به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ کنترل وزن تخم‌مرغ در گله‌های تخمگذار تجاری و همچنین گله‌های مرغ مادر اهمیت بسیار زیادی دارد. کنترل اندازه تخم‌مرغ در ابتدا و انتهای دوره تولید مستلزم استفاده از راه کارهای متفاوتی است.
در ابتدای دوره تولید، که به‌طور معمول اندازه تخم‌مرغ کوچک است، راه کارها باید شامل مواردی باشند که موجب افزایش اندازه تخم‌مرغ شوند. با توجه به افزایش اندازه تخم‌مرغ که به‌طور طبیعی با افزایش سن گله رخ می‌دهد و همچنین باتوجه به مزیت‌های کاهش اندازه تخم‌مرغ در این دوره، باید راه کارهایی را جستجو نمود که سبب کاهش اندازه تخم‌مرغ شوند.
در ادامه عواملی که بر روی اندازه تخم‌مرغ تاثیرگذار هستند با جزئیات بیشتر مورد بحث قرار گرفته و راه کارهای کنترل اندازه تخم‌مرغ نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
عوامل متعددی بر اندازه تخم‌مرغ اثر دارند که این عوامل شامل:
وزن بدن در زمان بلوغ
همبستگی نزدیکی بین وزن تخم‌مرغ و وزن بدن وجود دارد. به‌طوری که هرچه وزن بدن در سن بلوغ کمتر باشد، اندازه تخم‌مرغ نیز در دوره تولید کمتر خواهد بود به همین دلیل تولیدکنندگان با محدودیت غذایی و استفاده از برنامه‌های نوری سن بلوغ را ۲ تا ۳هفته به تعویق می‌اندازند تا تخم‌مرغ‌های تولید شده برای جوجه‌کشی و مصرف قابل استفاده باشد.
وزن جوجه یک روزه یک مؤلفه مهم و مؤثر در رسیدن به وزن مطلوب در ۷ روزگی است، همچنین در شرایط مناسب مدیریتی، وزن بدن در ۷ روزگی تأثیر زیادی بر وزن نهایی جوجه‌های گوشتی خواهد داشت. از این‌رو اهمیت وزن اولیه تخم‌مرغ در گله‌های مادر و تخمگذار تجاری بسیار واضح است.
نژاد مرغ
تخم‌مرغ‌ها در نژادهای سنگین‌تر وزن بیشتری دارند. زیرا همان‌گونه که پیش‌تر عنوان گردید، همبستگی مثبتی بین وزن بدن و وزن تخم‌مرغ وجود دارد. با وجود این نژاد لگهورن با اینکه از وزن بدن پایینی برخوردار است، تخم‌مرغ‌هایی نسبتا بزرگ تولید می‌کند که این موضوع از خصوصیات خوب این نژاد محسوب می‌شود.
سن پرنده
با افزایش سن و رسیدن به پیک تولید، حتی در گله‌هایی که مدیریت بسیار خوبی هم دارند، تولید تخم‌مرغ کاهش می‌یابد. چنان‌که تقریبا راندمان سال دوم ۸۰ درصد سال اول و راندمان تخمگذاری سال سوم حدودا ۸۰ درصد سال دوم می‌باشد.
مسئله کاهش راندمان تولید در رابطه با افزایش سن می‌تواند با مقدار خون و ترکیب آن نیز در رابطه باشد. معمولا ۹ تا ۱۰ درصد وزن بدن را خون تشکیل می‌دهد که با مسن‌تر شدن مرغ‌ها این درصد کاهش می‌یابد.
وزن متوسط تخم‌مرغ‌ها در سال دوم تخم گذاری بیشتر از سال اول است. این روند تقریبا در سال سوم نیز حفظ می‌شود. ولی با افزایش بیشتر سن تا ۱۰ سالگی مرتبا کاهش می‌یابد.
