به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ زمان برداشت علوفه برای تهیه علوفه خشک و یا سیلو کردن آن، بسیار مهم است. برداشت به‌موقع محصول، موجب افزایش ارزش غذایی و کیفیت خوراک تهیه شده، خواهد شد. چنین خوراک با کیفیتی سبب هضم آسان غذا در معده حیوان می‌شود و درنتیجه تولید شیر و یا گوشت دام، افزایش می‌یابد.
گیاه در طول زندگی خود، در یک مرحله محدود، میزان مواد غذایی مورد استفاده حیوان و میزان انرژی آن به بیشترین حد خود می‌رسد که این مرحله، بهترین زمان برداشت علوفه است.
زمان مناسب برداشت علوفه
برداشت محصول قبل از زمان مناسب و بعد از آن، موجب خسارت به کشاورزان و دامداران خواهد شد و خوراک خوبی از سیلو به‌دست نخواهد آمد. با انتخاب زمان مناسب برداشت محصول، هم بیشترین مقدار ماده خشک علوفه را در هکتار به‌دست می‌آوریم و هم علوفه‌ای تهیه کرده‌ایم که به‌خوبی قابلیت سیلو شدن را دارد.
برای آگاهی بیشتر شما درمورد این که بدانید بهترین زمانی که باید محصول خود را برداشت کنید، چه زمانی است کارشناسان، آزمایش‌هایی را انجام داده‌اند و به این نتیجه رسیده‌اند که با افزایش رشد گیاه از مرحله گل‌دهی به بعد، میزان ماده خشک تولید شده در هکتار بیشتر می‌شود تا مرحله رسیدن دانه به حداکثر تولید می‌رسد و بعد از این مرحله، ماده خشک کاهش می‌یابد.
کارشناسان آزمایش‌های دیگری را روی میزان ماده خشک گیاه و میزان مواد غذایی محصول در دوره‌های مختلف رشد انجام داده‌اند که نشان می‌دهد درصد ماده خشک در دوره دانه بستن تا سخت شدن دانه، افزایش می‌یابد. هرچه مرحله دانه بستن کامل‌تر می‌شود، نسبت دانه در کل گیاه بالا می‌رود و چون دانه نشاسته دارد سبب بالا رفتن میزان انرژی خواهد شد.
نتیجه گیری
از دو آزمایش انجام شده، می‌توان نتیجه گرفت که بهترین زمان برداشت در زراعت ذرت علوفه‌ای، هنگامی است که دانه در مرحله خمیری شدن باشد. دامداران باید این زمان را به‌خوبی بشناسند و محصول را سریع برداشت کنند و فوری سیلو کنند.
دامداران عزیز به یاد داشته باشید با هر روز تاخیر در برداشت محصول، هم ارزش غذایی محصول کاهش می‌یابد و هم عملکرد تولید در هکتار پایین می‌آید. با پایین آمدن ارزش غذایی علوفه تولید شده، خوراک خوبی هم در سیلو به‌وجود نخواهد آمد.
رطوبت علوفه در زمان برداشت
میزان رطوبت مناسب در زمان برداشت علوفه و سیلو کردن، موجب افزایش سرعت تخمیر، همچنین سبب افزایش کیفیت و کاهش ضایعات مواد سیلو شده خواهد شد علوفه‌های پاییزی به‌طور معمول دارای رطوبت بیشتر از حد مطلوب می‌باشند.
در این فصل، چون شدت آفتاب کم است درنتیجه رطوبت هوا بالا می‌رود و شبنم‌های زیادی تولید می‌شود. علاوه بر آن، ریزش باران‌های پاییزی موجب می‌شود که گیاهانی مانند شبدر و یونجه و همچنین ذرت و سورگوم در زمان برداشت، چون رطوبت بالایی دارند، سیلو کردن آن‌ها مشکل شود.
برای کاهش رطوبت علوفه‌های پاییزی مانند شبدر و یونجه می‌توان پس از درو، مدتی آن‌ها را در مزرعه باقی گذاشت تا در مجاورت تابش آفتاب و وزش باد، میزان رطوبت آن‌ها به حد مطلوب برسد. ولی برای گیاهانی مانند ذرت و سورگوم چنین کاری را نمی‌توان انجام داد زیرا برداشت این علوفه با استفاده از دستگاه چاپر انجام می‌شود که هم‌زمان علف‌ها را درو و خرد می‌کند که در این صورت به ناچار می‌بایستی به سیلو انتقال داده شود.
