به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ گوشت، ودیگر باقیمانده بدن حیوانات مانند باقیمانده کشتارگاه‌ها، خون و خلاصه تمام قسمت‌هایی که مورد مصرف تغذیه انسانی ندارند و یا اینکه به عللی نباید مصرف شوند، بصورت تازه به دام خورانده نمی‌شوند.
علت این امردردرجه اول ازلحاظ بهداشتی و در مرحله بعد به به‌علت مشکل بودن نگهداری و حمل ونقل تازه این مواد است. چنانچه درجاهائی بخواهند این مواد را بصورت تازه به حیوان بدهند بهتر است آنها را قبلا بپزند.
بطورکلی این‌گونه باقیمانده را قبلا جمع‌آوری شده و خشک و پودر می‌گردند. پودر خون خوب دارای رنگی روشن می‌باشد و با مواد دیگر مخلوط نخواهد بود.
خون در کشتارگاه‌های بزرگ و مدرن از قسمت کشتار یکسره به گرمخانه و قسمت خون خشک‌کنی رفته و درآنجا تحت فشار و گرمای مرطوب و یا گرمای خشک قرار می‌گیرد و با قرار دادن موادی جامد مانند استخوان در دیگ‌های دورزن آنرا بصورت گلوله‌های ریزو بالاخره بصورت پودر درمی‌آورند.
بطور کلی این مواد به‌علت دارا بودن پروتئین زیاد و با ارزش از مکمل‌های بسیار مهم غذاهای دامی می‌باشند. غیراز پودر خون مواد دیگری که در کشتارگاه ممکن است مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از: پودر گوشت، پودر استخوان، پودر تمام بدن، محتویات شکمبه وغیره.
هرچه درصد استخوان غذاهای فوق بالاتر باشد، ارزش غذایی آنها کمتر خواهد بود. پودر استخوان ممکن است خالص و با اینکه با گوشت، مخلوط باشد. بطورکلی تمام این مواد باید طوری تهیه شده باشند که عاری از ذره‌بین‌های بیماری‌زا باشند.
پودر خون
پودر خون به‌علت دارا بودن مقدار زیادی پروتئین (حتی بیش از ۸۰ درصد) یکی از مهمترین مکمل‌های غذائی به‌شمار می‌رود و بخصوص اینکه اسیدهای آمینه مهمی چون لیزین Lysin تریپتوفان Tryptophan و متیونین Methionine به مقدار کافی و متناسب درآن وجود دارد. میزان کلسیم و فسفر آن چندان جالب نمی‌باشد ولی رابطه آنها با یکدیگر بسیار نزدیک است.
از خون علاوه بر اینکه در بسیاری از کشورها در تغذیه انسانی استفاده به‌عمل می‌آورند، درمصارف صنعتی مانند صنعت دباغی و رنگرزی هم استفاده‌های زیادی از آن می‌نمایند.
علاوه بر این از خون برای تهیه آلبومین به‌وسیله روش سانتریفوژ Contrifuge استفاده می‌شود. به‌وسیله جدا کردن گلبول‌های سفید و قرمز و حرارت دادن محلول باقیمانده در 55 درجه سانتی‌گراد، آنرا خشک کرده و آلبومین که در بستنی‌سازی، شیرینی سازی، تهیه چسب مورد مصرف دارد، به‌دست می‌آورند.
مهمترین مصرف پودر خون در تغذیه دام و طیور به‌عنوان مکمل پروتئین می‌باشد.
مقدار خون یک حیوان برابر یک‌بیست و چهارم تا یک‌دوازدهم وزن بدن آن می‌باشد، ولی هیچ‌گاه نمی‌توان تمام این مقدار را از بدن حیوان خارج نمود. به‌طورکلی از هر هزار کیلوگرم وزن زنده حیوان 5 تا 7 کیلوگرم پودر خون بدست می‌آید.
درد ماده خشک خون حدود 20 می‌باشد، به‌عبارت دیگر از هر 5 کیلوگرم خون تازه و مایع حدود یک کیلوگرم پودر خون به‌دست می‌آید.
پودر استخوان
که حداکثر آن از استخوان بوده و مقدار فسفات کلسیم آن بیشتر از 32 درصد می‌باشد. پودر استخوان انواع مختلف دارد:
- پودر استخوان خام:
که در آن مقدار 23 الی 30 درصد پروتئین وجود دارد و میزان کلسیم 23 و فسفر آن 11 درصد است. در تهیه آن باید مدت زیادی استخوان را در یک ظرف سرباز پخته و سپس آنرا بصورت پودر درآورند.
- پودر استخوان تهیه شده به‌وسیله بخار آب:
در این روش از فشار بخار آب استفاده کرده و در آن مقدار زیادی پروتئین و چربی ازبین بین رفته، در صورتی‌که نسبت کلسیم و فسفر آن بالا می‌باشد، مقدار کلسیم 33 و فسفر 1 درصد است.
- خاکستر استخوان:
چنانچه استخوان را در هوای آزاد با اضافه کردن مقداری بنزین بسوزانند خاکستر استخوان حاصل می‌شود که مقدار فسفر آن بیش از دیگر انواع استخوان است (16 تا 17 درصد). از این پودر می‌توان به‌خوبی بعنوان مکمل معدنی استفاده نمود.
غیر از محصولات فوق از استخوان نیز ذغال حیوانی (بعلت خاصیت رنگ‌بری و بوبری آن) در حرارت‌های 600-650 درجه سانتی‌گراد تهیه می‌شود که به نام ذغال حیوانی نیز معروف می‌باشد.
