به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ تنش گرمایی به‌عنوان یکی از مشکلات اساسی در پرورش جوجه‌های گوشتی و طیور تخمگذار در فصول گرم به‌شمار می‌رود و اثرات اقتصادی زیان باری بر تولیدکنندگان تحمیل می‌کند. تردیدی وجود ندارد که سویه‌های امروزی به‌خاطر تولید و سرعت رشد بالا، در مقایسه با قبل به تنش گرمایی حساس‌تر شده‌اند.
تنش گرمایی اثرات مهمی بر عملکرد و فیزیولوژی پرنده دارد. ازلحاظ عملکردی، اثرات تنش گرمایی در جوجه‌های گوشتی عمدتا شامل کاهش رشد، مصرف خوراک و بازده خوراک و در طیور تخمگذار کاهش تولید تخم‌مرغ، و پایین آمدن وزن تخم‌مرغ و کیفیت پوسته تخم‌مرغ می‌باشد.
در تنش گرمایی احتمال افزایش تلفات نیز بالاست. از اثرات فیزیولوژیک تنش گرمایی می‌توان به بهم خوردن تعادل الکترولیت (و ایجاد آلکالوز تنفسی)، اختلالات هورمونی، کاهش نرخ متابولیکی، پراکسیداسیون لیپیدها، سرکوب سیستم ایمنی و بهم خوردن تعادل میکروبی روده اشاره کرد.
تحقیقات اخیر اثرات منفی تنش گرمایی بر توسعه روده، تعادل میکروب‌های دستگاه گوارش و عملکرد سیستم ایمنی پرنده را گزارش کرده‌اند. موکوس روده، علی‌رغم ایجاد یک سد دفاعی در برابر تهاجم میکروبی، شرایط را برای یک جذب کارآمد مهیا می‌کند.
صدمه به موکوس روده بر کارکرد آن تاثیر می‌گذارد. تغییرات در موکوس می‌تواند سبب افزایش کلونیزاسیون میکروب‌های بیماری‌زا در روده شود. یکی از اثرات تنش گرمایی، بهم خوردن تعادل میکروبی روده و امکان افزایش جمعیت میکروارگانیسم‌های مضر و کاهش جمعیت باکتری‌های مفید می‌باشد.
اخیرا در تحقیقی Song و همکاران (۲۰۱۴) نشان دادند تنش گرمایی، جمعیت باکتری‌های مفید لاکتوباسیلوس و بیفیدیوباکتریوم روده را کاهش و تعداد باکتری‌های کلی‌فرم و کلستریدیوم را افزایش داد (جدول 1).
جدول ۱- اثرات تنش گرمایی و مکمل پروبیوتیک (باسیلوس +لاکتوباسیلوس) بر عملکرد و جمعیت‌های باکتری‌های مفید (لاکتوباسیلوس و بیفیدیو باکتریوم) و مضر (کلی‌فرم‌ها و کلستریدیوم) روده
|
|
افزایش وزن روزانه
(۲۲ تا ۴۲ روزگی) |
ضریب تبدیل غذا
(۲۲ تا ۴۲ روزگی) |
لاکتوباسیلوس |
بیفیدیوباکتریوم |
کلی‌فرم‌ها |
کلستریدیوم |
|
دما |
|
|
|
|
|
|
|
دمای معمولی |
77.7a |
2.03 |
8.26a |
7.03a |
5.49b |
4.79b |
|
تنش گرمایی |
70.7b |
2.10 |
7.04b |
6.47b |
6.48a |
5.52a |
|
جیره |
|
|
|
|
|
|
|
بدون پروبیوتیک |
72 |
2.11a |
7.26b |
6.51b |
6.39a |
5.38 |
|
با پروبیوتیک |
76 |
2.02b |
8.04a |
7.00a |
5.58b |
4.92 |
در این تحقیق مشخص شد که استفاده از پروبیوتیک‌ها در دمای معمولی و تنش گرمایی می‌تواند باعث بهبود عملکرد و جمعیت میکروبی روده جوجه‌های گوشتی شود.
در یک بررسی Sohail و همکاران (۲۰۱۰) نشان دادند که در شرایط تنش گرمایی استفاده از پروبیوتیک‌ها می‌تواند تیتر ایمنی علیه ویروس‌های نیوکاسل و گامبورو را افزایش و همچنین غلظت هورمون کورتیزول خون را کاهش دهند (جدول ۲).
