اهمیت شرایط بدنی گاو

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ در سال، شش زمان کلیدی وجود دارد که وضعیت بدن دام باید مورد ارزیابی قرار گیرد. این زمان‌ها عبارتند از:

اواسط دوره خشکی گاو، زایمان، و تقریبا 45، 90، 180 و 270 روز بعد از شروع شیردهی.

1- قبل از زایش (اواسط دوره خشک) Pre-calving (drying off) 

نمره ایده‌آل وضعیت بدن برای یک گاو خشک 3/5 می‌باشد. برای حصول عملکرد و سلامتی مطلوب در مراحل اولیه شیردهی که در پی دوره خشکی می‌آید، وضعیت بدن باید حداقل 3 و حداکثر 4 باشد.

اثبات شده است که یک گاو در طی شیردهی چربی بدن را با بازده بیشتری نسبت به دوره خشکی ذخیره می‌کند. در بعضی مواقع یک گاو قبل از این که به نمره وضعیت قابل قبولی برسد، باید خشک گردد.

از این‌رو یک مدیر باید گاوهای خشک را به منظور اضافه وزن و حصول نمره وضعیت مطلوب تغذیه کند. بدیهی است که یک برنامه تغذیه‌ای حساب شده همراه با بازدیدهای مکرر برای بالا رفتن وضعیت بدن گاوهای خشک (البته بدون چاق شدن گاو) ضروری است.

علوفه خشک ساقه بلند و دارای کیفیت متوسط، بهترین خوراک علوفه‌ای برای گاوهای خشک به‌شمار می‌رود.

علوفه با کیفیت بالاتر (ازنظر انرژی و پروتئین) ازقبیل سیلوی ذرت و هیلاژ یونجه باید با احتیاط و محدودیت بیشتری مصرف شوند تا از افزایش بیش از حد نمره وضعیت جلوگیری به‌عمل آید.

استفاده از علوفه با کمیت و کیفیت مناسب، مکمل‌های با انرژی پایین و فیبر بالا که حاوی مقدار کافی پروتئین، مواد معدنی و ویتامین‌ها باشد می‌تواند در مقادیر کنترل شده به‌منظور دسترسی به افزایش نمره وضعیت بکار رود.

حذف چربی اضافه در گاوهای خشک هم با استفاده از محدود کردن انرژی دریافتی طی دوره خشکی، عملکرد بعد از آن را با مشکل مواجه نخواهد کرد.

2- در هنگام زایش At calving 

اگر در هنگام زایش گاو چاق باشد سبب بروز بیماری کبد چرب (fatty liver disease) و یا کتوز می‌‌گردد. گاوهای چاق بیشتر مستعد بروز بیماری تب شیر milk fever، ورم پستان mastitis، لنگش lameness و ناباروری infertility می‌گردد.

3- اوایل شیردهی Early Lactation 

گاو باید طی اوایل دوره شیردهی مکرراً مورد ارزیابی قرار بگیرد. وضعیت بدن گاو -از آن جا که منعکس‌کننده ذخایر انرژی بدن است - اثر عمده خود را روی سلامتی، تولید و باروری گاو شیری خواهد گذاشت.

اضافه وزن بیش از حد گاو یعنی نمره وضعیت بالاتر از 4 خطر بزرگی محسوب می‌شود و ممکن است سبب ایجاد سندرم گاو چاق و مشکلاتی ازقبیل سخت‌زایی، جفت‌ماندگی، عفونت‌های رحمی، تورم پستان، جابجایی شیردان، کتوز و تب شیر گردد.

معمولاً مقاومت گاو به استرس‌های زایمانی کافی نیست و اشتهای آن کمتر از آن است که پاسخگوی نیازهای اوایل شیردهی باشد.

ازطرف دیگر، چنانچه نمره وضعیت کمتر از 3 باشد، گاو بدون داشتن ذخایر کافی انرژی، شروع به تولید می‌کند. این گاو ممکن است با مشکلات کمتری در زمان زایمان مواجه باشد اما عملکرد تولیدمثلی و تولید شیر آن پائین‌تر از حد انتظار ما خواهد بود.

همانطور که در شکل نشان داده شده، یک گاو متوسط معمولاً در 4 تا 6 هفتگی بعد از شروع شیردهی، به پیک تولید می‌رسد. اگر دریافتی خوراک (ماده خشک) توسط گاو کندتر از نیازهایش پیش برود، در 9 تا 11 هفتگی به پیک خواهد رسید.

