به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ یکی از حیواناتی که اخیرا امـورد توجه پرورش‌دهندگان قرار گرفته است، شترمرغ میباشد. گوشت شترمرغ از لحاظ تغذیه‌ای بسیار با ارزش می‌باشـد و بـه دلیل کلسترول پایین جهت حفظ سلامتی موردتوجه متخصصان تغذیه قرار گرفته است. پرورش ایـن حـيـوان سودمند از لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه میباشد به شرط آنکه با اصول و روش‌های صحیح پرورش آشنا باشیم. شترمرغ نیز مانند حیوانات دیگر در معرض بیماری‌ها و عفونت‌های مختلفی میباشد. در مقاله پیش رو شـما بـا مهمترین بیماری‌های شترمرغ آشنا می‌شوید.
جهت مدیریت صحیح گله‌های شترمرغ که از اهمیت حیاتی در‌این صنعت برخوردار است باید به نکات ذیل توجه نمود:
- حصارکشی مناسب جهت کاهش خطرات ناشی از صدمات و شکستگی استخوان‌ها
- ایجاد استانداردهای بالایی بهداشتی
- پایین نگه داشتن آلودگی‌های باکتری‌هایی مانند کلستریدیا و هیستوموناس
- تهیه جیره‌های غذایی صحیح
- تهیه جایگاه نگهداری خشک
- بالابردن انطباق پذیری طبیعی و مقاومت طیور
جوجه شترمرغ‌ها نیاز به مراقبت بیشتری دارند. ۹۰ درصد تمامی مرگ و میر جوجه شترمرغ‌ها ناشی از بیماری‌ها ذیل میباشد.
- عفونت کیسه زرده
- تعییر شکل پاها و پنجه‌ها
- انسداد و اسهال
تجربیات عملی نشان داده است که جوجه شترمرغ‌ها نیاز به مراقبت دائمی دارند. همچنین ثابت شده است که مشاهده ظاهری به تنهایی کافی نیست، چون زمانی که علائم بیماری ظاهر می‌شود، ممکن است برای درمان دیر باشد. کلید موفقیت پرورش جوجه شترمرغ‌ها رعایت بهداشت در گرمخانه و توزین مداوم جوجه شترمرغ‌ها در چهار هفته اول پرورش میباشد. تنها این سنجش‌هاست که می‌تواند مشکلات رشد را قبل از بروز علائم قابل مشاهده مشخص نماید. علاوه بر مدیریت بسیار دقیق، همکاری نزدیک با دامپزشک با تجربه بسیار ضروری است .
عفونت‌های ویروسی:
نیوکاسل :
جهت پیشگیری از بروز بیماری استفاده از واکسن کشته روغنی نیوکاسل به مقدار ۱ سی سی قابل توصیه است . باید این واکسن ۶ هفته بعـد تکرار شـده و هـر شـش مـاه یک بار یک تزریق یادآوری شود. استفاده از واکسن زنده (لاسو تا بصورت اسپری چشمی) همزمان با واکسن کشته توصیه شده است.
آبله طیور:
این بیماری جوجه شترمرغ‌ها را در گروه سنی یک هفته تا چهارماه و با میزان مرگ و میر تا ۱۵ درصد مبتلا می‌کند. با استفاده از واکسـن‌های تجاری ابله، ایـن بیماری قابـل كنترل میباشد .
آنفلونزای طیور:
در مورد این بیماری درمان شناخته شده‌ای وجود ندارد و واکسن‌های موجود در پیشگیری از ابتلاء به بیماری موثر نمی‌باشد. شترمرغهای الوده ویروس را بـه تـخـم خـود مـنتقـل نـمـوه كـه خـطـر الـوده کردن گرمخانه و تخم‌های سالم موجود در آن وجوددارد. ضمنا این ویروس باعث مرگ و میر جنین می‌شود. عموما شترمرغ‌ها نیز مانند سایر طیور پرورش به عفونت‌های ویروس کورنـاویروس‌ها، هرپس و یروس‌ها و آدنوویروس‌ها مبتلا می‌شوند.
عفونت‌های باکتریایی:
علت اصلی آلودگی‌های باکتریایـی بهداشت ضعیف در اتاق گرمخانه، بستر و هچری و جایگاه نگهداری جوجه‌ها میباشد. معمولا درمان بعدی کمتر موفقیت‌آمیز میباشد در نتیجه رعایت بهداشت نقش کلیدی در پرورش شترمرغ دارد.
