به گزارش «سرویس اطلاعات دارویی» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ جوجه‌های گوشتی که در معرض دماهای بالای محیطی قرار می‌گیرند، تغییرات رفتاری زیادی از خود بروز می‌دهند که این تغییرات به پرنده اجازه می‌دهد تا با محیط اطراف خود، تعادل گرمایی برقرار کند. بیشتر پرندگان به هنگام تنش گرمایی می‌نشینند، برخی از آنها ساکت و آرام در نقطه‌ای می‌ایستند و برخی دیگر در کنار دیوارها و آبخوری‌ها به حالت قوز کرده می‌ایستند.
معمولا در این شرایط، پرندگان بال‌های خود را آویزان و باز می‌کنند تا با کاهش عایق بدنی، سبب نفوذ و گسترش سرما به بدن خود گردند. در بدن پرنده، با اتساع رگ‌های خونی بافت‌های سطحی (مانند پوست)، جریان خون از برخی اندام‌های داخلی بدن مانند کبد، کلیه‌ها و روده‌ها، به سمت پوست تغییر مسیر داده، بدین طریق موجب تسهیل از دست دادن گرمای بدن می‌شود. در شرایط گرما، تنفس شدید یا نفس نفس زدن Panting در پرنده افزایش می‌یابد. خنک شدن و از دست دادن حرارت به هنگام تبخیر آب از مجاری تنفسی، به پرنده کمک می‌کند تا حرارت تولید شده در بدن را دفع نماید.
در هر صورت نفس نفس زدن که در نتیجه تنش گرمایی اتفاق می‌افتد، به فعالیت زیاد ماهیچه‌ای نیاز دارد که به تبع آن نیاز به مصرف انرژی افزایش خواهد یافت. بنابراین گرمای هوا، با کاهش بازده انرژی همراه است. به طور طبیعی انتظار می‌رود که پدیده نفس نفس زدن هنگامی رخ دهد که دمای اطراف پرنده نزدیک یا بالاتر از ۳۰ درجه سانتی‌گراد باشد. میزان رطوبت نسبی هوا به هنگام بروز تنش گرمایی، بر میزان تبخیر آب از مجاری تنفسی تاثیر می‌گذارد که این وضعیت می‌تواند میزان دفع حرارت بدن را تحت تاثیر قرار دهد.
طیور گوشتی نمی‌توانند به خوبی دیگر پرندگان اهلی، دما و رطوبت نسبی بالای محیط را تحمل کنند در شرایطی که دما و رطوبت نسبی بالا است، مرگ ناشی از تلاش پرنده برای خنک شدن، به ویژه در پرندگان سنگین وزن بسیار سریع اتفاق می‌افتد. پرندگان معمولی، از طریق نفس نفس زدن، در هر گرم آبی که از طریق ریه بیرون می‌دهند تقریبا ۵۴۰ کالری انرژی حرارتی از دست می‌دهند.
تاثیر نفس نفس زدن بر PH و تعادل اسیدی در جوجه‌های گوشتی:
PH خون به طور طبیعی به وسیله ریه‌ها و کلیه‌ها تنظیم می‌شود. این تنظیم، با سیستم‌های متعدد بافری که از تغییرات سریع PH جلوگیری می‌کنند، انجام می‌پذیرد. از آنجا که میزان تنفس در پرندگانی که تحت تاثیر تنش‌گرمایی قرار می‌گیرند، افزایش می‌یابد، به همان اندازه میزان دی اکسید کربن خون نیز کاهش می‌یابد. این امر، موجب بروز آلکالوزیس (Alkalosis) تنفسی (افزایش PH خون) می‌شود. تنش گرمایی، میزان پتاسیم و دیگر مواد معدنی بدن را نیز کاهش داده، تعادل الکترولیتی بدن را تغییر می‌دهد.
ارتباط بین تنش گرمایی و کاهش مصرف دان:
مصرف دان در جوجه‌های گوشتی در شرایط محیطی گرم، کاهش می‌یابد. این وضعیت، بخشی از سازگاری فیزیولوژیکی پرنده در شرایط تنش گرمایی است. کاهش مصرف دان سبب کاهش دریافت روزانه مواد مغذی، که با رشد پرنده در ارتباط هستند، می‌شود.
از آنجا که مصرف کمتر مواد مغذی، به معنی تولید حرارت بدنی کمتر است، بنابراین با وجود کند شدن سرعت رشد - به دلیل کاهش نیاز پرنده به از دست دادن گرما - تحمل شرایط گرمایی آسان می‌شود. نتایج حاصل از تحقیقات، به روشنی بیانگر این مطلب است که درصد زنده‌مانی پرندگانی که هنگام تنش گرمایی مصرف دان آنها افزایش می‌یابد، به ویژه در طول گرم‌ترین ساعات روز، کاهش می‌یابد.
فواید اجرای برنامه قطع دان در زمان تنش گرمایی:
علاوه بر افزایش تلفات ناشی از تنش گرمایی در طیور گوشتی، زیان‌های اقتصادی زیادی در ارتباط با این پدیده، به دلیل کاهش میزان رشد و بازده غذایی، ایجاد می‌گردد. بنابراین به طور طبیعی، پرورش‌دهندگان، به تحریک پرندگان برای مصرف دان در هوای گرم، تمایل دارند. هر چند تمامی روش‌های مدیریتی که موجب افزایش مصرف دان یا فعالیت پرنده در گرم‌ترین ساعات روز می‌شود، ممکن است نتیجه معکوس در پی داشته باشد.
