به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ جهت تشخیص بیماری آبزیان، باید بر اساس مشاهدات کارکنان مزرعه پرورش ماهی و قبل از کالبد گشایی و بررسی‌های بعد از مرگ، تاریخچه مناسب و کاملی از وضعیت ماهی تهیه کنیم.
تاریخچه
تعداد و وزن ماهی‌ها: آیا سرعت رشد ماهی کم است یا زیاد؟ آخرین باری که ماهی‌ها وزن شده بودند چه موقع بود؟
ماهی مریض یا در حال مرگ: آیا دیده شده و برای چه مدت؟
تعداد تلفات: در حال ازدیاد است یا کاهش و چند بار در روز جمع‌آوری می‌شوند؟
رفتار ماهی: آیا شنا، پراکنش، و رفتار ماهی طبیعی است؟
آب: پارامترهای دما، اکسیژن، شوری وph را در ماه گذشته بررسی کنید؟
وضعیت هوا (سیلاب، برف، طوفان و...)
دستکاری ماهی‌ها، زمان رقم‌بندی ویا استفاده از مواد ضدعفونی‌کننده، غذادهی، نوع و تاریخ تولید غذا، اندازه پلت و زمان تغییر اندازه پلت، زمان‌های غذادهی و ضریب تبدیل غذایی چقدر است؟ محل تهیه ماهی‌ها که از کدام مزرعه تهیه شده است؟
بعد از تهیه تاریخچه باید با یک نگاه کلی تمام ماهیان به‌ویژه ماهیان مرده در سطح آب و در کف استخر را تحت نظر گرفت، جابجا شدن ماهی‌ها در استخر را باید مورد ملاحظه قرار داد، پیدایش ماهی‌هایی به صورت تک‌تک نشانه یک حالت غیرعادی می‌باشد و اگر بالا آمدن و یا پایین رفتن ماهی در استخر به سختی صورت گیرد، ممکن است نشانه یک بیماری باشد.
در حالت معمولی هنگامی‌که فردی نزدیک استخر پرورش ماهی می‌شود، ماهی‌های موجود در آن به طرف آن فرد می‌آیند. حال اگر ماهی‌ها از نزدیک شدن فرد به استخر وحشت‌زده شوند و فرار کنند احتمال دارد که ماهی‌ها در دوره کمون یک بیماری باشند و یا اینکه بیش از حد تغذیه کرده باشند و یا اکسیژن محلول کم باشد.
درصورت کمبود اکسیژن ماهی‌ها در اطراف مدخل آب به استخر جمع شده، به سطح آب بالا آمده و روی پهلو افتاده و از هوا تنفس می‌کنند. شنای غیرعادی ماهی حول محور فرضی (طولی یا عرضی)، flashing و مالیدن بدن به دیواره می‌تواند نشانه بروز بیماری باشد.
درصورت وجود انگل‌های خارجی به میزان زیاد و تحریک بدن ماهی توسط آنها و یا برهم خوردن تعادل شرایط محیطی حالت پرش با شدت زیاد مشاهده می‌شود. بطور معمول ماهیان بیمار تیره‌تر از حالت معمول به‌نظر می‌رسند و ممکن است در مناطقی از استخر که جریان آب کند می‌باشد تجمع یابند.
مشاهده ماهی‌ها در محل
آیا ماهی‌ها خوب رشد کرده‌اند یا لاغرند، آیا در اندازه‌های مختلفی هستند؟ به اختلات متابولیکی ازقبیل بیماری و تغذیه نادرست توجه کنید:
- تغییر رنگ و یا شکل، پخش شدن ماهی‌ها در لایه‌های آب، ماهی‌ها باید در ستون آب منتشر باشند.
- استرس‌ها باعث انتشار غیرطبیعی ماهی می‌شود، احتمال دارد ماهی از نقاط خاصی مانند سایه استفاده بیشتر کنند.
- با کمبود اکسیژن ماهی در اطراف ورودی تجمع می‌یابند، تغییرات پوست یا سطح بدن
- خراش و زخم، رشته‌رشته شدن و یا خوردگی باله‌ها
- آلودگی قارچی و یا انگل‌های مشخص، حرکت ناگهانی و سریع غذا خوردن، مدتی را صرف نگاه کردن به ماهی‌ها کنید تا به این موضوع پی ببرید.
- آیا همه ماهی‌ها با اشتها غذا می‌خورند؟
- آیا بیرون دادن غذا از دهان دیده می‌شود؟
- آیا پخش غذا بطور صحیح صورت می‌گیرد؟
- ماهیانی که در حال بلوغ جنسی هستند تمایل کمتری به غذا دارند، برای بررسی انفرادی ماهی و قبل از کالبدگشایی، حجم شکم، رنگ پوست، مقدار لایه موکوسی و وجود یا عدم وجود ضایعات پوستی و سایر علایم غیرطبیعی را بررسی می‌کنیم.
حالت چشم‌ها به‌خصوص باید ازنظر بیرون‌زدگی یا وجود لکه بر روی قرنیه و شفاف یا کدر بودن عدسی مورد بررسی قرار گیرد. خونریزی در اتاقک قدامی چشم نشانگر یک مشکل عمومی و فراگیر در سطح بدن بوده و یا بعد از وارد شدن ضربه به بدن رخ می‌دهد.
بیرون‌زدگی دوطرفه کره چشم در حالت وقوع تعداد زیادی از بیماری‌های عفونی با شرایط ایجادکننده ناتوانی در بدن ماهی رخ می‌دهد و بیرون‌زدگی یک طرفه کره چشم می‌تواند ضایعه موضعی در بدن ماهی باشد.
