شناخت بروسلوز در گوسفند، بز و گاو

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ در این بخش از مقاله می‌پردازیم به شناخت بروسلوز در گوسفند، بز و گاو که یکی از دلایل بروز سقط جنین در دام‌هاست.

بروسلوز در گوسفند و بز

بروسلوزگوسفندی با عامل بروسلا ملی تنسیس باعث سقط در دام‌های آبستن می‌گردد. عامل این بیماری به سیستم رتیکولوآندوتلیال، رحم و غده پستانی تمایل دارد.

مهم‌ترین علامت بالینی بروسلوز، سقط جنین در دام‌های آبستن است و گاهی باعث تورم اپیدیدیم در قوچ‌ها می‌گردد. به‌دنبال آلودگی گله، امکان وقوع طوفان‌های سقط وجود دارد.

مهم‌ترین راه انتقال بیماری ازطریق گوارش است، اما ممکن است آلودگی ازطریق خراش‌های پوستی و تنفس نیز منتقل شود. باکتری می‌تواند با ورود به شیر، امکان آلودگی انسان را فراهم کند.

یکی از راه‌های ساده و سریع در نزدیک شدن به تشخیص عامل سقط، تهیه گسترش مستقیم از محتویات شیردان جنین یا کوتیلودون‌ها می‌باشد. این گسترش‌ها می‌بایست با روش زیل نیلسن اصلاح شده (MZN) رنگ‌آمیزی  شده و در زیر میکروسکوپ مشاهده شوند.

مشکلی که ممکن است به‌وجود آید این است که اجرام بروسلا، کوکسیلا بورنتی و کلامیدوفیلا آبورتوس، می‌توانند با یکدیگر اشتباه گرفته شوند و یا اینکه به‌لحاظ وجود آلودگی همزمان در گله‌ها، بیش از یک عامل در مشکل دخالت داشته باشند.

بروسلوز گوسفند و بز در ایران

در سال 1329 وجود بیماری در گوسفندان اطراف اصفهان به اثبات رسید و متعاقب آن اقدامات دامپزشکی درجهت مبارزه با بیماری، منجر به تصویب آئین‌نامه ریشه‌کنی بروسلوز دامی توسط هیئت وزیران در سال 1346 گردید.

با شناخته شدن بروسلوز دامی در کشور در دهه 20 شمسی و با اعمال روش‌های مختلف مبارزه با بیماری در پاره‌ای از مناطق کشور، روش‌ها و شیوه‌های متعددی برای کنترل بیماری مورد ارزیابی قرار گرفت تا اینکه برنامه مبارزه با بروسلوز دامی در قالب برنامه پنج ساله توسعه کشاورزی (1362-66) تحت عنوان پروژه ملی کنترل و ریشه‌کنی بروسلوز دامی در سال 1362 تدوین، تصویب و به اجراء گذاشته شد.

در کشور ما اولین بار بروسلا ملی تنسیس از کشت خون انسان در سال 1311 توسط دکتر کراندل (رئیس وقت انستیتو پاستور ایران) جدا گردید. برای نخستین بار در سال 1327، بروسلا ملی تنسیس از شیر بز توسط دکتر انتصار، در بخش بروسلوز موسسه واکسن و سرم‌سازی رازی جدا گردید و تولید واکسن REV1 با همکاری سازمان بهداشت جهانی از سال 1341 در این موسسه آغاز شده و از سال 1342 تاکنون به صورت لیوفیلیزه عرضه می‌گردد.

اولین مایه‌کوبی جمعیت گوسفند و بز مربوط به سال 1342 بوده است.

برنامه مبارزه شامل مایه‌کوبی دام‌های جوان در کنار آزمایش و کشتار دام‌های آلوده است. از سال 1342 لغایت 1352، بره و بزغاله‌های بالای سه ماه تا یک ماه قبل از اولین جفت‌گیری و همچنین گوسفندان بالغ غیر آبستن از اواخر دوره شیردهی تایک ماه قبل از جفت‌گیری همراه با خالکوبی در گوش دام‌ها بوسیله واکسن دز کامل مایه‌کوبی می‌شدند.