عفونت‌های بند ناف و کیسه زرده:
این یک مشکل متداول گله‌های شترمرغ میباشد که همواره در ارتباط با مدیریت ضعیف است. پس از خارج شدن جوجه شترمرغ‌ها از تخم بایـد بندناف آن‌ها به یک ژل یا اسپری آنتی‌بیوتیکی آغشته گردد. در آمریکا بتادین مورداستفاده قرار می‌گیرد، ضدعفونی صحیح سترها، هجری و تخم شترمرغ‌ها نقش ویژه‌ای در پیشگیری از وقوع آلودگی دارد. کف جایگاه نگهداری جوجه‌ها در روزهای اول بعـد از خـروج از تخم باید گرم باشد. سرما از طریق پوست شکم به روده‌ها و کیسه زرده رسیده و منجر به کاهش فعالیت میکروبی فلور روده‌ها و به تعویق افتادن متابولیسم کیسه زرده می‌شود. باید توجه خاص نسبت به بهداشت و گرمای کف جایگاه جوجه ها مبذول داشت.
پنومونی:
ممکن است مانند عفونت بند ناف پنومونی هم در طی مدت انکوباسیون تخم‌ها رخ دهد این آلودگی موجب مرگ و میر جنین‌ها شده یا راندمان از تخم درآمدن جوجه‌ها را کاهش می‌دهد. باید تمهیداتی اتخاذ شود تا پیشگیری از طریق بهداشت و احتمالا درمان توسط آنتی بیوتیک های وسیع الطیف انجام گیرد.
آنژین های کلی باسیلی:
برای جوجه‌هایی که در گرمخانه از تخم خارج می شوند، آنژین‌های کلی باسیلی یکی از بیماری‌های معمول در طول هفته‌های اول زندگی میباشد. یک قدم اساسی جهت ایجاد ایمنی غیرفعال عليه باکتری‌های کلی فرمی و ایجاد گله ایمن استفاده منظم از مدفوع جوجه‌ها در تغذیه شترمرغهای تخمگذار در طول مدت تخمگذاری میباشد. تنها از این طریق است که پادتن‌های مادری ایجاد شده در خون شترمرغ‌ها از طریق زرده به جوجه‌ها متقل می‌شود. استفاده از واکسن جهت پیشگیری از وقوع این بیماری موفقیت‌آمیز نمی‌باشد.
مسمومیت خونی:
این بیماری غالبا در جوجه‌ها و اغلب در اثر آنتریت‌های کلی باسیلی ایجاد می شود. رعایت بهداشت و ارتقاء سطح ایمنی گله معیارهای اساسی در پیشگیری از وقوع این بیماری می‌باشند، افزودن آنتی‌بیوتیک‌ها به غذا یا آب آشامیدنی در موارد اضطراری و به مدت کوتاه به عنوان یک پیشگیری مطرح میباشد. همچنین استفاده از باکتری‌های لاکتوباسیلوس که از تکثیر شدید کلی باسیل‌ها در روده جلوگیری می‌کند، موفقیت آمیز بوده است.
انتریت نکروتیک (عفونت‌های کلستریدیایی):
کلستريدياها تقریبا در تمامی‌خاک‌ها و گیاهان علوفه‌ای در غلظت‌های پایین وجود دارند. این بیماری شترمرغ‌ها را در هر سنی مبتلا نموده باعث مرگ ومیر بالایی می‌شود. خطر عفونت در آغاز بهار و در طول پاییز زیاد بوده و به نظر می‌رسد که در اثر افزایش خوردن لجـن و ذرات خاک ایجاد می‌شود. شترمرغهای جوان که در چراگاه‌های یونجه خالص نگهداری می‌شوند، حساسیت بیشتری دارند. به منظور حل این مشکل معاینه دقیق تک تک شترمرغ‌ها و تغییر دادن چرای آن‌ها ضروری است. همچنین باید داروی مناسب از طریق آب آشامیدنی تجویز شود.
گاستریت مگا باکتریال:
این باکتری عمدتا جوجه‌ها را در سن ۱۰ روز تا ۶ هفته مبتلا می‌نماید. این باکتری در دیواره معده شترمرغهای مرده یافت شد که به نظر می‌رسد موجب تضعیف و ناتوانی عضلات معده می‌شود. درمان موثری وجود ندارد.