این وضعیت، گاو را برای چندین ماه پس از شروع شیردهی در بالانس منفی انرژی قرار خواهد داد؛ به این معنی که دریافتی انرژی خوراک کمتر از بازده انرژی شیر تولیدی است. این گاو از چربی بافتی خود برای جبران این نقیصه استفاده خواهد کرد.

گاوی که شیردهی را در وضعیت لاغر شروع کند، ذخایر انرژی کمی دارد و پیک تولید پائین‌تری خواهد داشت. پیک تولید مستقیماً با کل تولید شیر در گاوهای بالغ مرتبط است. برای هر یک کیلوگرم اضافی در تولید شیر (در حالت پیک) تقریبا 200 کیلوگرم شیر بیشتری در کل دوره شیردهی حاصل می‌شود.

پائین بودن وضعیت بدن در زمان زایمان همچنین می‌تواند سبب پائین آمدن چربی شیر شود؛ زیرا که در اوایل شیردهی نسبت بالایی از پیش‌سازهای چربی شیر، از ذخایر چربی بدن گاو منشا می‌گیرند.

گاو بالغ متوسطی که با وضعیت بدن مطلوب (3/5 و حداکثر 4) زایمان می‌کند، طی 80-60 روز اول با فرض سلامتی کامل، روزانه 1-0/5 کیلوگرم از بافت بدن خود را ازدست می‌دهد.

طی دو ماه اول شیردهی، گاو بالغ متوسط بین 1/2 - 1 از نمره وضعیتش را ازدست می‌دهد، و تا هفته دهم نزدیک به وضعیت 3 ثابت می‌ماند و تا روز نودم وضعیت ازدست داده را بازیابی می‌کند.

در این زمان، بالا بردن دریافتی انرژی جیره می‌تواند احتیاجات در حال کاهش انرژی شیر را پاسخ بگوید. این امر با دوره بازدید از فعالیت‌های فحلی، جفت‌گیری و تلقیح، مقارن است.

تجربه و تحقیق نشان داده است که گاوهای در حال اضافه وزن (در بالانس مثبت انرژی) در زمان سرویس، نرخ آبستنی بالاتری نسبت به گاوهای در حال کاهش وزن دارند. نمره وضعیت بین 2/5 و 3/5 برای بازده تولیدمثلی مطلوب، کافی است.

مصرف پائین انرژی در اوایل شیردهی می‌تواند روزانه منجر به 2-1/5 کیلوگرم مصرف چربی بدن گردد. این امر خطر تجمع چربی در کبد گاو را بالا می‌برد و می‌تواند سبب کتوز شود.

همچنین حساسیت گاو به بیماری زیاد شده و بازگشت به استروس (فحلی) به تاخیر افتاده و باروری پائین می‌آید.

گاوهای اوایل شیردهی حدود 10% کمتر از گاوهای سطح مشابه تولید در اواسط شیردهی ماده خشک مصرف می‌کنند. بنابراین تامین پروتئین کافی برای پاسخگویی به احتیاجات پیک تولید به این معنی است که محتوای پروتئینی جیره در محدوده 20-18 درصد ماده خشک آن باشد.

در حالت ایده‌آل 40% پروتئین باید عبوری باشد تا از تجزیه شکمبه‌ای گذر کرده و آمینواسیدهای دخیل در تولید شیر را فراهم آورد.

درهر صورت باید بین مقادیر زیاد مواد دانه‌ای (نشاسته) با قابلیت هضم بالا و قابلیت تخمیر سریع برای تامین انرژی با علوفه فیبری به منظور نگهداری عملکرد شکمبه و سنتز چربی شیر تعادل برقرار باشد.

جیره باید به گونه‌ای باشد که

- 75-72 درصد کل مواد مغذی قابل هضم (TDN) 

- و 1/67-1/61 مگاکالری در کیلوگرم انرژی خالص شیردهی (NEL) را تامین نماید.

- کل سطح فیبر جیره باید بین 19 و 21 درصد فیبر شوینده اسیدی (ADF)

- و بین 25 و 28 درصد فیبر شوینده خنثی (NDF) باشد.

- حداقل 21% کل ماده خشک جیره باید از NDF علوفه تامین شود. برخی از علوفه‌ها باید بصورت خشک باشند تا بالاترین عملکرد شکمبه را داشته باشیم.

