زایمان گوسفند و مراقبت های قبل و بعد از مادر و بره

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛ طول دوره آبستنی در میش 5 ماه بوده (5 ± 150 روز) که این دوره تحت تاثیر عوامل متعددی ازقبیل جنس بره، نوع آبستنی (یک، دو و سه قلو)، وزن و شرایط مادر، نژاد و شرایط محیطی است.

معمولاً زمان آبستنی در مادران باردار با بره‌های نر 1 تا 3 روز بیشتر از بره‌های ماده است. طول آبستنی در مادران دو و یا چند قلوزا نسبت به یک‌قلو باردار نیز 1 تا 2 روز کمتر است.

در پایان 5 ماه آبستنی و رشد کامل جنین سر انجام زمان زایش مادر آبستن فرا می‌رسد. در این هنگام میزان هورمون آبستنی (پروژسترون) در خون کاهش و استروژن افزایش تدریجی دارد.

فاکتورهای تشخیص زمان دقیق زایمان، مهارت و تجربه دامدار، وضعیت جسمی مادر و شرایط محیطی نقش موثری در موفقیت عملیات زایمان میش آبستن دارند.

تشخیص زمان زایمان گوسفند

موثرترین فاکتوردر موفقیت عملیات زایش تعیین زمان دقیق زایمان بره می‌باشد.

در غیر این‌صورت میش آبستن در شرایط نامناسب محیطی زایش نموده و امکان بروز آسیب فیزیکی به بره، احتمال نفوذ آلودگی از طریق ناف، عدم مراقبت ویژه و عدم خوراندن آغوز، سرماخوردگی و ذات‌الریه در شرایط آب و هوای سرد و...از عوامل تاثیرگذار بر عدم موفقیت در زایمان مادر آبستن خواهد بود.

در شرایط رکوردگیری مناسب و ثبت دقیق اطلاعات تولیدمثلی، به‌راحتی می‌توان از بروز حوادث ناگوار جلوگیری نمود.

آماده نمودن آغل بره‌زایی (زایشگاه)

به‌منظور کنترل اوضاع گله، آغل یا محل بره‌زایی باید در حدود 3 هفته پیش از به دنیا آمدن اولین بره تمیز و ضدعفونی گردد.

ابتدا می‌بایست بستر قدیمی را برداشته تا آغل بطور کامل خشک گردد. لایه‌ای از آهک زنده (آب ندیده) برای ضدعفونی پوشش کف آغل و بهداشت خاک موثر می‌باشد. در آغل‌هایی که سابقه بروز بیماری وجود دارد ضدعفونی کف و دیوارها الزامی است.

کف آغل بره‌زایی را باید لایه‌ای از کاه یا کلش تمیز یا خاک اره پوشاند.

بهتر است از کلش و کاه تازه به اضافه خاک اره استفاده کرد. سایر شرایط محیطی مانند سیستم آبرسانی، گرمایش و یا تهویه نیز باید کنترل و آماده گردد. آخور و آبشخور مناسب و آماده نیز باید در زایشگاه مستقر باشد.

ترکیبات ضدعفونی ناف و سایر وسایل لازم مانند ترازو دیجیتال جهت ثبت وزن تولد نیز باید آماده باشند.

نشانه‌های زمان زایش

پس از شناسایی میش‌های آبستنی که تقریباً زمان زایمان آنها نزدیک است، می‌توان با استفاده از علائمی زمان دقیق زایمان آنها را تشخیص داد. بهترین و بارزترین نشانه‌های آغاز زایمان به شرح زیر می‌باشد.

1- مطالعه شناسنامه میش‌های آبستن و تعیین زمان 5 ± 150 روز بعد از تلاقی و تخمین زمان زایش در گله‌های صنعتی.

2- دو هفته قبل از بره‌زایی پستان‌های میش کم‌کم پر از شیر شده و گاهی پوست آنها قرمز می‌شود.

3- در چند ساعت قبل از زایش رنگ پستان قرمز مایل به صورتی است با تورم بالا.

4- فرج میش آبستن نرم و براق به نظر می‌رسد و بزرگ‌تر می‌شود.

