به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ ایجاد روشنایی و نحوه کنترل آن در سالن‌های مرغداری مسئله‌ایست که کمتر به آن توجه شده است. اما تحقیقات نشان داده‌اند که استفاده از نور مناسب و کنترل صحيح آن عاملی است که هم بطور مستقیم و هم با تاثیر بر سایر عوامل دخیل در رشد طیور، می‌تواند باعث افزایش محسوس راندمان رشد مناسب طیور گردد. همچنین هزینه برق مصرفی مرغداری نیز می‌تواند کاهش چشمگیری داشته باشد.
نور، ترکیبی از تشعشع و پاسخ به آن است. ماهیت این پدیده به طول موج آن بستگی دارد. با توجه به وجود تفاوت‌های سلولی و بیوشیمیایی در دستگاه بینایی پرندگان و انسان، بینایی انسان و مرغ‌ها با هم تفاوت دارد.
آن بخش از طول موج‌های قابل تشخیص برای چشم انسان شامل محدوده‌ی کوچکی بین ۴۰۰-۷۰۰ نانومتر می‌شود که این محدوده در خصوص طیور نیز صادق است.
در کشورهای مختلفی، لوکس به عنوان واحد اندازه‌گیری شدت نور کاربرد دارد. لوکس، شدت روشنایی در صفحه قائمی است که به فاصله یک متر از شمع به‌طور عمود بر آن می‌تابد. اما شدت نور دریافت شده توسط طیور با اصطلاحی بنام گالی لوکس توصیف می‌شود.
تفاوت گالی لوکس با لوکس در این است که گالی لوکس از بازده روشنایی طیور به جای انسان استفاده می‌شود. شدت نور ادراک شده در جانوران برایندی از طول موج نور تولید شده از منبع نوری و حساسیت هر حیوان به طول موج‌های مختلف است.
حساسیت ماکیان به طول موج‌های مختلف با انسان متفاوت بوده و در نتیجه اندازه‌گیری شدت نور بر حسب لوکس تخمین دقیقی از شدت نور ادراک شده توسط ماکیان به دست نمی‌دهد. با توجه به این که در واحد لوکس منحنی حساسیت انسان ملاک قرار گرفته است محققان واحد گالی لوکس را به عنوان جانشین پیشنهاد کرده‌اند.
ابعاد سالن و چگونگی توزیع لامپ‌ها در سالن تاثیر زیادی در بازده تابش نور دارد. چنان‌چه عرض سالن کم باشد قسمت زیادی از نور روی دیوارها می‌افتد و با توجه به انعکاس کم دیوار مرغداری، قسمت زیادی از انور کاهش می‌یابد. بازده تابش در سالن‌های پرورش طيور حدود ۵۰ درصد است و بقیه انرژی به شکل‌های مختلف تلف می‌شود.
اغلب از رنگ سفید برای روشن کردن مرغداری‌ها استفاده می‌شود و با توجه به این که طیور نسبت به نور آبی آرامش بیشتری از خود نشان می‌دهند توصیه می‌شود لباس پرسنل داخل سالن آبی رنگ باشد. اما به‌دلیل تمایل طيور به رنگ قرمز، معمولا تجهیزات داخل سالن مثلا آبخوری‌ها و دانخوری‌ها را به رنگ قرمز می‌سازند.
لامپ‌ها بایستی به گونه‌ای در سالن نصب شوند که شدت نور موردنیاز در سطحی که پرنده قرار دارد ایجاد شود. از آن مهم‌تر این که میزان شدت نور تابیده شده در تمام نقاط یکنواخت باشد.
برای دستیابی به این هدف فاصله بین لامپ‌ها تا حد ممکن یکسان و فاصله بین لامپ تا دیوار، نصف فاصله بین لامپ‌ها درنظر گرفته می‌شود. اما در روش پرورش داخل قفس به دلیل وجود ردیف‌های قفس در طول سالن بایستی لامپ‌ها در راهروهای بین ردیف‌ها مستقر گردد.
ارتفاع نصب در روش بستر با توجه به ارتفاع سقف بین ۲ تا ۲/۵ متر و در روش قفس به تعداد طبقات قفس بستگی دارد. اما به‌طورکلی در روش قفس بهتر است لامپ‌ها بصورت سینوسی (اختلاف ارتفاع یکی در میان) نصب شود تا بتوان نور یکنواخت‌تری را بین طبقات مختلف ایجاد نمود.
نور کم در سالن، سبب کاهش مصرف غذا و مشکلات پس از آن می‌شود و در عوض نور زیاد هم سبب بروز عوارضی مانند کانیبالیسم می‌گردد. توصیه می‌شود برای تعیین دقیق شدت نوراز نورسنج (لوکس متر) استفاده شود.
بطورکلی شدت نور برای روزهای نخست پرورش جوجه گوشتی به‌علت آشنایی بهتر جوجه‌ها با دانخوری و آبخوری حدود ۷۵-۱۰۰ لوکس در نظر گرفته می‌شود. این شدت نور با یک برنامه کاهش تا سن ۲۰ روزگی به حدود ۱۰-۲۰ لوکس رسیده و از آن به بعد تاحد۵-۱۰ لوکس کاهش می‌یابد.
اما در طیور تخمگذار شدت نور موردنیاز در دوران قبل از بلوغ با دوران تولید، متفاوت است.
