به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ هضم کارآمدانه خوراک، و تبدیل آن به مواد مغذی که در خوراک نهفته است، عامل اصلی تولید، و آسایش، برای مرغ‌های گوشتی و مرغ تخمگذار است.
جامعه میکروارگانیزم‌هایی که در دستگاه گوارش طیور به سر می‌برند را با عنوان‌های گوناگون تعریف کرده‌اند:
• باکتری‌های دوست (friendly bacteria)
• فلور دستگاه گوارش (gut flora)
• میکروبایوتا (microbiota)
• میکروبیوم دستگاه گوارش (gut microbiome)
این جامعه میکروبی را به هر عنوانی بخوانیم، یک جامعه متنوع از میکروارگانیزم‌های باکتریایی، ویروسی، پروتوزوایی، و قارچی است که بیشترین جمعیت آن را باکتری‌ها تشکیل می‌دهند.
با همه پیشرفت‌هایی که تکنولوژی‌های مدرن برای شناسایی DNA میکروب‌ها در اختیار ما قرار داده‌اند که می‌توانیم تصویر دقیق‌تری از باکتری‌های ساکن دستگاه گوارش به‌دست بیاوریم، اما هر روز، بیش از پیش پی می‌بریم که شمار بالایی از باکتری‌های دستگاه گوارش هنوز هم ناشناخته مانده و طبقه‌بندی نشده‌اند.
بنا به پژوهش‌های جدیدی که روی دستگاه گوارش طیور انجام شده‌اند، گمان می‌رود که باکتری‌های ساکن دستگاه گوارش مرغ 600 تا 800 گونه باشند.
در کجا مستقر هستند؟
شمار جمعیت میکروبی و تنوع آن در بخش‌های مختلف دستگاه گوارش مرغ‌ها، متفاوت است.
در بخش‌هایی از دستگاه گوارش که شرایط آنها برای میکروب‌ها کمتر مناسب است و گذر مواد از آنجا سریع‌تر است، شمار کمتری از باکتری‌ها به‌سر می‌برند.
هرچند که می‌توان اثری از حضور باکتری‌ها در دستگاه گوارش رو به رشد جنین مرغ به‌دست آورد، اما به‌طورکلی پذیرفته شده است که توسعه جمعیت میکروبی دستگاه گوارش مرغ بالغ، از هنگام هچ شدن جوجه آغاز می‌شود، و جوجه‌ها باکتری‌ها را از محیط هچری، از خوراک واز کسانی که پس از هچ با جوجه‌ها سر و کار دارند به‌دست می‌آورند.
• چینه‌دان در ۴۲ ساعت به اشغال باکتری‌ها درمی‌آید.
• یک روز پس از هچ، باکتری‌ها در ایلیوم، و سیکوم نیز مستقر می‌شوند.
• پس از سه روز شمار باکتری‌های روده کوچک و روده بزرگ 10برابر می‌شوند.
نخستین باکتری‌هایی که به درون دستگاه گوارش راه می‌یابند از نوع «باکتری‌های پیشگام*» هستند. این باکتری‌ها به‌سرعت پرشمار می‌شوند و در محیط دستگاه گوارش استقرار می‌یابند.
*باکتری‌های پیشگام (pioneering bacteria) باکتری‌هایی هستند که پیش از دیگر باکتری‌ها، وارد دستگاه گوارش می‌شوند. Enterobacteriaceae ،Proteobacteria Furmicute از باکتری‌های پیشگام هستند.
استقرار جمعیت میکروبی بسیار متنوع باکتری‌ها در دستگاه گوارش جوجه‌ها، به گونه‌ای
نادلخواه در اثر جمعیت میکروبی محیط هچری پیش می‌آید که به‌صورت منبع مهم جمعیت باکتریایی خواهد بود که سرانجام در دستگاه گوارش مرغ مستقر می‌شوند.
ترکیب باکتری‌های پیشگام، به سبب پیشرفت دستگاه گوارش، و کاهش سطح اکسیژن، دچار تغییرات پی‌درپی می‌شود.
3 تا 4 هفته طول می‌کشد تا جمعیت میکروبی دستگاه گوارش مرغ بالغ به اوج خود برسد، اما حتی در این دوره، استقرار جمعیت مناسب میکروبی، به شرطی پیش می‌آید که مرغ‌ها از شرایط مناسب غذا و آب باکیفیت برای رشد برخوردار باشند.
نقش جمعیت میکروبی دستگاه گوارش
درون دستگاه گوارش، روابط متقابل چندگانه میان سلول‌های میزبان (مرغ)، محیط درون دستگاه گوارش، سلول‌های باکتری‌ها، و اجزای خوراک برقرار است.
این روابط متقابل نشان‌دهنده اهمیت نقش جمعیت میکروبی دستگاه گوارش در سلامتی و آسایش میزبان (که در زیر شرح داده خواهد شد) می‌باشد، هرچند که به چگونگی این تأثیرگذاری هنوز به‌خوبی پی برده نشده است.
بخش باکتریایی جمعیت میکروبی دستگاه گوارش، یک مانع محافظتی پدید می‌آورد که سرتاسر دستگاه گوارش را می‌پوشاند.