جدول ۲- اثرات استفاده از پروبیوتیک (بر پایه لاکتوباسیل‌ها) بر هورمون تنش (کورتیزول)، تیتر نیوکاسل و گامبورو در شرایط تنش گرمایی
|
|
دمای معمولی |
تنش گرمایی –
بدون افزودنی |
تنش گرمایی –
مکمل پری‌بیوتیک |
تنش گرمایی –
مکمل پروبیوتیک |
تنش گرمایی –
مکمل پروبیوتیک+پری بیوتیک |
کورتیزول
(نانوگرم در میلی‌لیتر) |
1.04d |
1.91a |
1.38bc |
1.56b |
1.16cd |
|
تیتر نیوکاسل |
10.1a |
8.33c |
8.47bc |
8.60bc |
9.53ab |
|
تیتر گامبورو |
9.6a |
7.47b |
7.73b |
8.1b |
8.93a |
همچنین مشخص شده است که استفاده از پروبیوتیک‌ها موجب افزایش ترشح سایتوکین‌های ضدالتهابی و ایمونوگلوبولین‌ها و فعالیت فاگوسیتوزی ماکروفاژها در بافت‌های لمفوییدی روده می‌شود.
در تحقیق دیگرى Sohailو همکاران (۲۰۱۲) نشان دادند استفاده از ترکیب پروبیوتیک و پری‌بیوتیک می‌تواند اثرات منفی تنش گرمایی بر کاهش رشد پرزهای روده را جبران نماید.
عنوان شده است که در شرایط تنش گرمایی به‌دلیل افزایش جریان خون به سیستم تنفسی، خون کمتری به روده جریان می‌یابد و این امر سبب افزایش ریزش سلول‌های پوششی به لوله گوارشی می‌شود که نتیجه آن کاهش طول پرزها وافزایش عمق کریپت‌ها می‌باشد.
همچنین کاهش جریان خون سبب کاهش میزان اکسیژن رسانی به سلول وافزایش نفوذپذیری سلول و کاهش ماندگاری سلول می‌شود. این موضوع باعث تنش اکسیداتیو می‌شود. همچنین کاهش وزن روده در شرایط تنش گرمایی به کاهش مصرف خوراک و کاهش هورمون تیروئیدی نسبت دار شده است.
در تحقیقی (Deng و همکاران، ۲۰۱۲) روی مرغ‌های تخمگذار مشخص شد استفاده از باسیلوس لشینیفورمیس به جیره موجب بهبود اثرات منفی تنش گرمایی بر تولید تخم‌مرغ و خوراک مصرفی شد (جدول ۳).
جدول ۳- اثرات دمای بالای محیطی و پروبیوتیک باسیلوس لکنیفورمیس بر میانگین تولید تخم‌مرغ ، وزن تخم‌مرغ و خوراک مصرفی در مرغ‌های تخمگذار
|
فراسنجه |
دمای ۲۱ درجه
سلسیوس
با جیره پایه |
دمای ۳۴ درجه
سلسیوس
با جیره پایه |
دمای ۳۴ با جیره پایه
+پربیوتیک به میزان
Cfu106 در هر گرم |
دمای ۳۴ با جیره پایه
+پربیوتیک به میزان
Cfu107 در هر گرم |
|
تولید تخم مرغ (%) |
79.5a |
50.7b |
60.1bc |
74.4ab |
|
وزن تخم مرغ (گرم) |
60.8 |
58.5 |
59.0 |
59.7 |
خوراک مصرفی
(گرم در روز به ازاء هر پرنده) |
124.3a |
95.7c |
102.4bc |
110.3b |
این محققین بهبود در عملکرد مرغ‌های تخمگذار تحت تنش گرمایی هنگام استفاده از پروبیوتیک‌ها را به کاهش تهاجم اندوتوکسین، حفظ سطح مطلوب سایتوکین‌ها و کاهش سطح کورتیکوسترون خون نسبت دادند.
باتوجه به نتایج تحقیقات اخیر به‌نظر می‌رسد استفاده از پروبیوتیک‌ها می‌تواند به‌عنوان یک راهکار مناسب در کاهش اثرات تنش گرمایی مورد توجه قرار گیرد.
سید ناصر موسوی عضو هیات علمی‌دانشگاه آزاد اسلامی