به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ در حال حاضر، با توجه به وجود محدودیت‌های فراوان در بهره‌برداری از منابع آبی، توجه به توسعه پرورش ماهی در قفس و جایگزینی آن با فعالیت‌های صیادی در اغلب کشورها آغاز شده است. در متن ذیل با برخی از ویژگی‌های پرورش ماهی در قفس و مزایا و معایب آن آشنا می‌شویم.
بسیاری از گونه‌های ماهیان از جمله گربه ماهی، تیلاپیا، استریپدبس، قزل آلا، کپور ماهیان و... برای پرورش ماهی در قفس مناسب هستند. قفس بایـد بـه راحتی قابل دسترس و یک راه ورودی جهـت عمليـات غذادهی روزانه، مراقبت و تمیز کردن داشـته باشـد. وجـود یک اسکله برای رفت و آمـد بر روی قفـس‌ها لازم است. اسکله‌ای بـا عـرض یک متر می‌توانـد سـه قفس ماهی را پشتیبانی کند. یک قفس در یک سوی اسکله و دیگری در ناحیه انتهایی اسکله بایدواقـع شـود. یک قفس ۴.۴.۸ فوت می‌توانـد هـزار گربه ماهی را در خود جای دهـد.
البته چنان چه کسی برای اولین بار این کار را انجام می‌دهد، بهتر است با ۵۰۰ قطعه کار را آغاز نماید. ماهیان درون قفس به راحتی صید و غذادهی شوند.
انواع قفس‌ها:
- قفس‌هایی که در ستون آب پنهان شده‌اند (از سطح تا بستر آن‌ها در آب قرار دارد)؛
- قفس‌های شناور؛
- قفس‌هایی که از بویه ساخته شده‌اند و تا نیمه در آب قرار دارند؛
- قفس‌های کفی که در بستر رودخانه یا دریا قرار می‌گیرند.
این موارد خود به صورت زیر دسته‌بندی می‌شوند:
- قفس‌های منفرد یا چند تایی؛
- قفس‌های انعطاف پذیر؛
- قفس‌هایی که خودشان را در آب حفظ می‌کنند؛
- قفس‌هایی که توسط قایق برپا می‌شوند.
انتخاب نوع قفس بستگی به مکان و شرایط موجود در سایت مزرعه دارد.
مکان‌یابی قفس:
پرورش در قفس نیازمند حداقل دو فوت آب در زیر قفس است تا فضولات حاصل از قفس به درون آن وارد شود. چنانچه قفس‌ها در کنار هم یا در چند ردیف واقع شوند، نیاز به انواع هواده‌ها می‌باشد. قفس‌ها برای غذادهی و تمیز کردن و نیز چرخش خوب و مناسب آب نیاز به امکان دسترسی کافی دارند. قفس‌ها باید دور از نواحی پوشیده شده از گیاهان و بسترهای علفی واقع شوند. طراحی و ساخت قفس‌ها:
انتخاب محل:
- نقشه سایت قفس‌ها شامل: قفس‌ها، اسکله، مکانی جهت راه رفتن در کنار یا روی قفس‌ها، مکانی جهت تهیه و نگهداری غذا و نیز آماده‌سازی ماهیان برای فروش، استخرهای هچری و نوزادگاهی (در صورت نیاز در مکان).
ساختار:
- اسکلت اصلی، مواد مورد نیاز برای ساخت (بامبو، چوب، گالوانیزه، بامبو و....) و طناب‌های بر پا نگهدارنده و لازم جهت جابجایی.
- دیوارها، کف و سقف، شبکه توری از جنس فیبر طبیعی یا مصنوعی، نرده‌های توری فلزی از جنس گالوانیزه یا تورهای به هم جوش‌خورده از جنس گالوانیزه باشند. (مواد مختلف باید در سایت آزمایش و بررسی شوند و در نهایت ماده مناسب جهت کار برای قسمت‌های مختلف انتخاب شود).
- قسمت‌های شناور، حلقه‌های انعطاف‌پذیر حدفاصل از جنس فلز یا پلاستیک (پرشده توسط هوا، کف یا فیبر) و بویه‌های جدا کننده.
- حلقه‌های اتصال‌دهنده قسمت‌های مختلف.
- طناب‌ها و ابزارهای مهارکننده از جمله لنگرها.
- موج‌شکن یا شکننده آب.
کاهش اکسیژن منجر به مرگ و میر ماهی‌ها در قفس‌های درون دریاچه یا استخرها می‌شود. در مورد سیستم‌های هوادهی باید اشاره کرد که مسلما دستگاه هواده در مزرعه مفید است. ضمنا استفاده از دستگاه‌های پمپاژکننده آب نیز نمی‌تواند به خوبی سیستم‌های هوادهی عمل کند. پس حتما باید یک سیستم هواده خوب خریداری شده و در مزرعه نصب شود تا در مواقع مورد نیاز، استفاده شود. به‌این ترتیب از وارد شدن استرس به ماهیان و در نتیجه مرگ و میر آن‌ها جلوگیری شده، تولید ماهی افزایش یابد.
شکل و اندازه:
تخمین شکل و اندازه به شرایط منطقه، گونه مورد نظر جهت ذخیره‌سازی، میزان ذخیره‌سازی، میزان تولید و... بستگی دارد.
خرید ماهیان از تولیدکنندگان معتبر:
پرورش‌دهندگان باید ماهیان خود را از تولیدکنندگان معتبر خریداری کنند. هنگام خرید از فروشنده، کارت گارانتی درخواست شود. چنانچه از فروشندگان دوره‌گرد یا عمده‌فروشان ناشناس ماهی خریداری نشود.