مصرف زیاد دان، تولید حرارت پرنده را افزایش داده که در نتیجه آن، تلفات نیز افزایش می‌یابد. برنامه قطع دان در جوجه‌های گوشتی، پیش از گرم‌ترین ساعات روز در طول این ساعات، گرمای تولیدی توسط پرندگان را کاهش داده، قدرت زنده‌مانی آنها را افزایش می‌دهد. قطع دان، گرمای ناشی از هضم و جذب و متابولیسم مواد مغذی را کاهش می‌دهد و همچنین تاثیری آرام بخش بر پرنده می‌گذارد.
از آنجا که تحرک و جابه‌جایی حیوانات، از طریق انقباض ماهیچه‌ها صورت می‌گیرد، در نتیجه، فعالیت فیزیکی، سبب تولید گرما می‌شود. در شرایط گرما، این نوع تولید حرارت نیز به بار گرمایی پرنده می‌افزاید. بنابراین برای کاهش بار گرمایی تا آنجا که ممکن است باید پرندگان را در وضعیت آرام نگاه داشت. این عمل، به ویژه در طول گرم‌ترین ساعات روز، اهمیت دارد. با سپری شدن ساعات گرم روز و کاهش گرما، جوجه‌های گوشتی معمولا دوباره مصرف دان را آغاز می‌کنند.
راهکارهای کاهش تنش گرمایی در جوجه‌های گوشتی:
در سالن‌های باز و در شرایط آب و هوایی گرم و مرطوب، ایجاد جریان هوای مناسب و مصرف آب کافی، ضروری است. در‌این شرایط، تهویه باید در بیشترین حد ممکن باشد. جریان هوا، در از بین بردن تجمع گاز آمونیاک، دی اکسید کربن و رطوبت، نقش بسزایی دارد. نفس نفس زدن، با افزایش تبخیر آب از ریه‌ها همراه است. بنابراین پرنده در شرایط گرما مجبور است آب بیشتری مصرف کند تا از تنش ناشی از کاهش آب بدن (Dehydration) جلوگیری نماید.
آب آشامیدنی خنک، مصرف آب و غذا را تحریک کرده، میزان مصرف آنها را افزایش می‌دهد. در زمانی که پرنده با تنش گرمایی مواجه است، کاهش دمای بدن بسیار مفید است. در شرایطی که دمای آب آشامیدنی کمتر از دمای بدن باشد، حرارت بدن را جذب می‌کند. بنابراین در جوجه‌های گوشتی که در معرض تنش گرمایی قرار دارند، فراهم کردن آب آشامیدنی خنک و کافی، بسیار اهمیت دارد. معمولا هر عاملی که باعث افزایش مصرف آب آشامیدنی در زمان تنش گرمایی شود، میزان زنده‌مانی پرنده را تحت تاثیر قرار خواهد داد.
برخی از محققان، افزایش زنده‌مانی در جوجه‌های گوشتی که در معرض تنش گرمایی قرار گرفته‌اند و از نمک‌هایی مانند بیکربنات پتاسیم، کلرید پتاسیم، کلرید سدیم و کلرید آمونیم استفاده کرده اند را ناشی از افزایش مصرف آب آشامیدنی می‌دانند، نه از مصرف خود نمک به تنهایی. تنظیم جیره برای بهبود عملکرد جوجه‌های گوشتی در شرایط تنش گرمایی باعث می‌شود که مصرف دان و در نتیجه دریافت مواد مغذی کاهش یابد. بنابراین، باید غلظت‌های مواد مغذی جیره را افزایش داد. افزایش غلظت پروتئین جیره به تنهایی روش نادرستی است.
از آنجا که میزان انرژی جیره، باید همگام با سایر مواد مغذی افزایش یابد، بنابراین افزایش میزان چربی جیره نیز باید در نظر گرفته شود. غلظت‌های مواد معدنی و ویتامینه جیره نیز باید مورد بازنگری واقع شوند. اغلب، در طول دوره تنش گرمایی، استفاده از ویتامین C به عنوان یک عامل ضد تنش گرمایی، مورد توجه قرار می‌گیرد. انتخاب کوکسیدیواستات مناسب، به همان اندازه انتخاب آنتی اکسیدان‌ها و بازدارنده‌های قارچ و کپک - که موجب‌ایجاد ضایعات مواد خوراکی می‌شوند - حائز اهمیت است. از آنجا که پروتئین، گرمای متابولیسمی بیشتری نسبت به هیدرات کربن و چربی تولید می‌کند، بنابراین جیره‌های غذایی که از لحاظ اسیدهای آمینه، نامتعادل باشند، سبب افزایش تولید گرمای متابولیسمی‌خواهند شد.
تعادل اسیدهای آمینه، اهمیت ویژه‌ای دارد. باید سعی شود تا از جیره‌های با مقادیر کمتر پروتئین به همراه اسیدهای آمینه ساختگی به ویژه لیزین و متیونین استفاده شود.
خلاصه:
- جوجه‌های گوشتی که در معرض تنش گرمایی قرار می‌گیرند مجبور به ایجاد تنظیم فیزیولوژیکی برای تحمل شرایط بحرانی زندگی خود هستند. در نتیجه تنش گرمایی مصرف دان کاهش و مصرف آب افزایش می‌یابد.
- متعادل کردن جیره می‌تواند به کاهش تولید گرمای متابولیسمی و حفظ مصرف مواد مغذی کمک نماید، توجه به دریافت انرژی و متعادل کردن اسیدهای آمینه در شرایط تنش گرمایی، بسیار مهم است.
- فراهم نمودن تهویه کافی و تحریک پرندگان به مصرف بیشتر آب، ضروری است.
- به حداقل رساندن فعالیت پرنده در طول گرم‌ترین ساعات روز، فشار گرمایی را کاهش می‌دهد.
- برنامه قطع کنترل شده دان، موثر بوده، معمولا باعث افزایش زنده‌مانی جوجه‌های گوشتی در زمان تنش گرمایی می‌گردد.