رطوبت زیاد سبب جاری شدن عصاره و اتلاف مواد غذایی آن می‌گردد. به‌علاوه ترش‌شدگی ضعیف و گندیدگی مواد سیلویی افزایش خواهد یافت. در عین حال میزان درصد رطوبت علوفه و خوراک‌های سیلویی یک عدد ثابتی نبوده و بسته به نوع ماده خوراکی و نیز ساختمان سیلو می‌تواند متغیر باشد.
به‌عنوان مثال، ماده خوراکی که توانایی جذب مواد افزودنی و رطوبت زیاد را دارد، می‌توان با رطوبت بالاتر سیلو کرد. در چنین شرایطی باید در حال سیلو کردن از مواد کمکی نیز استفاده کرد. ارتفاع سیلو در مقدار خارج شدن شیره علوفه سیلویی، اثر زیادی دارد با زیاد شدن ارتفاع سیلو، میزان خارج شدن شیره، افزایش می‌یابد.
کارشناسان برای تعیین میزان رطوبت مناسب سیلوهای رو زمینی و زیرزمینی باتوجه به ارتفاع آن، آزمایش‌هایی انجام داده‌اند که در زیر، میزان رطوبت مناسب برای سیلوها نشان داده شده است.
در سیلوهای خندقی اگر ارتفاع ۳/۵ متر یا کمتر باشد، رطوبت مناسب ۷۵ - ۶۵ است.
در سیلوهای خندقی اگر ارتفاع بیش از ۳/۵ متر باشد، رطوبت مناسب ۷۰- ۶۰ است.
در سیلوهای رو زمینی اگر ارتفاع ۳/۵ متر یا کمتر باشد، رطوبت مناسب ۷۵- ۷۰ است.
در سیلوهای رو زمینی اگر ارتفاع بیشتر از ۳/۵ متر باشد رطوبت مناسب ۷۳- ۶۸ است.
می‌توان با درنظر گرفتن موارد بالا، باتوجه به نوع سیلو و ارتفاع آن، بهترین میزان رطوبت را برای توده علوفه خود فراهم کنید. همان‌گونه که رطوبت بالا موجب ازبین رفتن مواد غذایی سیلو می‌شود، کمبود رطوبت گیاه نیز سبب می‌شود تا توده علوفه به‌خوبی فشرده نشده و هوای آن در زمان سیلو شدن، به‌طور کامل خارج نشود.
مناسب‌ترین زمان برداشت گیاهان علوفه‌ای مانند ذرت، سورگوم و جو در مرحله خمیری شدن دانه می‌باشد. در چنین شرایطی، گیاه دارای ۳۰ تا ۳۵ درصد ماده خشک است و توده علوفه سیلو شده، بالاترین کیفیت غذایی را در تغذیه دام‌ها خواهند داشت.
زمان مناسب برداشت محصول
برای شناختن زمان مناسب برداشت این گیاهان باید در مرحله دانه بستن، وضعیت دانه را هفته‌ای دو بار بررسی کنید. هنگامی‌که دانه‌ها حالت خمیری دارند و روی آن‌ها فرورفتگی ایجاد شده است، آن‌ها را با دو انگشت فشار دهید، اگر دانه مقاومت زیادی نکند و له شود، بدانید زمان برداشت فرا رسیده است.
هنگام برداشت، میزان درصد ماده خشک گیاه، عامل مهمی در تنظیم دستگاه برداشت (چاپر) است. اگر میزان ماده خشک گیاه ۳۰ تا ۳۵ درصد باشد خرد کردن هنگام برداشت، علوفه به قطعه‌های 1 تا ۲سانتی‌متری کافی خواهد بود. ولی اگر در برداشت محصول تاخیر شود و میزان ماده خشک بالاتر رود، قطعه‌ها را باید 1 سانتی خرد کرد.
اگر ناچار شویم، محصول را زودتر از زمان مناسب، برداشت کنیم، اندازه قطعه‌ها باید بزرگ‌تر از ۲ تا ۳ سانتی‌متر باشد. هنگام برداشت محصول با چاپر به نکته‌های بالا توجه کنید.
روش‌های تشخیص میزان رطوبت علوفه
با سه روش می‌توان، میزان رطوبت علوفه را تشخیص داد.
