به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور، آبزیان و حیوانات خانگی»؛مهمترین افزودنی های خوراک طیور شامل آنزیم ها، پروبیوتیک‌ها، پری بیوتیک‌ها، توکسین بایندرها، اسیدیفایرها (اسیدی کننده‌ها)، فیتوبیوتیک‌ها (گیاهان دارویی) و ضدکوکسیدیوزها (کوکسیدیواستات‌ها) می باشد که در ادامه به توضیح هر یک از آنها می پردازیم.
برخی از آنزیم‌هایی که در طول چند سال گذشته استفاده شده و یا دارای پتانسیل برای استفاده در صنعت خوراک بودند شامل سلولاز (بتاگلوکاناز)، زایلاناز و آنزیم‌های وابسته، فیتاز، پروتئاز، لیپاز و گالاكتوسیداز می‌باشند.
اخیراً علاقه قابل توجهی در استفاده از فیتاز به‌عنوان یک افزودنی خوراکی نشان داده شده است، چون نه‌تنها سبب افزایش قابلیت دسترسی فسفر در گیاهان می‌شود، بلکه باعث کاهش آلودگی محیط زیست نیز می‌گردد.
در حال حاضر چند آنزیم دیگر در صنعت خوراکی مورد بررسی قرار گرفته است که شامل پروتئاز، به‌منظور افزایش هضم پروتئین، لیپاز، برای افزایش هضم چربی، بتاگلوکاناز، برای خنثی کردن مواد ضدتغذیه‌ای در مواد خوراکی غیر از غلات و آمیلاز، برای کمک به هضم نشاسته می‌باشند.
فواید کلی مصرف آنزیم‌ها در خوراک:
- کاهش ویسکوزیته مواد هضمی
- افزایش هضم و جذب مواد مغذی به‌ویژه چربی و پروتئین
- بهبود ارزش انرژی جیره غذایی
- افزایش مصرف خوراک و افزایش وزن
- کاهش چسبندگی منقار و مقعد
- کاهش اندازه دستگاه گوارش
- تغییر جمعیت میکروارگانیسم‌ها در دستگاه گوارش
- کاهش مصرف آب
- کاهش میزان آب مدفوع
- کاهش تولید آمونیاک از مدفوع
کاهش میزان دفع نیتروژن و فسفر استفاده از آنزیم‌ها به‌عنوان افزودنی غذایی به سرعت گسترش یافته است. در دهه‌های گذشته، مطالعات گسترده‌ای به‌منظور بررسی اثر تغذیه‌ای آنزیم‌ها بر روی عملکرد طیور انجام شده است.
فواید اقتصادی اجتماعی آنزیم‌ها به‌خوبی معین شده و آینده آنزیم‌های خوراکی روشن است. به هرحال برای این که آنزیم‌ها به پتانسیل کاملشان برای استفاده در صنعت برسند، نیازمند تحقیقات بیشتری خواهد بود.
درنهایت استفاده از آنزیم اجازه خواهد تا در فرمولاسیون جیره غذایی، طیف وسیعی از اجزای خوراکی مورد استفاده قرار گیرند. هرگونه پیشرفت در این زمینه باید در نهایت سبب بهبود رفاه جوجه، کاهش تولید ضایعات و حفاظت از منابع شود.
پروبیوتیک به معنای «برای زندگی» است و در نقطه مقابل آنتی‌بیوتیک «علیه زندگی» قرار دارد. پروبیوتیک‌ها مکمل میکروبی زنده خوراکی هستند که سبب بهبود توازن میکروبی روده می‌گردند.
مکمل پروبیوتیکی، شامل یک یا چند سویه سلول میکروبی است که قادر به تداوم زیستن یا تکثیر شدن درون روده فرد میزبان را دارد. برخی از سویه‌های ساکارومایسس سرویسیه و قارچ‌ها (آسپرژیلوس آریزا)، پروبیوتیک به‌شمار می‌روند.
