به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ تب پرورش تجارتی شترمرغ در اواخر قرن نوزدهم از آفریقای جنوبی به ایالات متحده رسید و در ابتدا جمعیتی از شترمرغ که ۱۹۰۰ قطعه تخمین زده می‌شد در کالیفرنیا و آریزونا مستقر شدند. یک سرمایه‌گذار در سال ۱۹۰۰ پیش‌بینی کرد که درآمد پرهای شترمرغ به درآمد حاصل از کشمش و پرتقال پیوسته و یکی از صنایع راهبردی در کالیفرنیا خواهد شد. اما تغییر شرایط اجتماعی و اقتصادی درست قبل و در طول جنگ اول جهانی منجر به سقوط جهانی صنعت مذکور گردید. زمان تعیین خواهد کرد که آیا علاقه فعلی به پرورش شترمرغ فقط یک حرفه کاملا تئوریک است که وقتی عرضه واقعی نیاز (تقاضای) واقعی را تامین کند یا اگر به حرفه‌ای پویا به لحاظ اقتصادی تبدیل شود، فروکش خواهد کرد.
پیشروان صنعت ادعا می‌کنند که شترمرغ پرنده‌ای چندمنظوره است که گوشتی ترد، پوستی مناسب برای تهیه البسه و پرهای مناسب برای دکوراسیون‌ها دارد. شترمرغ متعلق به یک خانواده از پرندگانی به نام ratite می‌باشد. این خانواده شامل پرندگانی هستند که قادر به پرواز نبوده و فاقد تیغه استخوان جناق سینه می‌باشند و این شامل شترمرغ‌ها اموها، کاساواری‌ها و غیره می‌باشند. شترمرغ بزرگترین پرنده در دنیاست. این پرنده طول عمری از ۳۰ تا ۷۰ سال دارد. شترمرغ با ارتفاع ۷-۶ فوت ۳۰۰ تا ۴۰۰ پوند وزن داشته و می‌تواند با سرعت ۳۰ تا ۵۰ مایل در ساعت برای مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه با گام‌های ۱۲ تا ۱۵ فوتی بدود و قادر است تا ارتفاع ۵ فوت بپرد. محتويات تخم یک شترمرغ معادل با ۲۴ عدد تخم مرغ است.
شروع کار پرورش شترمرغ
با توجه به موارد گفته شده و عنایت به نکاتی از قبیل: نزدیکی به بازار مصرف، وجود امکانات زیربنایی مناسب و تراکم مناسب مزارع موجود می‌توان تا حدودی اولویت استان‌های گوناگون را به شرح زیر تعیین کرد:
• استان سمنان
• استان مرکزی؛
• استان اصفهان؛
• استان قزوین؛
• استان‌های شرقی مانند استان خراسان شمالی، خراسان رضوی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان؛
• مناطق مرکزی کشور شامل استان‌های کرمان، یزد، شیراز؛
• استان تهران؛
• استان زنجان.
و در انتها استان‌های شمالی و جنوبی کشور به دلیل وجود رطوبت بالا و تاثیر منفی آن بر روی کمیت و کیفیت تولید و همچنین بالابودن هزینه‌های تولیدی این مناطق نسبت به مناطق دیگر کشور، جز اولویت‌های آخر تقسیم بندی می‌شوند.
انتخاب زمین
جهت انتخاب زمین مناسب برای اجرا باید مواردی از قبیل در دسترس بودن امکانات رفاهی مانند جاده‌های ارتباطی مناسب، نزدیکی برق، آب و ... را مد نظر قرار داد و حتی‌الامکان سعی نمود تا زمین موردنظر به گونه‌ای انتخاب گردد که سرمایه‌گذار جهت آماده‌سازی آن و تهیه امکانات کمترین هزینه را متحمل گردد. ضمن اینکه مکان موردنظر باید دارای حداقل ضوابط جهاد کشاورزی جهت اجرای پروژه باشد که برخی از‌این ضوابط عبارتند از:
• داشتن حداقل فاصله یک کیلومتر با مراکز نگهداری دام و ماکیان گوشتی؛
• داشتن حداقل فاصله دو کیلومتر با مراکز نگهداری دام و ماکیان داشتی؛
• داشتن حداقل فاصله دو الی سه کیلومتری با مناطق مسکونی و مواردی از‌این قبیل که جهت احراز استعلام مثبت و صدور اجازه فعالیت از سوی سازمان‌های ذیربط لازم می‌باشد.