الف) خشک کردن نمونه علوفه
این روش با دستگاه‌های آزمایشگاهی صورت می‌گیرد اما ممکن است دامداران به آزمایشگاه دسترسی نداشته باشند. از این رو روش‌های ساده‌تری برای تشخیص میزان رطوبت علوفه وجود دارد که در ادامه آن‌ها را شرح خواهیم داد.
ب) تشخیص میزان رطوبت به روش تجربی و حسی
۱- یک مشت علوفه خرد شده را برداشته و در دستتان فشار دهید و آن را به شکل گلوله توپی در آورید و مدت ۲۰ تا ۳۰ ثانیه در مشت به‌صورت فشرده نگه دارید. سپس مشت را به‌سرعت باز کنید و با حالت‌های زیر مقایسه کنید و میزان رطوبت گیاه را تشخیص دهید.
حالت اول:
گلوله حالت خود را حفظ می‌کند و شیرابه نسبتا زیادی از آن جاری می‌شود. در این حالت، میزان رطوبت بالاتر از ۷۵درصد است.
حالت دوم:
گلوله حالت خود را حفظ می‌کند ولی شیرابه کمی از آن جاری می‌شود. در این حالت میزان رطوبت حدود ۷۰ تا ۷۵ درصد است.
حالت سوم:
حالت گلوله به آهستگی به‌هم می‌ریزد و شیرابه مشاهده نمی‌شود. در این حالت میزان رطوبت حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد است.
حالت چهارم:
حالت گلوله به آهستگی به‌هم می‌ریزد و شیرابه مشاهده نمی‌شود. در این حالت میزان رطوبت پایین‌تر از ۶۰ درصد خواهد بود.
2- تشخیص زمان مناسب برداشت علوفه
یعنی در مرحله‌ای که گیاه دارای حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد ماده خشک است، اگر دسته‌ای علوفه را در دست بگیریم و بپیچانیم، مقدار کمی رطوبت از آن جدا خواهد شد. اگر ماده خشک کمتر از ۳۰ تا ۳۵ درصد باشد، هیچ‌گونه رطوبتی از آن جدا نخواهد شد.
٣- تشخیص میزان رطوبت با استفاده از دستمال کاغذی با کاغذ کاهی
کاغذ کاهی و دستمال کاغذی رطوبت را به‌راحتی جذب می‌کنند که با استفاده از آن رطوبت را می‌توان تخیمن زد. نحوه عمل چنین است که کاغذ با دستمال را بین نمونه علوفه قرار می‌دهیم.
حال چنان‌چه درصد ماده خشک در حد مطلوب (۳۰ تا ۳۵ درصد) باشد برای این که کاغذ رطوبت را جذب کند بایستی با فشار دست بر روی کاغذ آن را با قسمت‌های گیاه مماس کرد. چنان‌چه درصد ماده خشک از مقدار مزبور بیشتر باشد حتی با فشار زیاد دست بر روی دستمال هم رطوبت را به خود جذب نخواهد کرد.
در صورت کمتر بودن درصد ماده خشک از محدوده مورد بحث، بدون نیاز به فشردن زیاد نمونه بر روی کاغذ، رطوبت جذب کاغذ خواهد شد.
کاهش میزان رطوبت در صورتی که ناچار باشیم علوفه را با رطوبت بیش از حد برداشت کنیم می‌توان پس از درو آن‌را برای مدتی در مزرعه رها کرد تا رطوبت آن کاهش یابد. البته این عمل برای علوفه‌هایی مانند ذرت و سورگوم عملی نمی‌باشد.
برای کاهش رطوبت در یونجه و شبدر در روزهای تابستان یک الى دو ساعت، باقی ماندن علف درو شده در مزرعه کافی است تا رطوبت علوفه حدود ۷۰ درصد برسد.
اگر علوفه درو شده قبل از برداشت با چاپر، رطوبت خود را بیش ازحد از دست بدهد در زمان چیدن، برگ‌های زیادی ازبین خواهند رفت. در چنین حالتی باید صبر کرد تا صبح زود که شبنم روی علوفه‌ها نشسته است سپس برداشت کرد. می‌توان علوفه‌ای که رطوبت کافی برای سیلو شدن را ندارد با علوفه تازه چیده شده در سیلو مخلوط کرد تا رطوبت مجموعه توده سیلو شده، مناسب و مطلوب شود.