دستگاه گوارش تمام حیوانات در زمان تولد، استریل است و وقتی در تماس با مادر و محیط قرار می‌گیرند، فلور میکروبی در دستگاه گوارش آنها استقرار پیدا می‌کند. میکروارگانیسم‌های مفید آنزیم‌هایی تولید می‌کنند که سبب کامل شدن توان دستگاه گوارش میزبان شده و به‌عنوان سدی در برابر پاتوژن‌ها عمل می‌کنند.
مکانیسم‌های اثر باکتری‌های مفید به شرح ذیل اعلام گردیده است:
- اتصال به دیواره دستگاه گوارش و ممانعت از تشکیل کلنی توسط میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا
- خنثی‌سازی سموم تولید شده در دستگاه گوارش (توسط پاتوژن‌ها)
- دارای فعالیت باکتری‌کشی هستند. لاکتوباسیل سبب تخمیر لاکتوز به اسید لاکتیک می‌گردد و بدین ترتیب با کاهش pH سبب تخریب باکتری‌های مضر می‌گردند.
- ارتقای سطح ایمنی بدن میزبان
میکروارگانیسم‌هایی که خاصیت پروبیوتیکی دارند
بعضی از مهمترین نمونه‌های آن شامل لاکتوباسیلوس اسیدوفیلوس، لاكتوباسیلوس با یفیدوس، لاكتوباسیلوس بلغاریکوس، لاکتوباسیلوس کازئی، لاکتوباسیلوس فرمنتوم، لاکتوباسیلوس لاكتین، آسپرژیلوس آریزا، استرپتوکوکوس فاسیوم و ساکاروکایسس سرویسیه هستند.
پری‌بیوتیک‌ها به ترکیباتی از خوراکی گفته می‌شود که قابل هضم و جذب نیستند ولی اثرات مفیدی بر حیوان میزبان داشته و سبب تحریک رشد و یا فعالیت تعداد محدودی از باکتری‌ها در کولون می‌شوند.
بنابراین پری‌بیوتیک‌ها در مقام مقایسه با پروبیوتیک‌ها که با معرفی باکتری‌های اگزوژنوس به فلور میکروبی کولونی صورت می‌گیرد، به تحریک رشد یک یا تعداد محدودی از میکروارگانیسم‌هایی که سبب تحریک سلامت میزبان می‌شوند کمک می‌نمایند. لذا پری‌بیوتیک‌ها سبب تغییر مثبت اکوسیستم دستگاه گوارش می‌شوند.
پری بیوتیک سبب تحریک جذب چندین عنصر معدنی و بهبود مینراله شدن استخوان ازطریق افزایش قابلیت دسترسی به عناصر کلسیم، منیزیم، روی و آهن می‌گردد. اثرات پری بیوتیک‌ها به میزان دوز مصرفی، زمان تجویز، میزان کلسیم جیره غذایی و سن پرنده بستگی دارد.
درمیان اجزای تشکیل‌دهنده مواد خوراکی، ازجمله کربوهیدرات‌های غیرقابل هضم (الیگو و پلی‌ساکاریدها)، بعضی پپتیدها و پروتئین‌ها و تعدادی از لیپیدها (استر یا اتر) یافت می‌شود.
طبیعت شیمیایی این ترکیبات طوری است که امکان هضم و جذب آنها در قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش وجود ندارد.
پری‌بیوتیک‌ها پس از ورود به ناحیه سکوم یا کولون به‌عنوان سوبسترا توسط باکتری‌های ساکن در این نواحی مورد استفاده قرار می‌گیرند و بدین ترتیب مستقیما در تأمین انرژی مواد متابولیکی و ریزمغذی ضروری ایفای نقش می‌کنند.
الیگوساکاریدهایی ازقبیل گالاكتوالیگوساکاریدها، فروکتو الیگوساکاریدها و مانان الیگوساکاریدها ازجمله پری‌بیوتیک‌ها هستند.