نحوه گرفتن مجوزهای قانونی
مراحل گوناگون جهت اخذ مجوز صنعتی پرورش شترمرغ کاملا شبیه دیگر رشته‌ها و به صورت زیر است:
• تهیه طرح توجیهی فنی با رعایت کلیه ضوابط فنی و قانونی؛
• تهیه نقشه جانمایی ساختمان‌ها و تأسیسات؛
• مراجعه به واحد امور دام شهرستان و ارایه درخواست به همراه مدارک فوق و تشکیل پرونده؛
• ادامه باقی مراحل طبق دستور و نظر واحد امور دام جهاد کشاورزی شهرستان؛
انواع مدیریت
به طور کلی سه سیستم مدیریت در شترمرغ وجود دارد:
• سیستم بسته یا متمرکز؛
• نیمه بسته یا نیمه متمرکز؛
• باز یا غیر متمرکز
در سیستم‌های بسته، شترمرغ‌ها در فضایی محدود نگهداری و با غذای آماده تغذیه می‌شوند اما در سیستم‌های باز پرندگان در مراتع وسيع آزادانه پرورش می‌یابند. سیستم نیمه بسته که تلفیقی از دو سیستم فـوق می‌باشـد در شرایط صنعتی کارآمدتر بوده و با استقبال بیشتری از سوی پرورش‌دهندگان مواجـه اسـت. البتـه بـایـد دقت داشت که انتخاب نوع سیستم بستگی تام بـه شـرایط موجود از قبيل آب و هـواء اقليم، امکانات بالقوه و بالفعل، میزان سرمایه‌گذاری، تعداد پرندگان و ... خواهـد داشـت.
بـه طـور مـثـال در آفریقـا بـه دليـل وجـود مراتع گسترده و حالت نیمه سنتی سیستم اعمالی بـه صـورت باز و در اروپا به دلیل محدودیت زمین سیستم بسته می‌باشد. باید توجه داشت که صرف نظر از نوع سیستم اعمالی در تمامی مزارع هدف تولید گوشت و چرم و سایر محصولات این پرنده می‌باشـد لـذا در هر مزرعه تعدادی پرنـده بـه عنـوان پرندگان مادر جهت تولیـد تخم نگهداری شده و از جوجه‌های به دست آمده از این پرندگان جهت پرورش تا سن کشتار (۹-۱۴ ماهگی) و استحصال گوشت، پوست و ... استفاده می‌گردد.
در ایـران بـه دليـل نـوع خـاص آب و هوایی شرایط موجـود سیستم‌های مدیریتی نیمـه بسـته دارای اقبال بیشتری می‌باشند. به طور کلی در این سیستم‌ها فضاهایی جهت سایبان و پناهگاه، محـل‌های تخم‌گذاری محـل تغذیه و گردشگاه‌هایـی ویـژه جهت پرندگان در نظر گرفته می‌شود.
در هر صورت و صرف نظر از نوع مدیریت اعمال شده در هر مزرعه باید توجه داشت که جهت بازدهی بیشتر و افزایش بهره‌وری نیروی انسانی شاغل در مزرعه، تقسیم کار و مسئولیت‌ها به گونه‌ای انجـام گیرد که علاوه بر مشخص بودن حدود وظایف و مسئولیت‌های هر شخص کمترین تداخل را در امور افراد مختلف با یکدیگر شاهد باشیم.
در یک مدیریت پویا و موفـق حـدود مسئولیت‌ها و اختیارات هـر شخص كاملاً معيـن بـوده و از تداخـل وظايـف افـراد بـه خوبی جلوگیری می‌گردد. علاوه بر‌اینکه ایجاد یک فضای صمیمی و دوستانه که هر شخص را مجـاز بـه ابـراز عقیده و ارائه راهکار جهت حل مشکلات احتمالی موجود می‌نماید موجب بروز جوی صمیمانه و حالت پویا در سیستم خواهد بود. بدیهی که در‌این حالت در صورت وجود هرگونه مشکل احتمالی امکان یافتن راه‌حلی مطمئن و سریع بسیار راحتتـر خواهد بود و بـا وجـود تقسیم وظایف و روشنی حدود اختیارات و وظایف می‌توان از بروز مشکلات جدی اجتناب نمود.
طراحی ساختمان و تاسیسات
در طراحـی سـاختمان‌ها و تاسیسات یک مزرعه عوامل گوناگونی تاثیرگذار هستند که از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
نوع آب و هوا و اقلیم منطقه
به طور مثال در مناطـق سـرد، نورگیری سالن‌ها و تامین گرما از عوامل مهمی در طراحـی هستند امـا بالعکس در مناطـق گـرم کـه میزان تابش آفتاب و دمای محیط بیش از حد معمول است، داشتن فضای بیشتر ساییان بهتر خواهـد بـود
نوع مصالح در دسترس
مسلما استفاده از مصالح موجود در منطقه موجب کاهش هزینه‌های حمل و نقل، سازگاری بیشتر سازه‌ها با اقلیم منطقه و در نتیجه استهلاک کمتر و ... خواهد شد.
نوع مدیریت اعمالی در گله
در سیستم‌های مدیریتی باز، نوع طراحی کاملا متفاوت با انواع بسته و نیمه بسته خواهد بود.