از عکس‌العمل چشمی می‌توان ماهی‌های بیمار را به‌ویژه هنگامی‌که آثار بیماری ظاهر نشده باشد، از ماهی‌های سالم تشخیص داد. اگر ماهی را حول محور افقی به نحوی نگه داریم که ناحیه پشتی آن در بالا قرار گیرد سپس آن را حول محور طولی به راست یا چپ بچرخانیم، ماهی سالم کره چشم را در وضعیت طبیعی عمودی قرار می‌گیرد.
حالت باله‌های شنا و به‌خصوص باله دمی ازنظر کامل یا ناقض بودن و ریش‌ریش شدن و همچنین وضعیت و رنگ آبشش‌ها مورد مطالعه قرار گیرد، سرپوش آبششی ممکن است جمع شده و از طول آن کاسته شده باشد. رنگ آبشش‌ها در حالت معمولی قرمز تند می‌باشد ولی ممکن است به رنگ آبی، گلی کم‌رنگ و حتی سفید در یک حالت کم خونی دیده شود.
وجود انگل‌های ماکروسکوپی ازقبیل زالو و همچنین دانه‌های ارزنی سفید یا سیاه و کرک‌های متشکل از رشته‌های قارچی بر روی پوست و آبشش و هرگونه ضایعه باید مورد توجه قرار گیرد.
خونریزی‌های کانونی (نقطه‌ای) در آبشش‌ها ممکن است نشان‌دهنده آثار ناشی از تخریب و صدمات انگلی و یا عفونت خونی باشد ظاهر برآمده همراه با ترشحات مخاطی ممکن است، بیماری در اثر عوامل محیطی باشد.
به‌منظور دیدن تک‌یاخته‌ها و رشته‌های قارچی می‌توان لام مرطوب تهیه کرد، این کار را می‌توان در مورد پوست و آبشش انجام داد.
آزمایش‌هایی که روی ماهی مرده و قبل از کالبدگشایی صورت می‌گیرد:
• شکل بدن - آیا در ستون فقرات تغییر شکل و خمیدگی دیده می‌شود؟ در فک‌ها چطور؟
اتساع شکم و یا بزرگ بودن سر نسبت به بدن؟
باله‌ها آیا خوردگی باله و خراش در بدن وجود دارد؟
آبشش‌ها: باید به رنگ قرمز تیره باشد.
وجود قارچ یا موکوس ضخیم احتمالا نشانه وجود کیفیت بد آب است.
- خونریزی آبشش ممکن است به‌دلیل سپتی‌سمی یا ضربات مکانیکی باشد.
• پوست - به هرگونه زخم یا کنده شدن فلس توجه کنید.
- تیرگی رنگ پوست، ممکن است یک واکنش عمومی به استرس، بیماری یا کور باشد.
کالبدگشایی
برای تشریح کردن ماهی باید از مخرج در امتداد خط میانی شکم تا آبشش‌ها برش داد سپس سرپوش آبششی را تا آنجایی که امکان دارد به‌طور کامل بر روی پهلوی چپ بریده و سرانجام برش را در امتداد خط جانبی و دیواره خلفی محوطه شکمی به سمت مخرج ادامه داد و دیواره سمت چپ حفره شکمی را کاملا از هر طرف آزاد شده است برداشت تا بدین ترتیب اندام‌های مختلف موجود در حفره یاد شده آشکار شوند و حالت آنها مورد بررسی قرار گیرد.
وجود هرگونه مایع و رنگ آن، همچنین وجود انگل‌های مختلف در محوطه شکمی و حالت و رنگ قلب، کبد، کلیه‌ها و سر انجام وجود هرنوع تورم و ضایعات غیرعادی مانند خونریزی باید موردتوجه قرار گیرد.
لوله گوارش را از ابتدا و انتها قطع کرده و از بدن خارج نموده و در یک ظرف آن را باز کرده و نمونه‌های لازم را از آن می‌گیریم.
وقتی صفرا متورم و تیره رنگ می‌شود نشانه این است که ما مشکل تغذیه‌ای داریم و باید ببینیم که مشکل از کجاست.
خونریزی در کبد نیز به دو علت شایع مسمومیت غذایی و عوامل میکروبی بیشتر روی می‌دهد. البته مسمومیت غذایی دو نشانه بارز دیگر شامل وجود محتویات خونی در روده و وجود مایع زرد خونی در محوطه شکمی می‌باشد.
کبد سالم دارای قوام کافی، رنگ تیره و براق و لبه‌های تیز می‌باشد.
وجود غذا در معده ماهی بیمار نشان‌دهنده یک مشکل حاد است که اگر مواد غذایی هضم شده فقط در نواحی انتهایی روده باشد از حاد بودن مسئله تا حدودی کاسته می‌شود.
ph معده یک ماهی سالم اسیدی می‌باشد و در بیماری‌های ویروسی معده پرخون می‌شود و وجود سنگریزه در معده نشانه وجود بدی تغذیه و کمبود میکروالمان‌ها می‌باشد.
تجمع مواد مخاطی سفید مایل به زرد در دستگاه گوارش را می‌توان در بی‌اشتهایی طولانی مدت‌تر مشاهده نمود.
اغلب پرخونی مشخص در بخش انتهایی دستگاه گواش بعد از مرگ دیده می‌شود و حالت طبیعی دارد.