به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ خوراک به موادی گفته می‌شود که پس از خورده شدن توسط حیوان هضم، جذب و مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین آن بخش از غذا را که توسط حیوان مورد استفاده قرار می‌گیرد مواد مغذی می‌گویند. در شترمرغ نیز مانند دام‌ها، تغذیه حدود ۷۰ تا۸۰ درصد هزینه پرورش را در بر می‌گیرد که البته با توجه به قابلیت‌های شتر مرغ در استفاده از غذاهای فقیر و متنوع می‌توان تا حد زیادی از این هزینه‌ها را جبران کرد.
با وجود گذشت بیش از یک قرن از پرورش شترمرغ اهلی هنوز اطلاعات چندان دقیقی از نیازهای غذایی این پرنده در دسترس نمی‌باشد.
شترمرغ‌ها به طور کامل علفخوار نیستند و در حیات‌وحش بخشی از خوراک آنها حشرات کوچک، مامولک‌ها و حتی گاهی تخم پرندگان تشکیل می‌دهند. شترمرغ‌ها قابلیت زندگی در شرایط سخت را دارند و می‌توانند به راحتی در مکان‌هایی که گاو و حتی گوسفند قادر به زندگی نیستند نیازهای غذایی خود را تهیه نمایند.
در حقیقت وقتی ما در مورد تغذیه شترمرغ صحبت می‌کنیم، از تغذیه یک حیوان با آناتومی منحصر به فرد و در نتیجه توانایی‌هایی خاص صحبت می‌نماییم. از آنجا که شترمرغ بزرگ‌ترین پرنده روی زمین است این اندازه بزرگ بر روی قابلیت سازش‌پذیری آن با آب و هوای منطقه تاثیر بسیار زیادی می‌گذارند. همچنین این جثه بزرگ مشخص کننده یک ضریب رشد سریع در زندگی این پرنده می‌باشد.
تخمیر خوراک خورده شده در این پرنده در روده بزرگ صورت می‌گیرد نه چینه دان (شترمرغ دان ندارد) و احتمالا دمای بالای موجود در حفره بدن به تخمیر اولیه و نیز جذب اسید‌های چرب با زنجیره کوتاه کمک می‌کند.
سنگدان ماهیچه قوی این پرنده دارای لایه داخلی نرم بوده و برای سایش دانه‌ای بسیار سخت مناسب نیست اما در مورد کاهش سختی فیبر کارآمد می‌باشد.
بزرگ‌ترین قسمت روده، روده کور Rectocolom بالایی است که دارای حفره‌های بزرگ و گسترده‌ای برای تخمیر می‌باشند و این امر باعث می‌گردد که شترمرغ سلولز را با همان کیفیت نشخوارکنندگان هضم و گوارش نماید. علاوه بر این‌ها استفاده از خوراک با فرمولاسیون ویژه و کنترل شده و به اصطلاح بالانس و همچنین کاشت مواد مورد مصرف در جیره این حیوان می‌تواند تا حدود زیادی در کاهش هزینه‌های تغذیه موثر باشد.
ضریب تبدیل غذایی در شترمرغ‌ها:
آنچه در مورد تغذیه شترمرغ‌ها مهم است این موضوع است که شترمرغ‌ها توانایی ژنتیکی دارند که آنها را قادر می‌سازد با بکارگیری سطح کمی از خوراکی مصرفی به ماکزیمم حد رشد خود در طول مراحل گوناگون زندگی دست یابند.
به طور خلاصه شترمرغ‌ها ضریب تبدیل غذایی خوبی دارند، خصوصا تا سن ۶ ماهگی که همه تاکید باید در بدست آوردن حداکثر FCR در این مرحله باشد. در سن شش ماهگی کمترین وزنی که پیشنهاد می‌گردد حدود ۷۰ کیلوگرم است. باید توجه داشت که پس از این سن کاهش چشمگیری در FCR رخ خواهد داد.
عوامل موثر بر جریان‌های تغذیه‌ای عبارت اند از:
- بکارگیری یا عدم بکارگیری کارشناس دامپروری متخصص در امر تغذيه
- سن بازاردهی پرندگان كشتاری
- سن و‌ترکیب گله مادر
- نوع آب و هوای منطقه
- عوامل مدیریتی و نوع مدیریت اعمالی در مزرعه
- قابل دسترس بودن مواد مورد نیاز
- قیمت مواد اولیه در دوره‌های مختلف تعذیه
- کیفیت مواد اولیه مورد استفاده
باید توجه داشت که حتی ترکیبات خاک منطقه و مواد خوراکی که احتمال دارد به طور اتفاقی و خارج از برنامه توسط پرنده مصرف گردند می‌توانند تا حدودی در اعمال یک برنامه تغذیه‌ای موفق دخیل باشند.
ترکیبات خوراک در شتر مرغ:
به طور کلی دو ترکیب مختلف را می‌توان در تغذیه شترمرغ عنوان نمود:
- قسمت علوفه‌ای مانند یونجه و شبدر که در سنین مختلف از ۱۰ تا ۶۰ درصد جیره را شامل می‌گردد.
- قسمت کنسانتره مرکب از موادی نظیر گندم، جو، ذرت، سویا، کنجاله‌ها، سبوس، موادمعدنی و ویتامینه و موادی از این قبیل که در سنین گوناگون ۴۰-۹۰ درصد کل جیره‌غذایی را تشکیل می‌دهد و در حقیقت قسمت مغذی جیره به شمار می‌رود. باید بدین نکته توجه داشت که هر گونه صرفه‌جویی در تهیه مواد خوراکی با کیفیت می‌تواند ضررهای غیر قابل جبرانی را به پرندگان وارد آورد، لذا پیشنهاد می‌گردد که جهت تغذیه از مواد اولیه مرغوب و با کیفیت بالا استفاده گردد.