در دنیای مدرن امروز تهیه خوراک مناسب و یا به‌عبارت دیگر «غذایی برای تغذیه سالم» جهت تولیدات دامی با مشکلات متعددی مواجه است. یکی از مواردی که درواقع مهمترین آنها نیز هست، وجود سموم قارچی (مایکوتوکسین‌ها) در نهاده‌هایی است که به مصرف دام و طیور می‌رسد.
سموم قارچی از مهمترین فاکتورهای محدودکننده در غذا به‌شمار می‌روند و به‌واسطه عوارض جانبی، می‌تواند بر وضعیت سلامت حیوانات و به‌دنبال آن در انسان تاثیرگذار باشند.
هر ساله تجارت علوفه و دانه‌های غلات در دنیا شکل با اهمیت‌تری را به خود می‌گیرند. به‌طوری که با افزایش احتمال وجود مایکوتوکسین‌ها در مواد خام، می‌بایست مدیریت سخت‌گیرانه‌تری را در منبع اصلی اعمال نمود.
به همین جهت تکنولوژی تولید مواد نگهدارنده نهاده‌های غذایی به‌طور اساسی و بنیادی، مهم به‌نظر می‌رسد، زیرا می‌تواند عوارض جانبی مایکوتوکسین‌ها را به حداقل ممکن برساند.
متأسفانه امروزه سموم قارچی به‌صورت بالقوه در جیره‌های طیور حضور دارند و ما هنوز دلایل رشد مقادیر بالای کپک در دانه‌ها قبل از درو کردن آنها را نمی‌دانیم.
قطعا قارچ‌ها و کپک‌های هوازی در شرایط گرم و مرطوب وفور بیشتری دارند و باتوجه به شرایط نامناسب (اغلب سیلوها) رشد کپک در این محل‌ها اجتناب‌ناپذیر است.
کپک‌هایی که بیشتر محل نگرانی هستند گونه‌های آسپرژیلوس می‌باشند که آفلاتوکسین را تولید می‌کنند و گونه‌های فوزاریوم که می‌تواند دامنه‌ای از سموم ازجمله تریکوتسن‌ها را تولید کنند.
سموم قارچی زمانی که تشکیل شدند واقعا غیرقابل تخریب هستند و متأسفانه معاینه و بازدید چشمی محصول نیز نمی‌تواند در تعیین میزان کپک کمک‌کننده باشد ولی می‌توان جلوی رشد بعدی قارچ را گرفت و سموم قارچی موجود را مهار کرد.
5. اسیدیفایرها (اسیدی کننده‌ها)
اسیدیفایرهای خوراکی، اسیدهایی هستند که به خوراک افزوده می‌شوند تا pH خوراک و دستگاه گوارش و سیتوپلاسم میکروبی را کاهش داده و مانع از رشد فلور میکروبی پاتوژن در روده گردد.
این ممانعت سبب کاهش رقابت فلور میکروبی برای کسب مواد مغذی از میزبان شده و سبب بهبود رشد و عملکرد جوجه‌ها می‌گردد. آنها به‌عنوان ضدکپک هم عمل می‌کنند. میزان مصرف آنها تا 0/25 درصد جیره غذایی است.
اکثر اسیدها مؤثر هستند و میزان تأثیرگذاری آنها تا وقتی است که به‌صورت فرار درنیامده‌اند. اسیدهای آلی طی بیش از 25 سال و به‌طور گسترده‌ای در پرورش خوک‌ها مصرف شده و اخیرا مصرف آنها در طیور مرسوم شده است.
اثرات ضدمیکروبی یون اسیدهای آلی در کنترل جمعیت باکتریایی در بخش‌های بالایی دستگاه گوارش با اثرات مثبتی همراه بوده است. اسیدهای معدنی (غیر آلی) از قبیل HCL و H3Po4 به رغم کاهش pH فاقد چنین اثرات مفیدی هستند.