از سال 1352 مایه‌کوبی دام‌های ماده بالغ به دلیل ایجاد عیار پادتن سرمی و اشکال در تشخیص قطع گردیده و تنها بره‌ها و بزغاله‌های ماده بالای 3 ماه تا یک ماه قبل از جفت‌گیری و همچنین نرهایی که به‌منظور جفت‌گیری نگهداری می‌شوند با واکسن دز کامل FDRev1 (109×3-1 جرم زنده) به میزان یک میلی‌لیتر در زیر پوست ناحیه پشت کتف مایه‌کوبی و به‌منظور شناسائی، تکه‌برداری از گوش آنها انجام می‌شود.

در برنامه آزمایش و کشتار دام‌های آلوده، گوسفندان و بزهای بالغ، با استفاده از آزمون رزبنگالRose Bengal ، Plate Test (RBPT) به‌لحاظ آلودگی با بروسلا غربالگری شده و دام‌های دارای واکنش آگلوتیناسیون مشخص، جهت آزمایشات تکمیلی بوسیله آزمایش‌های رایتStandard Tube Agglutination Test  (STAT) و 2- مرکاپتواتانل Mercapto Ethanol (2ME) مورد بررسی قرار می‌گرفتند.

از ابتدای سال 1382 علاوه بر برنامه واکسیناسیون بره و بزغاله، مایه‌کوبی دام‌های بالغ با واکسن دز کاهیده Reduce Dose Rev1 (106 × 2- 0/5 جرم زنده) نیز جزو برنامه قرار گرفت و برنامه آزمایش و کشتار گوسفند و بز باتوجه به اینکه کمتر از یک درصد دام‌های واجد شرایط را تحت پوشش قرار می‌داد از برنامه حذف گردید.

از آنجا که قدرت ایمنی‌زایی دز کاهیده Rev1 کوتاه‌تر بوده، گوسفندان و بزهای بالغ ماده با اولویت مایه‌کوبی دام‌های موجود در مناطق پر خطر، بصورت دو سالانه با واکسن دز کاهیده RDRev1 مایه‌کوبی و جهت شناسائی بر روی گوش آن‌ها، پلاک پلاستیکی تکمه‌ای شکل سبز رنگ (مخصوص طرح کنترل بروسلوز) نصب می‌شود.

علائم کالبد گشایی

در حالت التهاب مزمن جفت، علائمی چون ضخیم شدن و تورم و نکروز فیبرینی در غشای بین کوتیلودونی و فنجانی شدن کوتیلودون‌ها، مشاهده می‌گردد. علاوه براین نکروز کوتیلودون‌ها و التهاب چرکی نیز ممکن است رخ دهد، که این حالت به دنبال آلودگی جنین در اثر باکتریمی یا خوردن مایع آمنیوتیک رخ می‌دهد.

تصاویر 7 - تصویر اورکیت یک طرفه بروسلایی در یک راس قوچ، کردستان 1390

کنترل و درمان

سیاست کنترل بروسلوز در مناطقی که شیوع آن کم است تست و کشتار می‌باشد اما در مناطقی که بیماری شیوع بالایی دارد، قبل از تست و کشتار لازم است دام‌ها با واکسن زنده Rev.1 واکسینه شوند.

روش مایه‌کوبی دام‌های جوان جایگزین با استفاده از دز کامل، بر این فرضیه استوار است که این واکسن منجر به ایجاد یک ایمنی مادام‌العمر در دام می‌شود و بعد از اجرای این پروتکل برای مدت 7-5 سال که برابر با عمر اقتصادی گوسفند و بز است، همه جمعیت مایه‌کوبی شده و ایمنی کاملی در برابر بروسلوز در تمام جمعیت دامی کشور ایجاد گردیده است.