5- غالب میش‌ها هنگام حرکت با دراز کشیدن صداهایی شبیه خرخر می‌کنند.

6- خروج مایع لزج از دستگاه تناسلی حیوان.

7– میش‌ها از خوردن غذا خودداری می‌کنند و معمولاً دراز می‌کشند و احساس درد می‌کنند.

8- نشانه قطعی نزدیک شدن زایمان ظاهر شدن کیسه آمنیون از فرج حیوان می‌باشد.

9- پس از خروج کیسه آمنیون از دستگاه تناسلی، ظاهر شدن پوزه و دست‌های بره، تولد بره تحقق می‌یابد.

مشکل‌ترین مرحله زایمان، خارج شدج شدن سر بره از فرج میش بوده که پس از خروج سر، شانه‌های بره نیز خارج شده و مابقی اندام بره به‌راحتی خارج می‌شود.

یک ساعت پس از ظاهر شدن کیسه آمنیون باید کار زایمان به پایان برسد. در غیر اینصورت میش نیاز به کمک خواهد داشت. به چنین حالتی اصطلاحاً سخت‌زایی (Dystocia) یا زایش غیرطبیعی گویند.

شکل: بی‌تابی میش در آغاز درد زایش

در زایش طبیعی موقعیت بره در داخل رحم به شکلی است که دو دست و سر حیوان به سمت بیرون بوده و حیوان با دو دست و سر متولد می‌گردد. هر حالتی از غیر چنین وضعیتی را زایش غیرطبیعی گویند که ناشی از وضعیت‌های غیرطبیعی است.

عدم خروج بره از رحم بعد از یک ساعت از مشخص شدن کیسه آمنیون نشانه بروز سخت‌زایی است.

شکل: تورم پستان و خروج کیسه آمنیون

شکل: خروج کیسه آمنیون از فرج میش

شکل: خروج پوزه بره از فرج میش

عملیات پس از تولد

1- تمیز کردن مجاری تنفسی

پس از تولد بره، اولین عملیاتی که باید صورت گیرد پاکیزه نمودن مجاری تنفسی بره است. به همین منظور باید دو پای بره را گرفت و آنرا وارونه نگه داشت و انگشت را داخل دهان بره کرده و آنرا از مایعات تمیز نمود.

گاهی از اوقات این کار به تنها سبب تمیز شدن مجاری نمی‌گردد، در این صورت چرخاندن بره به صورت وارونه مفید خواهد بود. هرچه عمل چرخاندن سریع‌تر باشد تحریک مجاری بهتر صورت می‌گیرد.

پس از آن باید اجازه داد بره به‌منظور سازگاری بیشتر با مادر در اختیار مادر خود قرار بگیرد. در چنین حالتی معمولاً مادر اقدام به لیس زدن بره خود نموده که به‌نوعی ضمن تمیز نمودن بره به برقراری رابطع عاطفی نیز منجر می‌گردد.

شکل: خدمات مامایی به هنگام سخت زایی

2- پاکیزه نمودن بدن بره

به سبب این که زایش در اواخر زمستان و اوایل بهار می‌باشد و در چنین شرایطی دمای هوا چندان مناسب جهت بره‌ها نمی‌باشد، ضروری است که فوراً بدن بره توسط پارچه‌ای مخصوص و پاکیزه خشک گردد. تا مانع بروز سرماخوردگی شود.

دمای مناسب جهت پرروش بره‌ها در سن 2 هفته اول؛ 27-24 درجه سلسیوس می‌باشد.

3- خوراندن آغوز

خوراندن آغوز به بره در چند ساعت اول تولد توسط بره از ضروری‌ترین عملیات‌های پرورش بره به‌شمار می‌آید.

آغوز به اولین شیر تولیدی پس از تولد بره می‌گویند. آغوز حاوی طیف وسیعی از پادتن‌هائی (Antibody) است که بره را دربرابر بسیاری از امراض محافظت می‌کند. آغوز ازلحاظ پروتئین و چربی نیز بسیار غنی است و به‌عنوان ملین عمل کرده و دستگاه گوارش بره را از وجود مواد جنینی به نام مکونیوم (Mekonium) پاک و تمیز می‌نماید.