عفونت کمپیلو باکتریایی:
اخیرا مشخص شده است که کمپیلوباکتر ژوژنی ممکن است موجب ایجاد عفونت‌های نیمه حـاد تا مزمن در جوجه شترمرغ‌ها در سن ۱۰ روز تا ۴ ماه شده و در عرض ۵ روز باعث ایجاد تلفات شدید در گلـه شـود. در شترمرغهای مسـن تـر ایـن مرگ و میر کمتر میباشد، باکتری از طريق غذا و آب آشامیدنی منتقل می‌شود، همچنین ممکن است در اثر دستکاری غیربهداشتی تخم‌ها، جنین را آلوده کند. جوجه‌های مبتلا باید از بقیه گله جدا شده و در قرنطینـه تحت درمان آنتـي‌بیوتیکی مناسب قرار گیرند.
در حالی که تقریبا تمامی پرندگان به دلیل درجـه حـرارت بالای بدنشان یک ایمنی طبیعی در برابر باسلیوس انتراسیس دارند، شترمرغ‌ها نسبت به این بیماری حساس می‌باشند .این باکتری و هـاگ‌های آن بسیار مقاوم بوده و ممکن است سال‌ها در خاک‌های آلوده باقی بمانند. معمولا عفونت از طریق گوارشی و عمدتا از طریـق پـودر استخوان حیوانـات الـوده که در تغذیه شترمرغ‌ها مورد استفاده قرار گرفته رخ می‌دهد. جهت پیشگیری از وقوع بیماری استفاده از واکسن شارين موثر و موفقیت آمیز میباشد.
سل:
تا سال ۱۹۶۰ بیماری سل یکی از علل عمده مرگ‌ومیر شترمرغ در باغ وحش‌ها بود. در صنعت پرورش شترمرغ مـوارد بروز سـل بـه صورت تک تک و بخصوص در پرندگان مسن‌تر دیده می‌شود. باسیل سل در خاک، کود و بستر سال‌ها باقی می‌ماند، از آنجایی که هنـوز درمان قاطعی برای این بیماری در شترمرغ وجود ندارد، لذا این عفونت تهدید مزمنی برای شترمرغ‌ها محسوب می‌شود. استرس، سوء تغذیه و دیگر عوامل منفی، خطر عفونت را افزایش می‌دهند. شترمرغ‌ها باید تنها از گله‌هایی که دارای گواهی عاری بودن از بیماری را دارند، تهیه شوند و پرندگان بیمار جدا شده و فورا معدوم گردند.
عفونت چشم‌ها:
گرد و غبار بعضی غذاها یا بستر ممکن است چشم جوجه شترمرغ‌ها را تحریک نموده منجر به بروز کوژونکتیویت مکانیکی شود. این آزردگی ممکن است توسط باکتری‌های بیماری‌زا تشدید شده موجب بروز کراتیت یا حتی آبسه‌های روی قرنیه چشم شوند. کونژونکتیویت، رینیت و سینوزیت هموفیلوس گالینا روم به تنهایی و یا همراه با مایکوپلاس‌ها موجب بروز این عوارض می‌شوند، استرس، هوای سرد و کوران هوا از عوامل مستعدکننده محسوب می‌شوند. این بیماری معمولا در گله به طور سریع گسترش می‌یابد ( از طریق تماس مستقیم با آب آشامیدنی ). برای حل مشکل باید مبتلایان را از گله جدا و درمان نمود. ضمنا شرایط محیط نگهداری را نیز بهبود بخشید.
مایلکو پلاسموز:
این بیماری تنها جوجه شترمرغهای جوانی که کمتر از یک سال سن دارند را مبتلا نموده و در پرندگان مسن‌تر بدون علائم یا به شکل سینوزیت ظاهر می‌شود. انتقال عامل بیماری از طریق ذرات معلق در هوای ورود پرندگان بیمار، ناقلین بیجان و یا از طریق تخم‌های هچری صورت می‌گیرد. درمان با آنتی‌بیوتیک‌های وسیع الطیف انجام می‌شود. پرندگان بهبود یافته ایمنی موقتی را نشان می‌دهند.
اورنیتوز:
حیوانات در هر سن و تمامی‌گونه‌های پرندگان نسبت به عفونت‌های کلامیدیایی حساس می‌باشند. بنابراین جای تعجب نیست که گزارش‌هایی از وقوع انفرادی این بیماری در شترمرغ در فرانسه و افریقا جنوبی وجود دارد. بیماری عمدتا از طریق تنفس هوای آلوده انتقال می‌یابد. ممکن است عفونت‌های نهفته توسط آلودگی‌های ثانویه، عوامل محیطی، استرس حمل و نقل، سوء تغذیه و... فعال شود. انتقال این بیماری از طریق گزش حشرات نیز ممکن است. تا حصول اطمینان از پاک شدن گله درمان مناسب ضروری است.