4- اواسط شیردهی

وقتی 180 روز از شیردهی گذشت، ارزیابی وضعیت بدن باید مؤید این نکته باشد که گاوها در حال بازسازی آن دسته از ذخایر چربی بدنشان هستند که در اوایل شیردهی ازدست رفته بود.

در این مرحله از شیردهی، نمره‌های وضعیت باید برای پرتولیدترین گاوهای گله 3 و برای گاوهای متوسط شیر بین 3/5 – 3 باشد. ممکن است نمره وضعیت گاوهای کم‌تولید از 3/5 بالاتر رفته باشد که در این حالت باید تغذیه آنها با مدیریت دقیق‌تری انجام شود تا از چاقی  جلوگیری به عمل آید.

5- اواخر شیردهی

نمره وضعیت بدن در 270 روزگی بعد از شروع شیردهی بایستی 3/5 باشد. در طی این مدت، گاوهای کم‌تولید تمایل به افزایش بیش از حد نمره وضعیت دارند و ممکن است نمره 4 یا بیشتر را نشان بدهند.

این امر بخصوص زمانی رخ خواهد داد که مقادیر زیادی سیلوی ذرت در جیره استفاده شود؛ و همچنین زمانی که در خصوص مصرف کنسانتره محدودیتی به عمل نیامده باشد.

بیش از حد بودن وضعیت بدن در گله‌های دارای سیستم فری استال که با جیره کاملا مخلوط شده (TMR) تغذیه می‌کنند و گاوها با توجه به میزان تولیدشان گروه‌بندی نشده‌اند نیز دیده می‌شود.

در گله‌هایی که فاصله گوساله‌زایی بیش از حد معمول، دوره تولید کم و/ یا دوره خشکی را طولانی می‌کنند، بسیاری از گاوها بیش از حد چاق می‌شوند. در این وضعیت، مدیریت پرورشی نیازمند بهبود است.

6- تلیسه‌های شکم اول

وضعیت بدن مطلوب برای تلیسه‌های شکم اول نزدیک به 3 است. تلیسه‌های با نمره بیشتر از 3 احتمالا سخت‌زایی داشته‌اند. مدیریت تلیسه‌های شکم اول متفاوت از دیگر هم گله‌ای‌های مسن‌ترشان انجام می‌گیرد.

باید توجه داشت که آنها در زمان زایمان 150-100 کیلوگرم کمتر از گاوهای مسن‌تر گله وزن دارند. مقدار کنسانتره روزانه آنها باید طوری تنظیم شود که نسبت علوفه به کنسانتره بدرستی رعایت شود تا از مشکلات ناشی از سوء عملکرد سیستم گوارشی جلوگیری به عمل آید.

تلیسه‌های شکم اول پایداری بیشتری از هم گله‌ای‌های مسن‌تر خود نشان می‌دهند. تلیسه‌های شکم اول در اواسط شیردهی به‌طور متوسط ماهانه افتی معادل 4 درصد نشان می‌دهند که این در گاوهای مسن‌تر، 8 درصد می‌باشد.

در اواخر شیردهی، تلیسه‌های شکم اول ماهانه 6-8 درصد افت نشان می‌دهند که این رقم برای گاوهای دیگر 14-10 درصد می‌باشد. این پایداری بالا حاکی از آنست که دریافتی انرژی در تلیسه‌ها در جهت ایجاد ذخایر چربی بدنی، هیچ‌گاه مانند گاوهای مسن‌تر نیست.

گاوهای شکم اول و دوم در طی اواسط و اواخر شیردهی و دوره خشکی احتیاج زیادی به انرژی برای رشدشان دارند. این گاوها باید طی دو دوره شیردهی اول خود، 75-50 کیلوگرم افزایش وزن پیدا کنند تا به وزن بالغ برسند.

برای اطمینان از اینکه مواد مغذی اضافی موردنیاز برای رشد تامین شده‌اند، توصیه استاندارد این است که کنسانتره بیشتری به این گاوها داده شود. طی اواسط و اواخر شیردهی، گاو شکم اول باید 10 درصد و گاو شکم دوم باید 5 درصد کنسانتره بیشتری از آنچه موردنیاز است برای تولید شیر و افزایش وضعیت بدن دریافت کند.

مدیریت درست بالانس انرژی طی شیردهی و چرخه تولید یک گاو شیری می‌تواند به‌طور چشمگیری ظرفیت آنرا برای بهره‌وری افزایش دهد.