از ذغال فوق بخصوص در کارخانجات قندسازی استفاده زیادی به‌عمل می‌آید. علاوه بر این از استخوان درتهیه کود شیمیایی، تهیه ژلاتین و چربی (درصنعت صابون‌سازی و شمع‌سازی مصرف دارد) استفاده به‌عمل می‌آید.
ژلاتین را از هیدراتاسیون اوسئین استخوان تهیه می‌نمایند. مقدار ژلاتین حاصله حدود 14 تا 16 درصد وزن استخوان می‌باشد.
مقدار استخوان حدود 15 درصد وزن لاشه است ولی این مقدار برحسب نژاد، نوع تغذیه، سن حیوان و عوامل دیگر تغییر پیدا می‌کند و بین 12 تا 30 درصد متفاوت است.
ارزش واقعی پودر استخوان را باید از روی درصد مقدارفسفر آن تعیین نمود، بدین ترتیب که هرچه درصد فسفر آن زیادتر باشد، ارزش آن بالاتر خواهد بود. علاوه بر مصارف فوق همانطور که می‌دانیم از استخوان در صعنایع دستی مانند تهیه دکمه، چوب سیگار، دسته چاقو، انواع زینت‌آلات و لوازم بازی (مهره، طاس، شطرنج)، مجسمه‌سازی، منبت‌کاری، خاتم‌کاری، تذهیب لوحه های نقاشی و ... استفاده به‌عمل می‌آید.
پودر گوشت
پدر گوشت علاوه بر دارا بودن پروتئین مقدار فسفر و بعضی از ویتامین‌های آن (ویتامین B12) نیز زیاد می‌باشد. متاسفانه پودر گوشت ازلحاظ مقدار اسیدهای آمینه لیزین، تریپتوفان و متیونین فقیر بوده و باید با مکمل‌های دیگر مخلوط بشود.
پودر گوشت از باقیمانده لاشه کشتارگاه‌ها، لاشه‌های ضبط شده، باقیمانده کارخانجات کنسروسازی، تهیه محصولات گوشتی و غیره با و بدون استخوان تهیه شود، چنانچه مقدارفسفات کلسیم پودر گوشت بیشتر از ۱۲ درصد باشد، درآن مواد دیگری نظیر استخوان وغیره وجود دارد.
بطورکلی گوشت و خون از غذاهائی هستند که چنانچه در حالت تازگی به مصرف نرسند و یا حتی پودر آنها در مدت کوتاهی مصرف نشود، به‌سرعت تجزیه شده و به این ترتیب قسمت اعظم ارزش غذایی خود را ازدست داده، بطوری‌که ممکن است، نه فقط ارزش غذایی آن ازبین برود، بلکه امکان مسمومیت‌های خطرناکی را نیز ممکن است بوجود آورد.
درصد ماده خشک گوشت تازه حدود ۳۰ درصد است، یعنی آب آن بطور متوسط 70 درصد خواهد بود. چنانچه چربی پودر گوشت بیش از 7 تا 8 درصد نباشد، پودر حاصله از آن از نوع مرغوب محسوب خواهد شد. ارزش غذائی حقیقی پودر گوشت نیز مانند پودر خون می‌باشد و بهترین روش استفاده از آن این خواهد بود که بسته به قیمت این دو را بصورت مخلوط در جیره روزانه طیور مصرف نمایند.
پودر مخلوط گوشت واستخوان
که ممکن است از تمام قسمت‌های بدن و یا لاشه‌های ضبط شده تهیه شده باشد. مقدار استخوان این محصول زیاد بوده و مقدار فسفات کلسیم آن بین 12 تا 32 درصد خواهد بود.
پودر قسمت‌های دیگر بدن
که از قسمت‌های مختلف بدن مانند کله، پاچه، غضروف‌ها، شکمبه وغیره بدست می‌آید و یا اینکه از لاشه‌های ضیط شده تهیه می‌شود، ترکیب این مواد شباهت زیادی به پودر گوشت و پودر مخلوط گوشت و استخوان دارد.
از پودر پر (بخصوص در کشتارگاه‌های طیور) علاوه بر مصارف صنعتی مانند تهیه لحاف و بالش بصورت کود (پرهاش ضخیم انتهاب بال، دم و...) بخصوص در باغات انگور بعنوان کود ازت‌دار استفاده می‌شود، چه مقدار ازت آن حدود 15 درصد یعنی معادل 88 درصد پروتئین خام می‌باشد.
از پودر پر در تغذیه حیوانات بخصوص طیور می‌توان بعنوان مکمل پروتئینی استفاده نمود. مقدار آن حدود 4درصد پروتئین کل جیره روزانه است. از کلیه، دست و پا و یگر قسمت‌های طیور نیز می‌توان تا حدودی بعنوان مکمل استفاده نمود، ولی قبلاً باید در اتوکلاو آنها را تا حدودی قابل هضم نمود.
سابقاً درمورد مصرف این باقیمانده‌ها عقاید ضد و نقیضی وجود داشت و آزمایشات متعدد نشان داد که استفاده از مواد فوق چنانچه بصورت علمی و بهداشتی تهیه شده باشند، در تغذیه حیوانات خالی از هرگونه ناراحتی خواهد بود. از این مواد به‌عنوان مکمل پروتئینی و معدنی استفاده می‌شود.
از پودر دل و جگر و دیگر اعضای داخلی مانند غدد علاوه بر مصارف غذایی انسان در فارماکولوژی و نیز تغذیه دام‌ها استفاده می‌شود.