قارچ‌ها و تخم‌ها:
کاندیدیاز:
کاندیدیاز یک عفونت قارچی است که می‌تواند توسط کاندیدا آلبيکنس، کاندیدا مونیلیفورمیس و دیگر مخمرها ایجاد شود. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها و ضعف بهداشت تغذیه و آب آشامیدنی زمینه بروز این عفونت را مساعد می‌کند. این عفونت ضایعاتی را در محوطه دهانی شترمرغ‌ها ایجاد می‌کند. همچنین در شترمرغهای تخمگذار موجب کاهش جذب ویتامین‌های ب - کیملکس شده و موجب مرگ و میر جنین قبل از مرحله از تخم در آمدن می‌گردد.
اسیرژیلوز:
غذای گل آلود یا دارای گرد و غبار و رطوبت بالا و تهویه ضعيف ( مقادیر بالای آمونیوم ) از عوامل مستعد کننده بروژ اسپرژیلوز می‌باشند. عفونت از طريق تنفس‌هاگ‌های قارچ منتقل می‌شود. هنگامی‌که یک تخم آلوده در گرمخانه قرار می‌گیرد، ممکن است هاگ‌های قارچ راشدیدا پخش نموده و موجب عفونت دیگر جوجه‌ها شود. جوجه‌های جوان که ایمنی طبیعی کافی در برابر اسپروفیت‌های قارچ ندارند در سنین زیر یک ماه متحمل تلفات زیادی می‌شوند. به منظور پیشگیری از وقوع این عفونت، رعایت بهداشت در محوطه گرمخانه ساده‌ترین و بهترین راه حل میباشد.
درماتیت قارچی:
این بیماری بیشتر در جوجه‌های مسن‌تر شترمرغ دیده می‌شود. کمبود تغذیه‌ای (ویتامین ب کمپلکس ، روی) و جایگاه مرطوب و کثیف موجب تشدید بیماری می‌شوند. برای حل این مشکل، رعایت موازین بهداشتی و درمان مناسب ضروری است.
انگل‌های داخلی
کوکسیدیوز:
کوکسیدیوز در بین پرندگان جوان بخصوص زمانی که روی بستر باز با مرطوب نگهداری می‌شوند، ممکن است موجب بروز تلفاتی در گله شود. نکته مهم در خصوص شترمرغ آن است که در بین داروهای کوکسیدیواستات گروه Ionophore برای شترمرغ‌ها سمی‌بوده و نباید مورد استفاده قرار گیرند.
هیستومونیاز:
این بیماری به نام بیماری سرسیاه نیز شناخته می‌شود. هیستومونیاز در جوجه شترمرغهای جوان مرگ و میر زیادی را ایجاد می‌نماید. این بیماری از طریق مدفوع پرندگان آلوده منتقل شده و ضایعاتی را در روده ایجاد می‌کند. آزمایش منظم مدفوع همراه با درمان پیشگیری کننده باید صورت گیرد.
کرم نواری شترمرغ‌ها:
مانند سایر آزردگی‌ها، جوجه شترمرغ نسبت به کرم‌های نواری حساس‌تر میباشد. در پرندگان مسن‌تر آلودگی به کرم‌های نواری علیرغم استفاده از جیره‌های متعادل می‌تواند موجب سوء‌تغذيه شود، درمان با داروهای مناسب صورت گرفته و باید شش ماه بعد تکرار شود.
کرم نخی شکل:
این کرم‌ها مویی شکل و بی‌رنگ بوده و می‌تواند در معده شترمرغ موجب انسداد غدد ترشحی شوند. یا به وجود آمدن یک لایه محافظ موکوسی بر روی این انگل‌ها شیرابه‌های معده به غذا نمی‌رسد. این آلودگی کرمی در جوجه‌های جوان کمتر از ۸ ماه می‌تواند تا ۸۰ درصد مرگ و میر را موجب شود. شترمرغ‌ها تنها میزبان این انگل می‌باشند. همچنین این انگل یک انگل بیابانی بوده و بسیار مقاوم میباشد. این کرم‌ها به مدت سه سال بدون هیچ میزبانی زنده باقی می‌مانند. درمان منظم مبتلایان و پرندگان که در معرض آلودگی هستند، ضروری میباشد. باید توجه نمود که استفاده از داروی ضد انگل لوامیزول موجب بروز اختلالاتی در معده و روده شترمرغ‌ها شده و در انگل‌ها موجب بروز مقاومت می‌شود. کرم‌های معدی (گونه‌های آسکاریدیا) و دیگر گونه‌های نماتود می‌توانند شترمرغ‌ها را آلوده نمایند و با استفاده دوره‌ای از داروهای ضدانگل شترمرغ‌ها عاری از این آلودگی‌ها باید نگهداری شوند.