تولید سالیانه
معمولا گله‌های با تولید پایین‌تر، تخم‌مرغ‌های درشت‌تری تولید می‌کنند. بنابراین به حداکثر رساندن میزان تولید تخم‌مرغ در کل سیکل تخمگذاری، در مرغ‌های تخمگذار به کنترل اندازه نهایی تخم‌مرغ‌ها کمک شایانی خواهد کرد.
سیکل تخمگذاری
تخمگذاری در مرغ‌های تخمگذار در دوره‌ای با طول‌های متفاوت (کلاچ) اتفاق می‌افتد. به تعداد تخم‌مرغ‌های متوالی که در یک دوره زمانی خاص گذاشته می‌شود کلاچ گفته می‌شود. گله‌هایی که تولید بالاتری دارند، مرغ‌هایی با کلاچ‌های طولانی‌تر دارند.
بر اساس محل قرار گرفتن یک تخم‌مرغ در کلاچ، وزن آن نیز متفاوت است. تخم‌مرغ‌های ابتدای کلاچ به‌طور معمول درشت‌تر خواهند بود. علت این موضوع صرف مدت زمان بیشتر برای ذخیره زرده و تولید زرده درشت‌تر در تخم‌مرغ‌های ابتدای کلاچ است.
با پیشرفت به سمت روزهای انتهایی هر کلاچ اندازه تخم‌مرغ کاهش خواهد یافت. این روند تغییرات در اندازه تخم‌مرغ در هر سیکل تخمگذاری تکرار می‌شود.
درجه حرارت محیط مرغداری
حرارت به‌عنوان عامل محیطی تأثیر معنی‌داری بر روی وزن تخم‌مرغ دارد. ولی تغییرات جزئی حرارت از روزی به روز دیگر تأثیر بسیار ناچیزی بر روی راندمان تخمگذاری می‌گذارد. همچنین افزایش مستمر ولی جزئی حرارت نیز تأثیر چندانی بر روی راندمان تولید ندارد، در حالی که تغییرات ناگهانی سبب تأثیر شدید بر روی راندمان می‌شوند.
ضمنا اثر کاهش شدید حرارت خیلی بیشتر از افزایش شدید آن است. مقدار مصرف خوراک با افزایش حرارت کاهش می‌یابد و مصرف آب روبه فزونی می‌گذارد.
نور سالن مرغداری
پرورش‌دهندگان می‌توانند با استفاده از نور و برنامه‌های نوری، راندمان تخمگذاری و وزن تخم‌مرغ‌ها را تحت تأثیر قرار دهند. نور نه تنها بر روی زمان تخمک‌گذاری (رها شدن زرده) اثر می‌گذارد، بلکه سن بلوغ را نیز می‌تواند تحت تأثیر قرار دهد.
امروزه برای بالا بردن راندمان تخمگذاری و وزن تخم‌مرغ‌ها از برنامه‌های خاص نوری در داخل مرغداری‌ها استفاده می‌نمایند. باتوجه به اینکه طول روز ۱۴ پا۱۵ ساعت نیز برای ایجاد حداکثر تخمگذاری کافی است، پرورش‌دهندگان می‌توانند زمانی که سن گله به حدود ۴۰ هفتگی رسید، طول روز را یک ساعت دیگر اضافه کنند.
تغذیه طیور
اندازه تخم‌مرغ تا حد بسیار زیادی بستگی به اندازه زرده‌ای دارد که وارد مجرای تخم بر باویداکت می‌شود. مشخص شده است که اصلی‌ترین عامل تاثیرگذار بر اندازه زرده وزن بدن می‌باشد. بنابراین به‌نظر می‌رسد که وزن بدن پرنده اصلی‌ترین عامل تعیین‌کننده وزن تخم‌مرغ باشد.
با وجود این، اگر وزن پرنده‌ها را یکسان در نظر بگیریم، آنگاه تغذیه نیز جزء عواملی خواهد بود که بر روی وزن تخم‌مرغ تاثیر خواهد گذاشت. به‌طور معمول در ابتدای دوره تولید اندازه تخم‌مرغ‌ها کوچک بوده و پرورش‌دهندگان به دلایل اقتصادی تمایل دارند که هر چه سریع‌تر وزن تخم‌مرغ افزایش یابد.