امروزه در اتاق کنترل سالن‌های پیشرفته، یک تابلو کنترل نصب می‌شود که عمل تجهیزات داخل سالن مثل تجهیزات مربوط به دانخوری، تهویه، گرمایشی و روشنایی را کنترل و تنظیم می‌کند. داخل این تابلو دیمر و تایمر نصب می‌شود که برای تنظیم شدت نور و تعیین زمان مورد استفاده از آن به کار برده می‌شوند.
انواع لامپ‌های مورد استفاده در مرغداری‌ها
١- لامپ‌های رشته‌ای (تنگستن)
این نوع لامپ از یک رشته سیم تنگستن نازک با مقاومت بالا تشکیل شده که داخل یک حباب شیشه‌ای خلا قرار می‌گیرد. جریان الکتریسیته از میان این رشته موجب گرم شدن آن تا ۲۸۰۰ درجه کلوین می‌شود.
عیب اصلی این لامپ اینست که بازده روشنایی آن کم بوده و کمتر از ۱۰ درصد انرژی را به نور تبدیل می‌کند و مابقی انرژی (حدود ۹۰ درصد) به حرارت تبدیل می‌شود. عمر این لامپ‌ها نیز بسیار کم (حدود ۷۵۰۱۰۰۰ ساعت) می‌باشد. اما ارزانی و سهولت کاهش روشنایی را می‌توان از مزایای این لامپ عنوان کرد.
۲- لامپ‌های فلورسنت
بعضی از مواد این خاصیت را دارند که اگر اشعه ماورای بنفش به آنها بتابد، انرژی آن را جذب و قسمتی از انرژی را بصورت نور مرئی منعکس می‌کنند. این - خاصیت را فلورسانس می‌نامند و در تمام لامپ‌های فلورسنت از آن استفاده می‌شود.
در این لامپ‌ها تقریبا ۲۰ درصد انرژی الکتریکی به نور مرئی تبدیل می‌شود. عمر مفید آنها حدود ۱۰ برابر لامپ‌های رشته‌ای و بازده روشنایی آنها ۳ تا ۴ برابر است. بدلیل رطوبت بالای مرغداری و استهلاک تجهیزات جانبی این لامپ‌ها و همچنین نامتقارن و لرزان شدن نور آنها پس از مدتی استفاده، کمتر در سالن‌های مرغداری استفاده هستند.
٣- لامپ‌های کم مصرف
این لامپ‌ها مکانیزمی شبیه به لامپ‌های فلورسنت دارند اما طول عمر بالا و مصرف پایین آنها باعث استفاده گسترده در سالن‌های مرغداری شده است.
عیب این لامپ‌ها را می‌توان عدم تنظیم میزان نور بوسیله دیمر یا سایر وسایل موجود بر شمرد. نور آنها بصورت سفید (مهتابی) و زرد (آفتابی) و مخلوطی از آنها قابل استفاده می‌باشد.
۴- لامپ‌های LED
LED مخفف Light Emitting Diode به معنی دیود نورانی است. دیود یک ماده نیمه‌هادی است. یک نیمه‌هادی ماده‌ایست که توانایی تغیر هدایت جریان الکتریکی را دارد. همچنان که ولتاژ از یک دیود عبور می‌کند، الکترونهاروی مواد دیود شروع به حرکت کرده و فتون‌ها آزاد و منتشر می‌شوند.
فوتون‌ها ذرات ریز انرژی هستند که از نور تشکیل شده‌اند. قیمت بالای لامپ LED اساسا به‌خاطر قیمت ماده نیمه‌هادی است که دیود را تشکیل می‌دهد. اما مصرف پایین و طول عمر بالای این لامپ‌ها باعث توجه بیشتر به آنها در صنعت مرغداری شده است.
یک لامپ LED ۱۰۰ واتی برقی تقریبا برابر با یک لامپ معمولی ۲ واتی مصرف می‌کند. یک لامپ LED بطور متوسط عمر ۱۰۰/۰۰۰ ساعت (بیش از 11 سال با استفاده مداوم) دارد.
به همین دلیل در تجهیزات مختلف که از حساسیت بالایی برخوردارند مثل چراغ‌های راهنمایی، چراغ‌های چشمک‌زن و ساعت‌های دیجیتال از این لامپ‌ها استفاده می‌شود. مزیت دیگر این لامپ‌ها اینست که بوسیله دیمر می‌توان شدت نور را تغییر داد و نوری با رنگ‌های طول موج‌های مختلف ایجاد نمود. میزان خرابی این لامپ‌ها حدود ۲ درصد است.
از موارد گفته شده می‌توان نتیجه گرفت که این لامپ‌ها می‌تواند جایگزین مناسبی برای لامپ‌های مورد استفاده در مرغداری‌ها باشند. در گزارش‌های اولیه استفاده از این لامپ‌ها در سالن‌های مرغداری به‌نظر می‌رسد که پرندگان نیز از روشنایی لامپ‌های LED راضی هستند.
منابع
مباحثی از ساختمان و تاسیسات مرغداری
ابزارها و ماشین آلات پرورش طیور
نوردهی در طیور
شدت نور و تعریف محیط نوری
تهیه و تنظیم: مهندس امیر اسمعیلی (بخش علمی‌شرکت سبزاندیشان پارس)