این پوشش محافظتی از رشد باکتری‌های نادلخواه (بیماری‌زا) مانند سالمونلا، کمپیلوباکتر، و کلستریدیوم پرفرانژه پیشگیری می‌کند. این روش، به‌عنوان «حذف رقابتی» شناخته شده است.
بنا بر فرضیه‌های کنونی، میکروارگانیزم‌های سودمند بومی دستگاه گوارش (دوست)، نقاطی از سلول‌های دیواره دستگاه گوارش، که میکروب‌های بیماری‌زا می‌توانند به آنجاها بچسبند و پرشمار شوند، را می‌پوشانند و احتمال این را که بیماری‌زاها بتوانند در دستگاه گوارش مستقر گردند کاهش می‌دهند.
روش دیگری که باکتری‌های دوست به‌کار می‌برند تراوش موادی، ازجمله اسیدهای چرب فرار، اسیدهای ارگانیک، مواد ضدمیکروبی طبیعی (که آنها را باکتریوسین می‌نامیم) است که یا جلوی رشد بیماری‌زاها را می‌گیرند، یا محیط را برای ادامه فعالیت بیماری‌زاها نادلخواه می‌سازند.
تقویت سیستم ایمنی طیور
پژوهش‌ها روی جانورانی که دستگاه گوارش آنها را بدون میکروب نگه داشته‌اند (استریل) نشان می‌دهند که جمعیت میکروبی دستگاه گوارش، سیستم ایمنی جانوران را برمی‌انگیزد و آنها را تقویت می‌کند.
گمان می‌رود که جامعه میکروبی بومی دستگاه گوارش، سیستم ایمنی جانور را همواره در حالت «هشدار» نگه می‌دارد تا سیستم ایمنی بتواند به‌سرعت در برابر بیماری‌زاها واکنش نشان دهد و وارد عمل گردد.
همچنین، میکروفلور دستگاه گوارش به‌عنوان یک عامل مهم در پیشرفت و بلوغ سیستم ایمنی شناخته شده است.
جانورانی که از جمعیت میکروبی مناسب دستگاه گوارش برخوردار نیستند در برابر بیماری‌ها آسیب‌پذیرتر می‌باشند و بافت‌های سیستم ایمنی آنها ضعیف‌تر است.
میکروبایوتای دستگاه گوارش، افزون بر حفاظت در برابر بیماری‌زاها، و تقویت فعالیت سیستم ایمنی، می‌تواند با تخمیر فیبر مواد گیاهی که مرغ توانایی هضم آنها را ندارد، مواد مغذی بیشتری در دسترس مرغ‌ها قرار دهد و نرخ رشد آنها را بالا ببرد.
نکات کلیدی مدیریتی
• دستگاه گوارش مرغ، دارای جمعیت متنوعی از باکتری‌ها، ویروس‌ها، پرتوزوآها، و قارچ‌ها است.
• تشکیل جمعیت میکروبی، از هنگام هچ آغاز می‌شود، باکتری‌ها را جوجه‌ها از محیط هچری، خوراک و کارکنان هچری دریافت می‌کنند. هریک از این سه منبع میکروبی، می‌توانند روی شکل گرفتن جمعیت میکروبی دستگاه گوارش جوجه‌ها اثر بگذارند.
• چینه‌دان شمار بزرگی از لاکتوباسیلی‌ها را در خود جای می‌دهد. این باکتری‌ها بخشی از کربوهیدرات‌های خوراک را تخمیر می‌کنند، و از آنها اسیدلاکتیک می‌سازند. اسید لاکتیک pH محیط چینه‌دان را کاهش می‌دهد (محیط اسیدی می‌شود).
• شرایط در معده بسیار اسیدی است که برای اقامت و رشد بیشتر باکتری‌ها مناسب است .
• سنگدان هم محیط اسیدی دارد و شمار بالایی از باکتری‌های لاکتوباسیل‌ها که منشاء بیشتر آنها از چینه‌دان است را در خود جای می‌دهد .
• جمعیت باکتریایی روده کوچک بیشتر از لاکتوباسیل‌ها هستند، هرچند که گاهی انتروکوک‌ها، ای-کولای، ایوباکترها، کلستریدیاها، پروپیونوباکترها، و فوزوباکتریاها نیز در روده کوچک حضور دارند.
ترکیب جمعیت باکتریایی روده کوچک، با رشد سنی مرغ‌ها تغییر می‌کند، اما به هر حال پس از دو هفته به ثبات می‌رسد.
• سیکوم محیط ثابت‌تری را که برای رشد باکتری‌های تخمیری، که رشد آهسته‌ای دارند، فراهم می‌سازد.
در آغاز زندگی جوجه‌ها، میکروارگانیزم‌های لاکتوباسیل، کولیفرم‌ها، و انتروکوک‌ها، در محیط سیکوم اکثریت را دارند، اما پس از دو هفته، محیط سیکوم نیز به سوی تثبیت باکتری‌هایی می‌رود که در فلور مرغ بالغ وجود دارند.
در این مرحله، باکتریودها، ایوباکتریاها، بیفیدوباکتریاها و کلستریدیاها، جانشین باکتری‌های پیشگام اولیه سیکوم‌ها را اشغال کرده بودند می‌شوند.
نویسنده: کارشناس سلامتی طیور Dr. Richard A. Bailey
منبع: نیکوتک