با افزایش سن گله اندازه تخم‌مرغ بزرگ‌تر خواهد شد، در این دوره نیز پرورش‌دهندگان تمایل به کنترل وزن تخم‌مرغ و کاهش اندازه آن هستند. با استفاده از برنامه‌های تغذیه‌ای می‌توان اندازه تخم‌مرغ را در اوایل دوره تولید و همچنین در انتهای دوره تولید کنترل کرد.
در داخل یک گله، پرنده‌هایی که خوراک بیشتری مصرف می‌کنند وزن تخم‌مرغ بیشتری خواهند داشت. علاوه بر سطح مصرف خوراک، می‌توان از تغییر جیره نیز برای تغییر کنترل اندازه تخم‌مرغ بهره جست.
اندازه تخم‌مرغ را می‌توان با تغییر سطح انرژی جیره، تغییر سطح چربی یا اسید لینولئیک جیره و همچنین تغییر سطح پروتئین یا اسیدهای آمینه جیره و به خصوص اسیدهای آمینه گوگرددار (متیونین سیستین) دستکاری نمود.
باتوجه به اینکه سطح تمام مواد مغذی جیره نسبت به انرژی جیره بیان می‌شود، و همچنین باتوجه به اینکه پرنده قادر به کنترل مصرف انرژی موردنیاز خود است، بنابراین می‌توان گفت که سطح انرژی جیره به خودی خود تاثیر کمی بر اندازه تخم‌مرغ داشته باشد.
برخلاف سطح انرژی جیره، مشخص شده است که سطح پروتئین جیره به‌طور مستقیم بر روی اندازه تخم‌مرغ تاثیرگذار خواهد بود. مصرف مقادیر کمتر از ۱۴ تا ۱۵ گرم پروتئین در روز به شدت اندازه تخم‌مرغ را کاهش خواهد داد.
ارتباط بین اندازه تخم‌مرغ و سطح پروتئین جیره تا حد زیادی به سطح متیونین یا متیونین سیستین جیره بستگی خواهد داشت. باتوجه به اینکه متیونین در صورت کمبود گروه‌های دهنده متیل (مثل کولین) به‌عنوان دهنده متیل عمل می‌کند، بنابراین سطح کولین جیره نیز می‌تواند ازطریق تاثیر بر سوخت وساز متیونین بر اندازه تخم‌مرغ تاثیر گذار باشد.
تامین مقادیر کافی کولین در جیره، تضمین خواهد کرد که متیونین به‌عنوان دهنده متیل عمل نخواهد کرد. علاوه بر این، منبع تامین متیونین هم مشخص شده است که می‌تواند بر اندازه تخم‌مرغ تاثیر بگذارد.
متیونین به شکل دی-ال متیونین به‌نظر می‌رسد که بهترین منبع متیونین در جیره مرغان تخمگذار باشد. در کنار سطح پروتئین و اسیدهای آمینه گوگردار جیره، یکی دیگر از عواملی که به‌طور بارزی اندازه تخم‌مرغ را تحت تاثیر قرار خواهد داد، میزان اسید لینولئیک جیره است.
نتایج تحقیقات بسیاری حاکی از آن است که ارتباط مستقیمی بین سطح اسید لینولئیک جیره و اندازه تخم‌مرغ وجود دارد. در بیشتر مواقع وجود یک درصد اسید لینولئیک نیاز پرنده را تامین می‌کند، با وجود این برای حداکثر کردن اندازه تخم‌مرغ توصیه می‌شود تا سطح اسید لینولئیک جیره را با استفاده از منابع غنی از این اسید چرب تا حدود ۲ درصد افزایش داد.
رضا طاهرخانی (دکتری تخصصی تغذیه طیور)