این روش هرچند باعث به وجود آمدن ایمنی خوب و بادوام در دام‌ها می‌گردد اما وجود طولانی مدت آنتی‌بادی در آنها، موجب تداخل در برنامه مایه‌کوبی همراه با آزمایش و کشتار می‌گردد.

نکته مهمی که باید مد نظر قرار گیرد آن است که آزمون‌های سرم‌شناسی تشخیص بروسلا در حدود 3-2 هفته قبل و بعد از سقط و زایمان ممکن است نتایج منفی کاذب داشته باشند.

این امر باید به دقت موردتوجه قرار گیرد چراکه معمولا بعد از شکایت دامدار از وقوع سقط جنین به آن گله‌ها مراجعه شده و خون‌گیری به عمل می‌آید که باتوجه به مورد فوق، لازم است تفسیر نتایج منفی آزمون رزبنگال در خلال 3-2 هفته قبل و بعد از سقط و زایمان با احتیاط صورت گیرد.

لازم است دام‌های مشخص شده برای کشتار به درستی شناسایی شوند و از ارسال دام‌ها به کشتارگاه مطمئن شویم زیرا در برخی موارد خروج این دام‌ها از گله به‌صورت غیرمجاز انجام شده و به عنوان دام‌های سالم در مناطق دیگر به فروش می‌رسند.

یکی از چالش‌هایی که به‌صورت کلی در ارتباط با تشخیص گوسفند و بزهای آلوده وجود دارد این است که می‌بایست محدودیت اعتبار آزمایش‌های تشخیصی در شناسایی تمامی گوسفندان آلوده و یا نتایج منفی کاذب در اثر دوره کمون، نهفتگی و ضوابط تفسیر نتایج آزمایشگاهی مورد توجه قرار گیرد.

آزمایش‌های سرم‌شناسی رایج مثل رزبنگال و تثبیت عامل مکمل در گوسفند و بزی که با بروسلا ملی تنسیس آلوده شده‌اند دارای حساسیت کمتری نسبت به گاوهای آلوده به بروسلا آبورتوس هستند، از این رو تعداد گوسفندان آلوده به ملی تنسیس که در این آزمایش‌ها مشخص نمی‌شوند بیشتر است.

رزبنگال اصلاح شده: استفاده 3 برابر سرم نسبت به آنتی‌ژن که با این روش شاهد افزایش معنادار حساسیت آزمون، بدون کاهش ویژگی آن می‌شویم و بر طبق توصیه سازمان جهانی بهداشت دام، این روش در گوسفند و بز مطمئن‌تر می‌باشد.

درمانی در ارتباط با بروسلوز در دام‌ها صورت نمی‌گیرد. در مواردی که لازم است می‌بایست از دام‌ها خونگیری به‌عمل آید و بر طبق پروتکل اجرایی، موارد آلوده شناسایی و کشتار شوند.

بروسلا آبورتوس

وضعیت بروسلوز گاوی در ایران

برای اولین بار در ایران بروسلا آبورتوس توسط دکتر دلپی و دکتر کاوه در سال 1323 از جنین سقط شده گاو، به‌دنبال مطالعه‌ای بر روی گاوهای شیری استان تهران در بخش بروسلوز موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی جدا گردید و از سال 1328 اولین مایه‌کوبی علیه این بیماری در تعدادی از گاوداری‌های ایران آغاز گردید.

اولین آئین‌نامه ریشه‌کنی بروسلوز دامی توسط هیئت وزیران مربوط به سال 1346 بوده است.

طبق اعلام سازمان دامپزشکی کشور میزان شیوع بروسلوز در جمعیت گاوهای روستایی کشور در سال 73 و 82 به‌ترتیب 1/16 و 1/3 درصد بوده است. همچنین میزان شیوع بروسلوز در جمعیت گاوداری‌های صنعتی و نیمه‌صنعتی در سال 73 و 82 به‌ترتیب 0/59 و 0/3 درصد تعیین گردیده است.