انگل‌های خارجی:
کنه‌ها:
کنه‌ها می‌توانند با گزش شترمرغ‌ها به پوست صدمه وارد کننده همچنین کنه‌های گونه آميليوما می‌توانند بیماری‌ها را از طریق گزش به انسان منتقل نمایند (ویروس تب کنگو - کریمه).
شپش:
شپش شترمرغ به پرهای پرنده صدمه وارد نموده و باعث‌ایجاد ظاهری ژولیده در حیوان می‌شود. در این آلودگی‌ها، سم پاشی‌های منظم و تکرار آن بعد از یک هفته ضروری است.
جرب‌های ساقه پر:
جرب‌های ساقه بر در حال حاضر بسیار نادر هستند، این جرب‌ها موجب صدمه به پرهای پرنده شده و همچنین موجب ایجاد آب ریزش از بینی می‌شوند.
مگس‌ها ( تاسرانيا):
مگس شترمرغ موجب تحریک و خارش پوست می‌شود و به دنبال گوش و خونخواری ممکن است محل گزش عفونی شده ضایعات پوستی ایجاد نماید.
بیماری‌های تغذیه‌ای:
کمبودها:
جدای از ظاهر عمومی یک شترمرغ، رنگ پوست نشانگر خوبی از وضعیت تغذیه پرنده میباشد که از پشت حیوان به خوبی دیده می‌شود، بدین وسیله می‌توان از تغذیه مطلوب و یا سوء‌تغذيه و کمبود حیوان آگاهی یافت. آزردگی‌های ناشی از کمبود سلنیوم و مناسبی در آفریقای جنوبی و استراليا معمول میباشد. در اثر این کمبود، علائم بیماری عضله سینه درشترمرغ ایجاد شده و موجب ناتوانی حرکتی می‌شود. همچنین می‌تواند باعث کاهش باروری در شترمرغ شود. کمبود اسید پانتوتیک و بیوتین بسیار نادر بوده و در جوجه شترمرغ‌هایی که منحصرا توسط جیره‌های خالص گندم تغذیه می‌شود رخ می‌دهد.
تغییر شکل غضروف و استخوان‌ها:
تغییرات مرضی در غضروف‌ها اغلب ناشی از اسیدوز میباشد. علت بروز این حالت درصد بالای ترکیبات کلر در برابر سدیم و پتاسیم میباشد.
آغاز تغییر شکل استخوان‌ها ناشی از عدم تعادل کلسیم در برابر فسفر میباشد. تکمیل متقابل جیره غذایی ضروری میباشد. در بسیاری از مزارع پرورش شترمرغ در آفریقای جنوبی شترمرغ‌ها سولفات منیزیم در غذا با آب آشامیدنی داده می‌شود.
انسداد پیلور:
معده شترمرغ بسیار کوچک بوده، لذا نسبت به انباشتگی سنگدان بسیار حساس است و با افزایش سن، خطر انسداد معده کاهش می‌یابد. این مشکل در ارتباط مستقیم با تغذیه و مدیریت گله میباشد. در تغذیه شترمرغ‌ها باید به میزان علوفه، کاه، مواد فیبری، شن، سنگریزه و خوردن اشياء خارجی توجه نموده و آن‌ها را تحت کنترل در آورد.
پیچ خوردگی:
پیچ خوردگی روده‌ها در شترمرغ ملاحظه شده است اما در شترمرغهای جوان ۱۲- ۴ ماهه نادر است. این عارضه به دنبال تغییرات ناگهانی در جیره غذایی و خوردن مقادیر زیاد فیبر رخ می‌دهد.
راشیتیسم:
این عارضه عمدتا در سنین 1 تا 4 ماهگی دیده می‌شود. کمبود کلسیم، ویتامین D، كمبود یا فقدان فسفر و یا مقادیر بالای کلسیم در جیره غذایی شترمرغ‌ها می‌تواند موجب بروز این عارضه شود. در جیره‌های کنستانتره‌ای که ۳ تا ۴ درصد کلسیم دارند، جذب فسفر مختل شده این عارضه در پرنده ایجاد می‌شود و همچنین اسهال مداوم می‌تواند موجب کاهش جذب املاح و ویتامین‌ها گردد. لذا به دنبال آن می‌تواند این عارضه ملاحظه شود.