مهمترین اسیدهای آلی عبارتند از: اسید فرمیک، اسید استیک، اسید پروپیونیک، اسید بوتیریک، اسید لاکتیک، اسید سیتریک، اسید مالیک، اسید سوربیک
- کمک به حفظ pH مطلوب در معده و تصحیح عملکرد آنزیم‌های پروتئولیتیک
- افزایش هضم پروتئین در معده
- تحریک مصرف خوراک
- ممانعت از رشد باکتری‌های بیماری‌زا (پاتوژن)
- بهبود قابلیت هضم پروتئین و انرژی با کاهش رقابت میکروبی برای رقابت برای مصرف مواد مغذی با میزبان و کاهش اتلاف نیتروژن آندوژنوس
- کاهش شیوع عفونت‌های تحت کلینیکی و ترشح میانجی ایمنی
- کاهش تولید آمونیاک و سایر متابولیت‌های میکروبی کاهنده رشد
- افزایش ترشحات پانکراس و اثرات تروپیک روی مخاط دستگاه گوارش
از برگ‌ها، ریشه‌ها، گل‌ها و گیاهان کامل برای تولید فرآورده‌های فیتوبیوتیک استفاده می‌شود. این محصولات می‌تواند به‌صورت خشک شده یا عصاره گیاهی تولید گردند.
درکل، فیتوبیوتیک‌ها ترکیبات اولیه و ثانویه گیاهی به‌شمار می‌روند. از گیاهان، ادویه‌جات و عصاره گیاهی (عمدتا اسانس‌ها) تحت عناوین مختلف بوتانیکال (Botanicals)، فیتوبیوتیک‌ها (Phytobiotics) یا فیتوژنیک‌ها (Phytogenics) نام برده می‌شود.
فیتوبیوتیک‌ها به‌دلیل اثرات شناخته شده‌ای که برای درمان سنتی و جایگزینی دارویی دارند، بیشتر شناخته شده‌اند. علاوه بر این، فیتوبیوتیک‌ها نقش مهمی در طعم‌دهی و حفاظت از مواد غذایی دارند.
عمل فیتوبیوتیک‌ها توسط ترکیبات اولیه و ثانویه اعمال می‌گردد. طیف وسیعی از اثرات فیتوبیوتیک‌ها در تغذیه دام مطرح شده است که می‌توان به مواردی ازجمله تحریک مصرف خوراکی، خاصیت ضدمیکروبی، ضدکوکسیدیوز، ضدانگل و محرک سیستم ایمنی اشاره نمود.
در تغذیه تجاری طیور، از دانه کامل یا عصاره زیره سیاه (Nigella sativa)، ارگانو (Origanum vulgare)، رزماری (Rosmarinus officinalis)، مریم گلی ( Salvia officinalis)، آویشن (Thymus vulgaris) و فلفل (Capsicum annum) به صورت انفرادی یا تلفیقی و تحت نام افزودنی خوراکی استفاده می‌شود.
عامل بیماری کوکسیدیوز انگل تک‌یاخته‌ای از جنس آیمریا (Eimeria) می‌باشد که درون روده اکثر دام‌ها و پرندگان اهلی و وحشی رشد می‌کند.
هفت گونه آیمریا که جوجه‌ها را مبتلا می‌کنند، شناسایی شده و عبارتند از: آیمریا آسرولینا (E. acervulina)، آیمریا برونتی (E. brunetti)، آیمریا ماکزیما (E. maxima)، آیمریا میتیس (E. mitis)، آیمریا نکاتریکس (E. necatrix)، آیمریا پاراکوکس (E. praecox) و آیمریا تنلا (E. tenella).
با وجود این که کوکسیدیوز ازجمله بیماری‌هایی است که سال‌ها از شناخت آن می‌گذرد، با این حال هنوز هم به‌عنوان مهمترین عامل بروز خسارت اقتصادی صنعت طیور در سطح جهان به‌شمار می‌رود.
برآورد گردیده است که در قریب به 95 درصد از فارم‌های پرورش جوجه‌های گوشتی از داروهای ضدکوکسیدیوز استفاده شده است.