به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛یکی از روش‌های مرسوم در گله‌ها برای ارزیابی شرایط بدنی و تعیین سطوح چاقی یا لاغری دام‌ها، بررسی وضعیت ناحیه مهره‌های کمر (بخش پشتی حیوان، حد فاصل بین پشت و کپل دام) می‌باشد.
به‌منظور نمره‌گذاری و تعیین وضعیت بدن گوسفند، بررسی وضعیت مهره‌های کمر و زائده‌های مهره (دردو طرف مهره) و زائده منفرد شوکی مهره و وضعیت گوشت و چربی این مهره‌ها بهترین شاخص تعیین تیپ می‌باشد.
لمس موقعیت و چگونگی بافت عضله و زائدهای شوکی و عرضی نمایانگر و ضعیت تیپ گوسفندان است.
قبل از بیان چگونگی نمره‌دهی، چند نکته را در خصوص انتخاب گوسفند قربانی مطرح می‌کنیم:
- گوسفند باید ظاهری کاملا تمیز و پاکیزه داشته باشد. گوسفندانی که دائم در آغل بوده‌اند، دارای بدنی کثیف و آغشته به گال (جرب) می‌باشند. گوشت چنین گوسفندانی طعم مطبوع ندارد. گوسفند با ظاهری کاملا تمیز نشان‌دهنده این است که گوسفند دائم در حال چرا در مراتع بوده و در هوای آزاد پرورش یافته است و لذا گوشت آن مطبوع است.
- سم گوسفند باید کاملاً مناسب بوده و فاقد سم‌های بلند باشد. گوسفندانی که در حال چرا در مرتع بوده‌اند به دلیل تردد زیاد سایش سم داشته و معمولا سم‌های بلندی ندارند. گوشت گوسفندان در حال چرا و هوای آزاد مطبوع است.
- گوسفند نباید لنگش داشته باشد. لنگش به هر دلیلی نشان از ضعف جسمی گوسفند دارد. چنین گوسفندی درصد بازدهی لاشه کمی دارد. خصوصا اگر لنگش به‌دلیل بروز بیماری اسیدوز باشد.
- گوسفند نباید سرفه کند. خصوصاً اگر سرفه همراه با ورم زیر گلو و ریزش پشم باشد؛ نشان از آلودگی انگلی فاسیولا هپاتیک (قابل انتقال به انسان و آسیب غیرقابل جبران به کبد) و پیش‌روی آلودگی تا شش‌های دام را دارد. معمولا سرفه‌های خشک و مداوم دارد.
- دنبه گوسفند باید کوچک و بالاتر از مفاصل خرگوشی باشد.
- گوسفندان با وزن بالاتر از 50 کیلوگرم توصیه می‌گردند. چون معمولاً مقدار استخوان بدن در حدود 10 درصد لاشه است، لذا هرچه وزن بیشتر از 50 کیلو باشد بازدهی گوشت لاشه بیشتر می‌گردد.
- اگر سن بره بین 6 تا 9 باشد (کمتر از یکسال) بره را شیشگ گویند که گوشت لذیذ و مطبوعی خواهد داشت.
سن بره را از روی وضعیت دندان‌های پیش فک پایین تشخیص می‌دهند.
- هیچ‌گونه آبریزشی از بینی گوسفند مشاهده نگردد. بینی گوسفند باید کاملا تمیز و پاکیزه و مرطوب باشد. آبریش و خلط بینی نشانه آلودگی انگلی دام است.
- بینی گوسفندان را بررسی کنید تا خونریزی بینی مشاهده نکنید. خونریزی نشانه آلودگی انگلی است.
- خرید گله از مزارع فعال و به اصطلاح از سر مزرعه بهتر و مطمئن‌تر است. چون افراد دلال اطراف شهرها اقدام به خوراندن آب نمک و جیره‌های حجیم و آب دوست نموده و حیوان را با شکم پر می‌فرشند.
لاشه این گونه گوسفندان بعد از کشتار چند کیلوگرم افت بیش از حد مجاز دارند.
- گوسفند زنده بعد از کشتار 50 درصد افت لاشه دارد. گوسفند 60 کیلوگرمی بعد از کشتار، وزن لاشه‌ای در حدود 30 کیلوگرم (بدون کله و پاچه، دل، جگر و قلوه و سیراب شیردان) وزن همراه به دنبه دارد.
افت 50درصدی معمول بوده و در صورتی‌که بیش از 50 درصد لاشهبده، اصطلاحاً بیان می‌کنند که لاشه سرک کرده است.
- فروش گوسفند زنده را با نفس گویند. یعنی یک گوسفند زنده برای مثال 60 کیلوگرم وزن دارد. قیمت وزن با نفس همیشه نصف قیمت گوشت در قصابی است.
چگونگی لمس و ارزیابی مهره‌های کمر گوسفند
با استفاده از وضعیت مهره‌های کمر و پشت گوسفندان به راحتی می‌توان تیپ حیوان را ارزیابی نمود.
بهترین حالت جهت ارزیابی بررسی زائده شوکی و زائدهای کناری مهره‌های کمر و پشت گوسفند بوده که بر اساس شکل‌های زیر می‌توان چگونگی فاصله ایجاد شده بر روی این زائیده‌ها که ناشی از تجمع گوشت و یا چربی است، میزان چاقی و یا لاغری دام را تعیین نمود.
