به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ بیماری لاکتوکوکوزیس گارویه ماهی به‌عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد بیماری از جنس لاکتوکوکوس با نشانه‌های بالینی در انسان و حیوانات است که امروزه در مزارع پرورش ماهیان سردآبی به‌طور گسترده‌ای وجود دارد.
عامل مولد
خصوصیات ریخت‌شناسی
لاکتوکوکوس گارویه یک باکتری بی‌هوازی اختیاری، غیرمتحرک، بدون اسپور، کوکسی تخم‌مرغی شکل گرم مثبت، از زنجیره‌های کوتاه و مزدوج تشکیل شده است، همولیز آلفا روی محیط بلاد آگار ایجاد می‌کند.
در دمای ۴-۴۵ درجه سانتی‌گراد در محیط محتوی سدیم کلراید 6/5 درصد 9/6 = pH با ۴۰ درصد مواد صفراوی و در 0/1 درصد متیلن بلو رشد می‌کند. مطلوب‌ترین درجه حرارت رشد ۳۷ درجه سانتی‌گراد در ۲۴ ساعت است، در حالی که در ۴ درجه سانتی‌گراد بین ۱۲ تا ۱۴ روز زمان نیاز است.
پراکندگی
لاکتوکوکوس گارویه به‌عنوان مهم‌ترین عامل ایجاد بیماری از جنس لاکتوکوکوس با نشانه‌های بالینی در انسان و حیوانات است. لاکتوکوکوس گارویه در سال ۱۹۹۱ به‌عنوان یک گونه جدید پیشنهاد داده شد.
اولین شیوع بیماری در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در اسپانیا در سال ۱۹۸۸ اتفاق افتاد. در سال‌های بعد لاکتوکوکوس گارویه از چندین پروسه سپتی سمی در ماهی جدا شد و مطالعه طبقه‌بندی فنوتیپی و مولکولی تائید کرد شبیه به انتروکوکوس سرولیسیدا (Enterococcus Seriolicida) است.
برای اولین بار لاکتوکوکوس در چندین کشور پیشرفته در ارگانیسم‌های آبزی اتفاق افتاد. این عوامل جدا شده به‌عنوان عامل مرگ و میر در ماهی قزل‌آلا در ایتالیا، استرالیا و آفریقای جنوبی هستند.
وقوع بیماری لاکتوکوکوزیس در ایران
امروزه مزارع پرورش ماهیان سردآبی به‌طور گسترده‌ای در سراسر کشور به باکتری لاکتوکوکوس گارویه آلوده هستند. خصوصا در استان‌های اصلی پرورش ماهیان سردآبی مانند استان‌های چهارمحال و بختیاری، لرستان، فارس، مازندران با مشکل بیماری لاکتوکوکوزیس بعد از استرپتوکوکوزیس به‌عنوان مهم‌ترین بیماری عفونی باکتریائی مزارع پرورش ماهی روبه‌رو هستیم.
منابع و مخازن عفونت
به‌نظر می‌رسد که ارگانیسم‌های رها شده از ماهیان بیمار مهم‌ترین منبع عفونت در محیط آبزی می‌باشند. ماهیانی که پس از شیوع بیماری زنده مانده‌اند ممکن است به‌عنوان مخزن عفونت عمل کنند. حضور ماهیان وحشی حساس به بیماری در میان یا اطراف حصار، در صورتی‌که بتواند به عنوان مخزن یا تقویت‌کننده باکتری عمل کند، می‌تواند در توسعه بیماری مهم باشد.
ماهی‌های حساس به بیماری
عوامل ایجادکننده استرپتوکوکوزیس باعث بیماری در محدوده وسیعی از گونه‌های آبزی می‌شوند. در حال حاضر، لاکتوکوکوس گارویه جدا شده به‌عنوان عامل مسبب بیماری در ماهی قزل‌آلا، دم گیش زرد ژاپنی، تیلاپیا و مارماهی ژاپنی فلاندر، شاه ماهی خاکستری، گربه ماهی شناخته شده است.
اخیراً مشاهده شده که لاکتوکوکوس گارویه می‌تواند همه اندازه‌های قزل‌آلای رنگین‌کمان را تحت تأثیر قرار دهد.
نحوه انتقال لاکتوکوکوزیس
انتقال بیماری به شیوه افقی صورت می‌گیرد. انتقال مستقیم بین ماهیانی که در جای یکسان زندگی می‌کنند ازطریق آب مخصوصا اگر جراحتی وجود داشته باشد یا به‌وسیله خوردن مدفوع وجود دارد.
قابلیت انتقال به انسان
میزبان لاکتوکوکوس گارویه تنها محدود به موجودات آبزی نیست. اظهار شده لاکتوکوکوس گارویه به‌عنوان یک عامل زئونوتیک بالقوه است. همچنین شواهد قابل توجهی از توان ایجاد آلودگی توسط لاکتوکوکوس گارویه در انسان وجود دارد.
علائم بالینی و آسیب‌شناسی
پاتولوژی لاکتوکوکوزیس به‌وسیله بی‌اشتهایی عمومی، بی‌حالی، سیاه شدن پوست، کاهش جهت‌یابی و شنای نامنظم شروع می‌شود.
