به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ کشف، تغییر و دگرگونی آنتی‌بیوتیک‌ها از دستاوردهای بسیار مهم قرن اخیر هستند. علاوه بر آن، آنتی‌بیوتیک‌ها برای درمان و نیز پیشگیری و ارتقاء رشد دام به کار می‌روند. استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در تولید فرآورده‌های دامی موجبات نگرانی را در اذهان عمومی و حوزه‌های نظارتی و علمی فراهم آورده است.
از زمان شروع استفاده از آنتی‌بیوتیک تا زمان شناسایی مقاومت ضدمیکروبی Antimicrobial Resistance (AMR) به این آنتی‌بیوتیک، یک فاصله زمانی وجود دارد، که به الگوی استفاده، میزان استفاده و انواع باکتری‌های درگیر مربوط می‌شود.
درک و شناخت شیوع مقاومت ضدمیکروبی به آنتی‌بیوتیک (AMR) و عواملی که سبب رشد و توسعه مقاومت باکتریایی می‌شوند، به برنامه‌ریزی‌های مؤثری جهت کنترل این مشکل، منجر می‌شود.
برنامه‌های نظارتی در سطح ملی و بین‌المللی، اطلاعاتی را درمورد مقاومت ضدمیکروبی به آنتی‌بیوتیک در باکتری‌های بیماری‌زا و هم‌زیست (Commensal) در انسان و حیوان ارائه می‌دهد.
در هزاره جدید، ظهور جهانی در مقاومت باکتری‌های بیماری‌زای چندگانه، به یک نگرانی جدی تبدیل شده است. بعید است که موارد جدید آنتی‌بیوتیک به میزان کافی برای مقابله با افزایش تعداد چند پاتوژن مقاوم به دارو، عمدتا به دلیل زمان و هزینه موردنیاز، افزایش یافته باشد.
مداخلات لازم
تحقیقات نشان داده است که احتمال دارد دام مانند یک مخزن از باکتری‌های مقاوم (Reservoir of resistant bacteria) عمل کرده و آن باکتری‌ها را به انسان انتقال دهد که کاهش اثر ترکیبات آنتی‌بیوتیکی را در پی دارد.
بنابراین، به‌منظور افزایش اثربخشی آنتی‌بیوتیک‌ها برای استفاده انسان و حیوان و نیز جهت کاهش این مخزن ژن‌های مقاوم، مداخلاتی در خوراک حیوانات انجام گرفته است.
به این دلایل، سازمان بهداشت عمومی بین‌المللی و بسیاری از دولت‌ها در سراسر جهان، توقف استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشدAntibiotic growth promoter (AGPs) و نیز محدودیت استفاده از آنتی‌بیوتیک‌های درمانی را توصیه می‌کنند.
روش‌های جایگزین موردنیاز برای کنترل بیماری‌ها و هم‌زمان کاهش وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها، شامل بهبود امنیت زیستی (Biosecurity)، مدیریت بیماری در سطح مزرعه، برنامه‌های واکسیناسیون و عوامل پیشگیری‌کننده مانند پروبیوتیک‌ها (Probiotics)، پری‌بیوتیک‌ها (Prebiotics) و اسیدهای آلی را شامل می‌شود.
پروبیوتیک‌ها
رشد اولیه باکتری روده/شکمبه برای توازن سلامتی و بالا بردن سطح کارآیی اهمیت دارد. بنابراین، برنامه‌ریزی‌های خوراک‌دهی مستقیما به سمت کنترل کردن محیط میکروبی دستگاه گوارش (GIT) از راه تغذیه، متوجه شده است.
به‌خصوص، استفاده از پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها نشان داده است که از شیوه‌های مؤثر مدیریت ترکیب جمعیت میکروبی روده بوده و درنتیجه محافظت کردن حیوانات جوان از کلنی شدن باکتری مضر مقاوم (Harmful resistant bacteria) حاصل می‌شود.
پروبیوتیک‌ها همچنین موجب رشد و بلوغ سریع سیستم ایمنی پرندگان می‌شوند، آنچه که به پرندگان کمک می‌کند تا از خودشان در مقابل عفونت‌ها و امراض بهتر دفاع کنند و به واکسیناسیون نیز واکنش بهتری نشان دهند.
پروبیوتیک‌ها، تحت شرایط تجاری، می‌تواند در آب آشامیدنی، مخلوط باغذا یا به صورت اسپری در هچری استفاده شوند. استفاده از پروبیوتیک‌ها در هچری و در طول مراحل اولیه رشد جوجه بسیار مهم است.
تداوم استفاده از پروبیوتیک‌ها در سطح مزرعه نیز به‌دلیل تغییرات پی‌درپی مشخصه‌های میکروبی دستگاه گوارش ناشی از تغییرات تغذیه‌ای، عفونت یا استرس به همان اندازه اهمیت دارد.
در هچری می‌توان ازطریق روش قطره‌ای و به‌صورت خوراکی به فرم ژله‌ای که به عنوان حامل برای باکتری پروبیوتیک‌هاست، استفاده کرد. این روش نسبت به اسپری آبی پروبیوتیک‌ها، دارای مزایای متعددی است.