نحوه تنظیم فرمول‌های غذایی:
جهت دستیابی به حداکثر راندمان تولید و افزایش بهره‌وری و همچنین کاهش هزینه‌های خوراک و تغذیه که قسمت اعظم هزینه‌های پرورشی را شامل شده و تاثیر مستقیم بر میزان سودآوری یک مزرعه دارد، استفاده از یک کارشناس مجرب و کارآزموده که آشنایی کامل و کافی به فیزیولوژی تغذیه پرنده داشته و همچنین با ترکیبات موادغذایی مختلف به خوبی آشنا می‌باشد، اجتناب ناپذیر به نظر می‌رسد.
همچنین از آنجا که نوع تغذیه تعیین‌کننده کیفیت نهایی محصول و کیفیت، تعیین‌کننده قیمت و در نهایت میزان سودآوری می‌باشد، لذا اهمیت استفاده از جیره‌های غذایی بالانس شده به خوبی آشکار می‌گردد.
ذکر این نکته ضروری است که در هنگام تنظیم یک فرمول غذایی باید به فاکتورهای گوناگونی توجه داشت و با مد نظر قرار دادن مجموعه‌ای از عوامل اقدام به تهیه جیره مناسب نمود. به طور مثال یک جیره با کیفیت در مولد‌ها، جیره‌ای است که علاوه بر افزایش کمیت و کیفیت تولید فرصت کافی جهت جبران و تجديد مواد معدنی، ویتامینه و ... را برای هر پرنده به وجود آورد و فشار ناشی از تولید به بدن پرنده را خنثی نماید و در جوجه‌ای که بتواند حداکثر بازدهی را در رشد و وزن‌گیری پرنده داشته باشد، جیره‌ای مناسب و کارآمد خواهد بود.
باید توجه داشت که در تهیه خوراک پرنده علاوه بر مواد پایه شامل ذرت، سویا، گندم، جو و... استفاده از مواد اصلی یا اجزای ثابت جیره نیز بسیار حائز اهمیت است. مواد ثابت جیره می‌توانند موادی مانند مکمل‌های معدنی و ویتامینه و موادی از این قبیل باشد.
معمولی‌ترین پرسشی که ذهن یک مزرعه‌دار را به خود مشغول می‌کند، این است که آیا خرید خوراک آماده به صرفه‌تر است یا ترکیب و تهیه آن در مزرعه؟
پاسخ به این پرسش تابع عوامل گوناگونی است به طور مثال اگر یک مزرعه دارای شرایط زیر باشد بهتر است که عمل تهیه خوراک به طور مستقل در مزرعه انجام گیرد.
- داشتن زمین کافی جهت کشت مواد اولیه به میزان قابل توجه و یا داشتن زمین جهت جایگزینی محصول (یعنی کشت محصولی که به طور مستقیم در تهیه خوراک پرنده کاربرد ندارد اما با فروش قسمتی از آن می‌توان مواد اولیه مورد نیاز را تهیه کرد و بدین‌ترتیب حداکثر بهره‌برداری را از زمین‌های تحت مالکیت داشت).
- داشتن کارشناس دامپرور مجرب جهت تهیه فرمول غذایی مناسب.
- داشتن امکانات لازم جهت میکس خوراک (آسیاب و میکسر).
اما اگر مزرعه‌ای فاقد امکانات مذکور باشد عاقلانه‌ترین راه تهیه خوراک آماده از کارخانجات معتبر خوراک‌سازی است که به صحت گفته‌ها و عملکردشان اطمینان کامل دارید.
محل استقرار دانخوری و آبخوری‌ها:
بهتر آن است که دانخوری و آبخوری‌ها با فاصله نسبتا زیادی از یکدیگر نصب گردند که این امر از مخلوط شدن دان و آب با یکدیگر جلوگیری کرده و شرایط بهتری برای پرنده فراهم می‌آورد.
میزان مصرف خوراک و نوبت‌های غذادهی:
میزان خوراک مصرفی شترمرغ‌ها در سنین گوناگون بسیار متفاوت بوده به طوری که از ۱۲۰ تا ۲۰۰ گرم در یک ماهگی آغاز و تا ۲/۵ کیلوگرم در روز خواهد بود اما به طور معمول خوراک مصرفی به ازای هر شتر مرغ بالغ معادل ۲/۵-۲ کیلوگرم در روز می‌باشد که البته این میزان می‌تواند بسته به فصل، نوع آب‌وهوای منطقه و نوع فرمولاسیون خوراک متغیر باشد.
باید توجه داشت که هر گونه تغییراتی که بدون پایه علمی در نوع فرمولاسیون خوراک و یا میزان خوراک مصرفی اعمال گردد می‌تواند پیامد‌های منفی را در پی داشته باشد.
به عنوان مثال اگر بدون توجه به فتوتیپ پرنده اقدام به تغییر فرمول خوراک و یا میزان آن نماییم، این تغییرات می‌تواند باعث لاغری و ضعف بیش از حد پرنده شود که در نتیجه جفتگیری و تولید کاهش می‌یابد و نهایتا متوقف خواهد شد و یا اینکه باعث چاقی بیش از حد و عمدتا تجمع چربی در اطراف دستگاه‌های تناسلی نر و ماده می‌گردد که در این صورت نیز شاهد تاثیرات منفی بر روی تخم‌گذاری و نطفه‌داری آنها خواهیم بود.
نویسنده: علی بحرینی