هوا دهنده‌ها (تهویه کننده‌ها):
کاهش اکسیژن منجر به مرگ و میر ماهی‌ها در قفس‌های درون دریاچه یا استخرها می‌شود. در مورد سیستم‌های هوادهی باید اشاره کرد که مسلما دستگاه هواده در مزرعه مفید است. ضمنا استفاده از دستگاه‌های پمپاژکننده آب نیز نمی‌تواند به خوبی سیستم‌های هوادهی عمل کند. پس حتما باید یک سیستم هواده خوب خریداری شده و در مزرعه نصب شود تا در موقع لازم مورد استفاده قرار گیرد. به‌این ترتیب از وارد شدن استرس به ماهیان و در نتیجه مرگ و میر آن‌ها جلوگیری شده، تولید ماهی افزایش یابد، و ضمن ممانعت از شکوفایی جلبکی، چرخش آب در استخر یا قفس به خوبی انجام می‌شود. لذا می‌توان سرمایه‌گذاری خود را با خرید یک سیستم هواده حفظ و تضمین کرد.
انتخاب گونه و ذخیره سازی:
انتخاب گونه و ذخیره سازی به قابلیت دسترسی گونه و دمای آب مورد استفاده بستگی دارد.
ذخیره سازی:
تعداد ذخیره‌سازی در قفس بستگی به حجم قفس، نوع گونه مورد پرورش، اندازه قفس، تک گونه‌ای یا چند گونه‌ای بودن پرورش، غذادهی و میزان غذای مورد مصرف، روش‌های غذادهی و ضریب تبدیل غذاء دوره تعویض یا تمیز کردن شبکه توری، پالایش، حفظ و بهبود کیفیت آب، امکان انتقال قفس به محیط جدید در مواردی که محیط نامناسب می‌شود، زمان صید و انتخاب سایز مناسب برای صید دارد.
ذخیره‌سازی در حجم کمتر باعث به دست آمدن ماهیان بزرگتر در زمان کوتاه‌تر می‌شود (نسبت به ذخیره‌سازی در حجم بیشتر) در‌این گونه پرورش برای به دست آمدن ماهی با وزن حدود ۵۰۰ گرم تا پایان فصل رشد، ماهیان شش تا هشت اینچی ذخیره‌سازی می‌شود. ذخیره‌سازی در رنجی کمتر از میزان توصیه شده ممکن است باعث رفتار تهاجمی(بسیار فعال) در ماهیان شود. همچنین ذخیره‌سازی ماهیان تقریبا هم اندازه در مدیریت ذخیره‌سازی ماهیان بسیار پراهمیت است.
ماهیان بزرگتر، توانایی غالب شدن بر ماهی‌های کوچکتر و آسیب رساندن به آن‌ها را دارند که‌این مساله خود به کاهش میزان رشد آن‌ها می‌انجامد. دستکاری ماهیان برای آن‌ها استرس‌زا بوده و بهترین زمان برای ذخیره‌سازی زمانی است که دمای آب، سرد باشد. این مسئله باعث کاهش استرس و در نتیجه مرگ و میر می‌شود. این مسئله که دمای بدن ماهیان با دمای آب اطراف، سازگار شود، بسیار با اهمیت است.
چنانچه آب درون کانتینر با آب استخر یا مزرعه f۵ درجه یا pH۲ تفاوت داشته باشد باید به آرامی‌آب استخر را با آب کانتینر هم دما کرد. (مبادله ۱/۲ آب مخزن با ۱/۲ آب استخر). چنانچه ماهیان درون کیسه هستند، شما می‌توانید با قرار دادن کیسه‌ها درون مدخل استخر باعث سازگار شدن دمای بدن ماهیان با آب استخر شويد. ماهیانی که قرار است ذخیره‌سازی شوند باید از نظر سلامتی آزمایش شوند. ماهی‌های زخمی، دارای بدن لکه لکه و باله‌های ساییده شده نباید استفاده شوند.
ماهیان سالم باید از صیدشدن گریخته و هنگامی‌که به آن‌ها نزدیک می‌شوید به سرعت فرار کنند. اقدام به غذادهی کم و غیرمغذی باعث بروز عدم موفقیت و شکست در پرورش ماهیان در قفس می‌شود. در طی فصل رشد، ماهیان نباید دچار آشفتگی شوند. حرکت دادن قفس، صید ماهیان، خارج کردن قفس از آب برای مشاهده ماهیان، شنا کردن و یا صید اطراف قفس و یا قرار دادن قفس در مکانی که به دلایل مختلف دچار آشفتگی می‌شود می‌تواند باعث ایجاد استرس در ماهیان شود که استرس نیز در نهایت به بروز بیماری‌ها می‌انجامد. غذادهی خوب و مناسب در سلامتی ماهیان بسیار با اهمیت است. هرگز ماهیانی را که از سلامتی آن‌ها مطمئن نیستید، خریداری نکنید.
مزایای پرورش در قفس:
- نیاز به فضای کم
- تولید زیاد در هر واحد سطح
- امکان حرکت دادن و جابجا کردن در زمان آلودگی
- حفظ و نگهداری در برابر شکارچیان
- شرایط مناسب برای پرورش انواع گونه‌ها
- امکان استفاده از نواحی مربوط به بستر دریا در صورتی که برای کشاورزی مناسب نباشد
- سادگی و راحتی در صید و... از مزایای این سیستم پرورش هستند.
معایب پرورش در قفس:
- کاهش شدید اکسیژن محلول در آب
- وابستگی به غذاهای مصنوعی
- اتلاف غذا
- آلودگی
- تکرار در شیوع بیماری‌ها
- خطر سرقت ماهیان
- اختلاف و عدم توافق در استفاده از آب‌های طبیعی و ... از معایب این سیستم پرورشی هستند.
شقایق نوروزی