با توجه با افت 50 درصدی لاشه گوسفند بعد از ذبح، در بسیاری از مواقع که وضعیت بدنی دام انتخابی نمره پائینی داشته باشد؛ پس از ذبح درصد افت لاشه بیشتر از 50 درصد بوده و خریدار به سبب اقتصادی دچار زیان خواهد شد.
شکل: لمس زائده شوکی و زائده‌های کناری مهره
شکل: لمس زائده شوکی مهره
گوسفندان به هنگام فروش بر اساس وزن زنده (نفس) وزن‌کشی شده و 50 درصد وزن زنده را به‌عنوان وزن موردنظر در معامله محاسبه نموده، و به ازای هر کیلوگرم؛ قیمت هر کیلوگرم گوشت آماده فروش در قصابی‌ها تعیین قیمت می‌نمایند.
مثلاً در صورتی‌که به هنگام خرید وزن زنده گوسفند 60 کیلوگرم باشد، قیمت 30 کیلوگرم را محاسبه و پرداخت می‌نمایند. به سبب اینکه به‌طور متوسط هر گوسفند ذبح شده 50 درصد افت لاشه خواهد داشت. لذا ارزیابی دقیق و مناسب سبب انتخاب گوسفند برتر و افت کمتر بعد از ذبح خواهد شد.
1- نمره صفر
معمولاً گوسفندان بسیار لاغری که دوران بیماری بسیار سختی را طی نموده و دچار افت وزن بسیار شدیدی گردیده‌اند نمره صفر دریافت می‌کنند.
در چنین شرایطی زائده‌های شوکی و کناری مهره‌های کمر به‌وضوح مشخص بوده و تنها احساس می‌شود که یک لایه پوست و‌اندکی عضله مابین انگشتان دست و ستون مهره‌ها لمس می‌گردد.
2- نمره یک (گوسفند بسیار لاغر Emaciated)
در صورتی‌که زائده شوکی مهره کمر (Spinous processes) تیز و برجسته باشد، عضله کمری کم‌عمق بوده و پوشش یا لایه چربی نیز برروی عضله کمر وجود نداشته باشد؛ نمره ارزیابی حیوان یک می‌باشد.
در چنین گوسفندی؛ زائده‌های عرضی (Transvese processes) مهره کمر نیز تیز و کاملاً مشخص می‌باشند. یک انگشت به راحتی می‌تواند زیر زائده عرضی عبور کند و این زائده عرضی به‌راحتی قابل لمس می‌باشد.
شکل: نمره یک
شکل: نمره دو
3- نمره 2 (گوسفند لاغر Thin)
در گوسفندان با نمره دو، زائده شوکی مهره تیز و برجسته است. عضله کمر مقدار کمی پوشش چربی داشته اما پر است. زائده‌های عرضی مهره کمر صاف بوده و به مقدار کمی گرد به‌نظر می‌رسند.
انگشت دست ممکن است با قدری فشار تا حدودی زیر زائده عبور نماید.
شکل: نمره 3
شکل: نمره 4
زائده شوکی مهره کمر صاف و گرد بوده و فرد ارزیاب، می‌تواند زائده شوکی را تنها با اعمال فشار لمس نماید. زائده‌های عرضی هم صاف بوده و به‌خوبی پوشیده شده‌اند و به منظور لمس بخش انتهایی زائده‌ها نیاز به اعمال فشار انگشتان دست است.
عضله فیله دور ستون مهره‌ها نیز با پوشش چربی پر گردیده است.
5- نمره چهار (گوسفند چاق Fat)
در صورتی‌که گوسفندی بتواند نمره چهار را احراز نماید، به‌عنوان یک گوسفند چاق تلقی می‌گردد. در گوسفندان چاق، به هنگام ارزیابی وضعیت مهره کمر، زائده شوکی کمر را تنها می‌توان با فشار زیاد انگشتان دست لمس نمود.
زائده عرضی را نمی‌توان لمس نمود. عضله کمر نیز با پوشش لایه ضخیمی از چربی پر گشته و کاملاً میزان عضله کمر قابل احساس است.
شکل: نمره 5
شکل: نمودار وضعیت نمره بدن
4- نمره پنج (گوسفند بسیار چاق Obese)
در گوسفندان بسیار چاق یا فربه، زائده شوکی مهره کمر اصلاً نمایان نبوده و غیرقابل لمس با انگشتان دست می‌باشد. در محل قرار گرفتن زائده شوکی یک تو رفتگی لایه چربی روی عضله کمر نیز وجود دارد.
زائده عرضی نیز غیرقابل لمس بوده و عضله کمری که مقدار آن بسیار زیاد می‌باشد، یک لایه پوششی چربی ضخیم روی آنرا پوشانیده است.
در ارزیابی تیپ و انتخاب گوسفند مناسب برای ذبح قربانی، توصیه می‌گردد به‌منظور پیشگیری از افت بالای لاشه، گوسفندان با نمره تیپ 3 تا 5 انتخاب گردند. معمولاً 90 درصد میش‌های گله بین در طبقه BCS؛ 2، 3 و یا 4 قرار دارند.
تغذیه میش‌ها در 4 دوره حساس فیزیولوژیک آنها:
1 - فلاشینگ (Flushing) و تولیدمثل
2 - چهار هفته آخر آبستنی
3 - شیردهی
4- دوره خشک
ارتباط بسیار نزدیک و تاثیرگذاری با نمره شرایط بدنی میش‌ها دارد.