فرآورده های فرعی کارخانجات لبنیات سازی در خوراک دام و طیور

به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ باتوجه به اینکه ترکیب شیر کامل بانوع حیوان، روش تغذیه، نوع غذا، تغییرات غذا و غیره تغییر می‌نماید، می‌توان نتیجه گرفت که ترکیب غذاهای مربوطه به باقیمانده کارخانجات لبنیات‌سازی نیز تابع این تغییرات و نیز تغییراتی که در کارخانه برروی آنها به‌عمل می‌آید، خواهد بود.

بطورکلی باتوجه به مصرف این مواد در تغذیه انسانی و نیز باتوجه به کمبود مواد غذایی انسانی، بخصوص پروتئین حیوانی، صحیح‌تر خواهد بود که تمام  فرآورده‌های کارخانجات لبنیات‌سازی، چه بصورت فرآورده‌های اصلی و چه بصورت فرآورده‌های فرعی، کلاً به مصرف تغذیه انسانی برسد.

مهمترین فرآورده‌های فرعی لبنیاتی عبارتند از شیر پس چرخ، آب کره، آب پنیر، کشک و غیره.

الف) شیر پس چرخ

چربی شیر را می‌توان به طرق مختلف جدا نمود. مهمترین این طرق گرفتن سرشیر آن و با اینکه جدا کردن خامه به‌وسیله دستگاه سانتریفوژ centrifuge می‌باشد. باقیمانده این شیر به شیر پس چرخ معروف است.

پس تفاوت شیرکامل با شیر پس از چرخ فقط در مقدار چربی و ویتامین‌های محلول در چربی آن می‌باشد.

از شیر پس چرخ می‌توان چه به‌صورت تازه، ترش (ماست) شده، خشک شده (پودر) در تغذیه تمام حیوانات به‌خوبی استفاده نمود.

ب) آب کره

درموقع کره‌گیری باقیمانده‌ای که می‌ماند به آب کره معروف است. این آب‌کره به دو نوع خواهد بود. یا اینکه کره (چربی) را مستقیماً از شیرکامل جدا می‌کنند که باقیمانده آنرا می‌توان آب کره و یا شیر پس چرخ نامید و درحقیقت فرق زیادی با شیر پس چرخ نخواهد داشت، و با اینکه آب‌کره باقیمانده‌ایست از خامه که درنتیجه ارزش غذایی آن خیلی پائین‌تر خواهد بود.

آب‌کره بسته به روش کره‌گیری ممکن است ترش و یا شیرین باشد. برحسب نوع آب‌کره ممکن است آن را بصورت تازه، تخمیرشده (ماست) و یا خشک (پودر) تهیه نمود و به مصرف حیوانات مختلف رسانید.

ج) آب پنیر

باقیمانده پنیرسازی به آب پنیر معروف می‌باشد که ممکن است بصورت تازه، خشک و یا ترش عرضه گردد.

علاوه براینکه مقدار چربی آب پنیر کمتر از شیر کامل می‌باشد، درصد پروتئین آن نیز ناچیز است. از آب پنیر نیز به‌خوبی می‌توان در تغذیه دام و طیور استفاده نمود.

د) کشک

پس از کره‌گیری از ماست که باقیمانده آن بنام دوغ معروف است، این باقیمانده را نمک زده و می‌جوشانند و پس از غلیظ شدن به اشکال مختلف درآورده و در آفتاب خشک می‌کنند و به نام کشک در بازار عرضه می‌شود.

در مصرف کشک باید بعلت زیادی نمک آن در تغذیه حیوانات بخصوص طیور دقت زیادی نمود.

از آزمایشاتی که در آزمایشگاه تغذیه دام دانشکده دامپزشکی به‌عمل آمده است این نتیجه حاصل شد که درصد پروتئین کشک بین 35 تا 65 متغیر می‌باشد. باتوجه به اینکه این فرآورده قبلاً به‌مدت زیاد حرارت دیده است، ممکن است ارزش بیولوژیکی پروتئین آن کمتراز شیرخشک و شیر پس‌چرخ باشد.