نشانه‌های خارجی تیپیک در ماهی شامل بیرون‌زدگی چشم‌ها (یک طرفه یا دوطرفه) (شکل A)، خونریزی در اطراف مقعد، منطقه بین چشمی، قاعده باله دمی، منطقه اطراف پرینه، سرپوش آبششی و منطقه دهانی است.
همچنین مشاهده ماهی با تورم شکمی و پرولاپس مقعد خیلی معمول است. لاکتوکوکوس گارویه زخم‌هائی در اندوتلیوم رگ‌ها ایجاد می‌کند که باعث می‌شود خون به بیرون رگ‌ها پس بزند و منجر به خونریزی پتشی در سطح اندام‌های داخلی شود.
سطح خارجی بافت‌های پر آب ازقبیل اطراف مقعد، منطقه دهانی و باله‌های ماهی شدیدا تحت تأثیر قرار دارند. (شکل B)
بیماری زائی
نحوه ایجاد بیماری توسط لاکتوکوکوس گارویه هنوز کاملا مشخص نشده هرچند طبق مدل پیشنهاد شده زلوتکین (Zlotkin) و همکاران در سال ۲۰۰۳، احتمالا ماهی ازطریق روده، آبشش یا مجاری بینی آلوده می‌شود.
بیماری‌زائی لاکتوکوکوس در گیش دم زرد درنتیجه اگزوتوکسینی است که عامل توسعه بیماری و تلفات می‌باشد. مطالعات اخیر نشان داده که ماهیان جوان حساس‌تر از ماهیان بالغ‌اند.
هر چند مطالعاتی در ماهی قزل‌آلا و شاه ماهی خاکستری نشان داده که همه سایزهای ماهی به لاکتوکوکوس گارویه حساس‌اند.
تشخیص
تشخیص کلینیکی و اپیدمیولوژی وابسته به مشاهده علائم و جراحات بیماری است. در سامانه پرورش اقلیمی ممکن است چندین پروسه عفونت مشاهده شود که موجب نشانه‌های بالینی یکسان شود.
بنابراین همیشه تائید تشخیص با روش‌های آزمایشگاهی به دنبال شناخت عوامل اتیولوژی، بهتر است. تشخیص اپیدمیولوژی وابسته به مطالعه پارامترهای محیطی ازقبیل افزایش دمای آب و کیفیت بد آب است که احتمالا باعث افزایش بیماری می‌شود.
نشانه‌های بالینی موجود در ماهیان شامل بی‌حالی، بی‌اشتهائی، شنای بی‌جهت، ملانوزیز، بیرون‌زدگی چشم یک طرفه یا دو طرفه، خونریزی در منطقه چشمی، خونریزی در ناحیه اطراف مقعد و باله ماهی و پرولاپس مقعد است.
در تشخیص آزمایشگاهی لاکتوکوکوزیس نمونه‌ها باید از ماهیان مرده که اخیرا بیمار شده‌اند یا ماهیان مرده نگهداری شده در دمای فریز اخذ شود. بسیاری از ارگان‌ها مثل کلیه و مغز اختصاصی‌اند اگرچه عامل ممکن از کبد، طحال، چشم، روده یا خون جدا شود.
تکنیک‌های سرولوژی بسیاری برای تشخیص لاکتوکوکوس گارویه استفاده شده ازقبیل آگلوتیناسیون اسلاید تست و آزمایش فلورسنت آنتی‌بادی و اخیرا روش سیتومتری شناور سریع (rapid flow (cytometry-based)) استفاده شده که برای پیدا کردن عامل در محیط کشت مخلوط مفید است.
درمان لاکتوکوکوس در ماهی
آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان یک روش اثرگذار در کنترل عفونت‌هائی که به‌وسیله میکروارگانیسم‌های جنس استرپتوکوکوس در ماهی ایجاد شده استفاده می‌شوند اگرچه یک‌سری از این مواد موجب افزایش مقاومت آنتی‌بیوتیکی شده‌اند.
اخیرا یک پروبیوتیک برای کنترل لاکتوکوکوزیس و استرپتوکوکوزیس در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان مورد مطالعه قرار گرفته است.
در گروه عدم درمان وقتی که ماهی بالاکتوکوکوس گارویه و استرپتوکوکوس اینیائی برخورد داده می‌شود مرگ ومیر ۱۰ تا ۷۵ درصد است ولی گروه درمان شده با پروبیوتیک سالم می‌ماند و مرگ ومیر ۶ درصد است.
فعالیت پروبیوتیک وابسته به تحریک ایمنی ذاتی ازقبیل افزایش تعداد لکوسیت‌ها، افزایش فاگوسیت‌ها و انفجار تنفسی است.
ایمنی‌زائی
واکسیناسیون جمعیت‌های حساس بهترین کار در کنترل لاکتوکوکوزیس است. همچنین واکسیناسیون طبیعی با گونه‌هائی از لاکتوکوکوس گارویه جدا شده از ماهیان فارم‌هائی که بیماری اتفاق افتاده انجام شده است.
امین نعمت اللهی - عباس مختاری (بخش بهداشت و بیماری‌های آبزیان، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه شهرکرد)
اسماعیل پیرعلی خیر آبادی (مدیریت شیلات و آبزی پروری استان چهارمحال و بختیاری)