ارزانی و استهلاک پایین سازه انتخابی
انتخاب و خرید گله مادر
صرف نظر از نوع روش انتخابی جهت شروع یک پروژه، مهمترین گام جهت آغاز کاری موفق تهیه پرندگانی مناسب با ذخایر ژنتیکی مطلوب جهت تشکیل گله مادر می‌باشد. انتخاب یک گله مادر به عوامل مختلفی از قبیل: نوع آب و هوای منطقه، میزان زمین و تاسیسات موجود، هدف تولید و نوع و میزان سرمایه گذاری بستگی دارد.
به طوری که هنگام تهیه پرندگان باید دقت کرد که شرایط اقلیمی مزرعه مبداء و مقصد تا حد امکان بیشترین تشابه را به یکدیگر داشته باشند که این امر مطمئنا تاثیر بسزایی در سازگاری سریعتر پرنده با محیط جدید خواهد داشت از طرف دیگر تاسیس مزرعه تنها تولید تجاری گوشت، پوست و سایر محصولات را به عنوان هدف اصلی در نظر بگیریم پرندگانی مناسب خواهند بود که دارای توانایی‌های بیشتر در تولید می‌باشند اما اگر هدف اصلاح نژاد و تولید پرندگان اصلاح شده با ذخایر ژنتیکی بالا جهت فروش به مزارع مادر می‌باشد باید پرندگانی مد نظر قرار گیرند که دارای شناسنامه ژنتیکی کاملا مشخص و توانایی‌های ژنتیکی بالا باشند.
باید مد نظر داشت که در حالت اول کمیت و کیفیت تولید موردنظر بوده و سعی مزرعه‌دار همواره بر آن است تا علاوه بر تولید بیشتر کیفیت مطلوب تر نیز حاصل آید اما در حالت دوم بیشترین توجه بر روی کیفیت پرندگان تولیدی متمرکز می‌باشد و در‌این مزارع سعی بر آن است تا پرندگان تولیدی از لحاظ ژنتیکی و نژادی دارای برترین خصوصیات باشند و بتوانند این خصوصیات را به نسل‌های بعدی خود انتقال دهند. از طرف دیگر میزان سرمایه‌گذاری اولیه نیز تاثیر مستقیمی بر روی انتخاب روش اولیه خواهد داشت.
به طور کلی جهت شروع یک پروژه، سه راه مد نظر می‌باشد:
• خرید تخم نطفه دار و جوجه کشی؛
• خرید جوجه در سنین مختلف
• خرید پرندگان مولد
در مورد نخست على رغم نیاز به سرمایه اولیه کمتر دارای خطرات بیشتری خصوصا برای کسانی که آشنایی کافی به مسائل جوجه‌کشی و پرورش جوجه ندارند، خواهد بود و لذا تنها در مواردی پیشنهاد می‌گردد که شخص سرمایه‌گذار دارای تخصص و تجربه کافی در‌این زمینه باشد و یا از گروه مشاور متخصص و معتمد استفاده نماید. ضمن اینکه میزان خواب سرمایه در این حالت بیش از دو سال خواهد بود. روش دوم خرید جوجه‌های تعیین جنسیت شده در سنین چهار هفتگی به بالا خواهد بود.
در‌این روش علی‌رغم هزینه بیشتر نسبت به روش اول مشکلات کمتری در انتظار مزرعه‌دار خواهد بود زیرا شترمرغ‌های دو ماهه به بالا دارای مقاومت بیشتری در مقابل شرایط نامساعد محیطی بوده و نگهداری آن‌ها نیاز به تجربه کمتری نسبت به تخم و جوجه‌های جوان‌تر دارد لیکن در‌این روش نیز زمان تولید با توجه به سن پرنده خریداری شده از شش ماه (در صورت خرید پرندگان پیش مولد ۱/۵ ساله) تا دو سال متغیر خواهد بود.
سومین روش خرید پرندگان مولد بالغ می‌باشد که این امر مستلزم صرف هزینه اولیه بالایی خواهد بود اما به تولید‌کننده این امکان را می‌دهد که فورا شروع به تولید نماید. با توجه به موارد ذکر شده پیشنهاد ما این است که جهت شروع در صورت امکان ترکیبی از هر سه روش گفته شده بکار گرفته شود تا علاوه بر کاهش فشار مالی وارد بر سیستم ناشی از انتخاب روش سوم، ریسک و خطرات احتمالی در روش اول را نیز نداشته باشیم ضمن اینکه با اتخاذ این روش ترکیبی مدت انتظار جهت شروع تولید نیز بسیار کمتر از حالت دوم خواهد بود.
در هر حال و بدون توجه به نوع سیستم انتخابی، سرمایه‌گذاران باید توجه داشته باشند که در هنگام شروع از خرید پرندگانی که دارای مراتب خویشاوندی بالا و پتانسیل ژنتیکی پایینی هستند، خودداری نمایند و خرید از مزارع معتبری که ضمانت‌های کافی و مستند ارائه می‌دهند در اولویت قرار دهند و بدین نکته توجه داشته باشند که صرفه‌جویی در‌این زمان و خرید پرندگان ارزان قیمت و بی‌کیفیت ضررهای غیر قابل جبرانی را در اینده در پی خواهد داشت.