در نوعی پروبیوتیک بر پایه باکتری‌های بیفیدو باکتر (Bifidobacteria) و اسیدلاکتیک Lactic Acid Bacteria (LAB) نشان داده شده است با تسریع رشد و نمو سريع میکروفلور طبیعی جوجه‌ها؛ مقاومت به عفونت‌های ناشی از سالمونلا، کمپیلوباکتر و E.Coli افزایش می‌یابد.
علاوه بر این، مطالعه اخیر اثر محافظتی این پروبیوتیک را علیه کندروزیس (Chondronecrosis) باکتریایی توأم با لنگش ناشی از التهاب موضعی و مخرب استخوان Osteomyelitis (BCO) در مقایسه با انروفلوکساسین (Enrofloxacin) و نیز این که چگونه می‌توان به‌وسیله استفاده از پروبیوتیک‌ها، مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها را کم کرد، نشان داده است.
پری‌بیوتیک‌ها
چندین مطالعه تحقیقاتی نشان داده است که پری‌بیوتیک‌هایی مانند مانان اولیگوساکاریدها Mannan-Oligosaccharides (MOS) و فروکتو اولیگوساکاریدها Fructo-Oligosaccharides (FOS) اثر مفید و سودمندی بر روی سلامت و عملکرد میزبان خود دارند.
FOS انتخابی همانند LAB، رشد باکتری سودمند را در شکمبه تقویت می‌کند و متعاقبا مانع رشد عوامل بیماری‌زا می‌شود که این موضوع، بهبود تعادل میکروبی میزبان و افزایش عملکرد را در پی دارد.
اسیدها
مطالعات متعدد، استفاده کردن از اسیدهای آلی را به‌عنوان جایگزینی برای آنتی‌بیوتیک‌ها پیشنهاد می‌کند. اسید سوربیک (Sorbic acid) نفوذپذیری سلول باکتری را افزایش می‌دهد و همچنین تداخل با غشاء پروتئین را سبب می‌شود.
ان‌هتروسیکلیک دی‌کربوکسیلیک (N-heterocyclic dicarboxylic) اسیدها و پیریدیل مرکاپتوتیادیازول (Pyridylmercaptothiadiazoles) چارچوب‌های خوبی برای مهارکننده‌های وسیع‌الطیف آینده از گروه متالوبتالاكتام‌ها Metallo-b-lactamases (MBLS) که می‌توانند بهینه‌سازی شده و در ترکیب با بتالاكتام حاوی آنتی‌بیوتیک‌های حاضر، به‌عنوان یک درمان برای عفونت‌های ناشی از مقاومت باکتریایی در برابر آنتی‌بیوتیک ضمیمه شوند.
مطالعه اخیر نگاهی دارد به اثر نفوذپذیری محرک رشد طبیعی مرکب از اسیدهای فیتوشیمیایی و اسیدهای آلی بر روی E.Coli که در بوقلمون به چالش کشیده شده بود. خوراک گروه کنترل خنثی منفی شامل یک برنامه غذایی استاندارد و بدون استفاده از هیچ محرک رشد طبیعی یا آنتی‌بیوتیک بود.
خوراک گروه کنترل مثبت نیز شامل یک برنامه غذایی استاندارد، با استفاده از مکمل آبی، متشکل از آب و انروفلوکساسین در دوز ۰/۵ میلی‌گرم در لیتر بود.
این خوراک در گروه‌های آزمایشی I و II، محرک رشد به میزان ۱/۰ تا ۲/۰ کیلوگرم در تن و به ترتیب از ۳۰-0 روزگی را شامل می‌شد.
در روز دهم، تمام گروه‌هایی که به صورت دهانی با E.Coli 078 به چالش کشیده شده بودند 
، در شرایط آزمایشگاهی در مقابل انروفلوکساسین مقاومت نشان دادند.
نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که استفاده از یک برنامه غذایی نرمال توأم با به کارگیری محرک‌های رشد طبیعی، جمعیت E.Coli را در دستگاه گوارش بوقلمون کاهش داد (شکل 1).
جمعیت E.Coli در دستگاه گوارش در روزهای 20 و 30 در گروه‌های منفی، مثبت و واجد محرک رشد
نتیجه گیری
در ارتباط با امنیت زیستی خوب و نیز شیوه‌های مدیریتی پیشرفته، استفاده از مواد افزودنی خوراک که دارای خواص ضدمیکروبی هستند و محرک‌های طبیعی رشد را تقویت می‌کنند، ممکن است به کاهش انتشار بیماری‌های مختلف و میزان اثر مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌های استفاده شده در دام و طیور در آینده کمک کند.
این مسأله به نوبه خود، تأثیر آنتی‌بیوتیک‌ها را در درمان بیماری‌های حیوانات و انسان در آینده، تأیید می‌کند.
Reference: International Hatchery Practice, 2016, Volume 30, No.3, Page: 13-14.
واحد علمی نشریه دنیای کشت و صنعت : مهندس نیرالسادات نواب (مترجم)