بطورکلی به‌علت بالا بودن ارزش بیولوژیکی پروتئین فرآورده‌های فرعی لبنی و نیزحساسیت آنها و زود خراب شدنشان باید در نگهداری و انبار کردن آنها توجه و دقت مخصوصی به‌عمل آید. خوراندن این فرآورده‌ها بصورت تازه و مایع به حیوانات موقعی قابل توصیه خواهد بود که حتماً در تهیه آنها دقت لازم ازلحاظ بهداشتی بودن به‌عمل آمده و نیز تا موقع مصرف تازه بوده باشد، یعنی فاصله تولید و مصرف کوتاه باشد و با مواد دیگر مخلوط نگردیده باشد.

بهترین روش تغذیه این فرآورده‌ها بصورت مایع ترش کردن یا تخمیر مودن (ماست) می‌باشد که این عمل ممکن است، در کارخانه با اضافه کردن مواد شیمیایی (اسید) و یا ترشی به حالت طبیعی (ماست) صورت گیرد.

مصرف این مواد بصورت نیمه ترش و یا اینکه مصرف مانده آنها که کاملاً ترش نشده باشد، باعث اختلالات گوارشی و بخصوص اسهال می‌گردد، چراکه دراین حدود تعداد زیادی از ذره‌بینی‌های بیماری‌زا امکان رشد و نمو خواهند داشت، درصورتی‌که بعد از مرحله تخمیر کامل (ماست) از این امکان تاحدودی کاسته می‌گردد.

گرم یا داغ کردن مواد فوق به مدت زیاد باعث کم شدن ارزش بیولوژیکی و پایین آمدن قابلیت هضم پروتیئن آنها می‌گردد. درنتیجه بطورکلی ارزش غذایی پودر (خشک) غذاهای فوق کمتر از نوع تازه و مایع آنها می‌باشد.

چنان‌چه بخواهند از غذاهای فوق در تغذیه گوساله‌ها، بره‌ها و دیگر حیوانات جوان استفاده نمایند، بهتر است با داخل کردن مواد مکمل مانند اسیدهای آمینه سنتتیک Synthetic ویتامین‌های A و D، مواد چربی انرژی‌زا و غیره ارزش غذایی و بیولوژیکی آنها را بالا برد.

درمورد آب پنیر و یا آب‌کره‌ای که درصد آب آنها بسیار بالا می‌باشد و ازلحاظ اقتصادی خشک کردن و پودر نمودن آنها به صرفه نخواهد بود، بهتر است آنها را بصورت تازه به حیوان بدهند. البته امکان دارد با اضافه کردن مقداری شیر پس‌چرخ آنها را تبدیل به ماست نموده و بدین‌گونه در اختیار حیوان قرار دهند.

شیر پس‌چرخ را می‌توان از هفته دوم تولید به گوساله داد، ولی باید توجه نمود که حیوان را باید به مرور به مصرف آن عادت دهند، به‌طوری که مقدار آن تا هفته دهم و یازدهم به حداکثر 10 تا 12 لیتر در روز برسد. 

ارزش غذایی و طرز تغذیه آب کره (چنانچه کره از شیر کامل تهیه شده باشد) هم‌پایه شیر پس‌چرخ می‌باشد.

آب پنیر همانطور که گفته شد ازلحاظ پروتئین و چربی فقیر می‌باشد ولی دارای مقدار زیادی آب و هیدروکربن‌های انرژی‌زا مانند قند شیر یا لاکتوز lactose می‌باشد.

در مصرف کشک همانطور که قبلاً یادآوری شد، بخصوص در تغذیه طیور، به‌علت دارا بودن مقدار زیادی نمک باید دقت و توجه خاصی به‌عمل آورد.

باقیمانده کارخانجات لبنیات‌سازی ازلحاظ دارا بودن مواد معدنی به‌ویژه کلسیم، فسفر و نیز متناسب بودن این مواد در تغذیه دام و طیور اهمیت خاصی دارند، ولی چون ازلحاظ قیمت همیشه درحد بالائی قرار دارند به‌همین جهت می‌توان آنها را قط به‌عنوان مکمل مواد معدنی به غذا اضافه نمود.

در جدول (۱) ترکیب و ارزش غذائی چند نوع از این فرآورده‌ها بطور متوسط آورده شده است.

جدول (۱) ترکیب ارزش غذائی شیر و فرآورده‌های فرعی آن بطور متوسط (درصد)