.
همواره مجاری آب را پاکیزه نگهدارید
ضدعفونی و پاکیزه نگاه داشتن آب در سرتاسر دوره می‌تواند از تشکیل دوباره بیوفیلم و همچنین آهک در مجاری آب جلوگیری کند. یکی از مشکلات میکروبی که جوجه‌ها را تهدید می‌کند اشرشیاکلی و گونه‌های مختلف سالمونلاست. این باکتری‌ها برای رشد نیاز به محیط قلیایی دارند که بهترین حالت آن pH بالای ۸ است.
هنگامی که آب به صورت ضدعفونی شده و اسیدی به چینه‌دان برسد شروع مناسبی به حساب می‌آید. چینه‌دان به طور طبیعی pH اسیدی و خنثی دارد. در سنگدان pH حالت اسیدی بیشتری دارد (بین ۲/۲ تا ۴/۸) که این حالت تعداد باکتری‌ها را کم خواهد کرد. اما مدت زمان تماس کمتر است زیرا مواد به سرعت از آن عبور می‌کنند. در روده‌های پرنده pH بیشتر به سمت خنثی تمایل پیدا می‌کند ( ۵/۷ الی ۶/۹) بنابراین باکتری‌ها دوباره توانایی فعال شدن دارند.
محلول کلر (کلرین) می‌تواند تا حدودی آلودگی‌های آب را کم کند. اگرچه در نقاط انتهایی لوله‌ها این حالت کمتر است کلر به دلیل اینکه نمی‌تواند با مواد معدنی مانند کلسیم ترکیب شود، بنابراین آب کمی حالت قلیایی هم پیدا خواهد کرد.
هنگامی که کلرین در آب حل می‌شود اسید هیپوکلروس (HCIO) و همچنین کلرین آزاد که نقش ضدعفونی‌کننده دارد به اضافه یون هیپوکلرین (CIO) که نقش ضدعفونی‌کنندگی ندارد (چراکه برای فعالیت به ۳۰ دقیقه زمان احتیاج دارد) و در آخر یون هیدروژن پدید می‌آید. نسبت یون‌های مختلف به یون هیدروژن بستگی دارد.
۱- چنانچه pH پایین باشد بیشتر اسیدهیپوکلروس ایجاد خواهد شد (در pH برابر ۴ و کمتر از این میزان به ۱۰۰ درصد نیز می‌رسد).
2- در pH برابر 7، میزان تولید این اسید به ۷۵ درصد خواهد رسید و در pH برابر با ۸ این میزان به ۲۲ درصد می‌رسد و بقیه نیز به شکل یون‌های کلریت در خواهند آمد.
هیچگاه نباید کلرین را با اسید مخلوط کرد چراکه در نتیجه آن گاز کلر آزاد خواهد شد که به شدت سمی است. از مطالب فوق می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که محلول کلر یا کلرین ضدعفونی‌کننده مناسبی نیست.
بهترین کاری که برای ضدعفونی آب می‌توان در بین هر دوره جوجه‌ریزی انجام داد:
اکسیداسیون
استفاده از آب اکسیژنه برای از بین بردن قسمتی از باکتری‌های روده مفید خواهد بود. چنانچه آب اکسیژنه فاقد فلزات سنگین باشد در گوشت مرغ یا تخم‌مرغ‌های به وجود آمده بقایای این فلزات وجود نخواهد داشت.
استفاده از اسیدهای آلی برای اسیدی کردن
چنانچه pH محیط روده پایین باشد، شرایط برای رشد باکتری‌ها مساعد نخواهد بود و درنتیجه به فرآیند گوارش کمک می‌شود. بهترین مزیت این حالت بهتر ماندن غذا در روده پرنده است و همچنین تعداد باکتری‌های بیماریزا به خصوص سالمونلا و اشریشیاکلی کاهش خواهد یافت و فرایند گوارش مواد مغذی نیز بهتر انجام می‌شود.
ترکیب اسیدها و پراکسیدها
تجربه نشان داده است که آب آشامیدنی سالم و پاکیزه غیر از اینکه حاوی تعداد کمتری عوامل بیماریزا است. در فرآیند گوارش نیز مؤثر واقع می‌شود. گوارش صحیح موادغذایی نتیجه عبور آهسته‌تر مواد غذایی از مجاری روده‌ای پرنده، جذب بهتر مواد مغذی و اسهال کمتر می‌باشد. این مزایا باعث می‌شود که ضریب تبدیل غذایی افزایش یافته و سبب افزایش وزن پرنده گردد.
همچنین میزان آمونیوم در سالن کمتر خواهد شد و کیفیت بستر نیز بالا خواهد رفت. در گله‌های تخم‌گذار و مادر استحکام پوسته تخم و تمیزی آن بیشتر حفظ خواهد شد. استفاده از فناوری پیشرفته در آبرسانی و پاکیزگی و ضدعفونی آب می‌تواند ضمانتی برای بازگشت سرمایه باشد.