به تجربه ثابت گردیده است بره‌هایی که در آغاز تولد، به میزان موردنیاز آغوز دریافت ننموده‌اند در برابر تغییرات محیطی شدیداً حساس و درصد ماندگاری آنها تا از شیرگیری پایین‌تر از سایر بره‌های مصرف‌کننده کافی آغوز بوده است.

توانایی جذب پادتن‌ها از سوی بره‌ها در 12 ساعت اول تولد به نصف و در 24 ساعت پس از تولد به حدود صفر کاهش می‌یابد.

لذا به همین سبب، فوراً بعد از زایمان بهترین زمان مصرف آغوز توسط بره می‌باشد. توصیه می‌گردد بره‌ها در هر روز10  تا 20 درصد وزن زنده خود آغوز مصرف کنند.

شکل: ضدعفونی بند ناف توسط محلول تنتورید

4- ضد عفونی بند ناف

به‌منظور جلوگیری از بروز عفونت ناف باید ناف بره‌ها را حتماً ضدعفونی نمود. مناسب‌ترین ترکیب ضدعفونی‌کننده عبارتند از تنتورید و بتادین.

با استفاده از بندی که توسط محلول‌های مورد اشاره ضدعفونی گردیده‌اند به فاصله 2/5 سانتی‌متری از زیر شکم ناف را محکم می‌بندیم و محل ناف را با محلول تنتورید 7% ضدعفونی می‌‌کنیم.

این کار باید بلافاصله پس از تولد بره صورت گیرد در غیر این صورت اگر ناف خشک گردد، ضدعفونی موثر واقع نمی‌گردد. 2/5 سانتی‌متر بند ناف را به سبب تاثیر بیشتر اثر ید باقی می‌گذاریم. بند ناف اگر کوتاه باشد بره و یا گوسفندان به هنگام نشستن و ایستادن آنرا لگد نخواهند کرد، در غیر این صورت سبب پارگی بند ناف و شکم می‌گردد.

هدف اصلی از ضدعفونی بند ناف ممانعت از ورود باکتری‌ها به بند ناف و بدن بره می‌باشد. در صورت ورود باکتری به بدن اغلب در مفصل‌ها ایجاد عفونت می‌کند و سبب لنگی پا می‌شود و از سوی دیگر سبب بروز ورم ناف می‌گردد. درمان ورم ناف بسیار گران تمام شده و در صورت موفقیت نیز کاملاً موثر نخواهد بود.

5- ثبت اطلاعات بره و مادر

در گله‌های مبتنی بر مدیریت علمی و دقیق ثبت کلیه اطلاعات زایش ازقبیل تاریخ زایش، وزن تولد بره (Birth Weight)، نوع تولد (Birth Type) یک قلو (Single Born) یا دوقلو (Towin Born) ویا چند قلو بودن (Multyple Born) زایش و جنس بره به همراه تشکیل پرونده و شناسنامه برای بره ازعملیات‌های اساسی و پایه برای اجرای دقیق همراه با صحت برنامه‌های آتی اصلاح نژادی (Genetic Improvement Program) گله است.

ثبت شماره گوش پدر، مادر به‌نحوی که دو شماره سمت چپ آن سال تولد پدر، مادر و بره باشد از دیگر نکاتی است که باید رعایت گردد. مثلاً بره‌ای که در سال 85 متولد می‌گردد بهتر است این گونه 852643، شماره گوش بره درشناسنامه آن ثبت گردد.

ثبت این اطلاعات در فایل‌های کامپیوتری سبب تسهیل در سایر برنامه‌های مدیریتی گله است. بهترین سن برای درج شماره گوش بره‌ها در سن یک هفتگی است و بهتر است قبل از خروج بره از برهدانی به‌منظور کنترل دقیق و جلوگیری از بروز اشتباه شماره آن درج گردد.

برای کنترل ظاهری جنس بره معمولاً شماره بره‌های نر را در گوش راست و بره‌های ماده را درگوش چپ درج می‌کنند.