به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ مشکلات سم یکی از بزرگترین عواملی است که ضرر و زیان زیادی را در گاوداری‌های شیری صنعتی بوجود می‌آورد، برخورد با این مشکل بر اساس متدی است که ۳۰ سال پیش پایه‌ریزی شده است.
یان ون گیست، مدیر شرکت اینتراکر اعتقاد به یک روش کامل وصحیح دارد: «تمامی عواملی که بر روی سلامت سم تاثیر می‌گذارند باید بخوبی کنترل شوند. و این مهم تا حد ممکن باید توسط دامدار انجام شود.»
در مقایسه با دهه ۷۰ تولیدات هر گاو به مقدار زیادی افزایش یافته و این امر باعث شده است که مقاومت کلی گاوها تحت فشار قرار بگیرد. بنابراین تعجب‌آور نیست که مشکلات سم به‌صورت شایع در حدود ۷۰ درصد گاوداری‌های شیری حادث شوند.
در اکثر موارد، حیوانات با گندیدگی سم درگیر می‌شوند، ضرر ناشی از مشکلات سم می‌تواند به ۲۵۰ یورو به ازای هر گاو در سال برسد این رقم برای یک مزرعه ۱۰۰ رأسی سالیانه ۲۵۰۰۰ یورو می‌شود.
(شکل 1)
امروزه استفاده از حمام سم در فارم‌های شیری متدوال است اما ون گیست در مورد کارایی این روش تردید دارد، وی به International Dairy Tapics گفت : «حمام‌های سم مشکلات زیادی دارند و فرمالین که اغلب استفاده می‌شود، کار سینوژنیک (سرطان‌زا) است.
بعلاوه این روش به‌ندرت موثر بوده و دوزهای استفاده شده اغلب اشتباه می‌باشد، حمام سم تمیز نیست و یا محصولات اشتباه، استفاده می‌شوند. به همین دلیل حمام سهم بیشتر منبع آلودگی می‌باشد تا اینکه یک راه‌حل برای مشکلات سم باشد.
هر گاوداری می‌داند، گاوهایی که مشکلات سم دارند همیشه آخرین گاوهایی هستند که از حمام سم رد می‌شوند. در این مرحله حمام سم به اندازه‌ای آلوده است که نمی‌توان امید بهبود و تأثیری از آن داشت.
رهیافت چند گانه
بر اساس سال‌ها تجربه و دانش، ون گیست روشی را پیشنهاد کرد که یک راه‌حل چند گانه می‌باشد. براساس این روش 5 فاکتور وجود دارد که عمیقاً بر روی سلامت سم تأثیر می‌گذارد. علاوه بر مراقبت از سم، تغذیه، استراحت گاو، دوره خشکی و پرورش نیز نقش مهمی خواهند داشت.
اگر وضعیت آسایش و استراحت گاو به‌صورت مناسب باشد و مراقبت از سم به‌درستی انجام شود اما دوره خشکی طولانی‌تر از زمان ایده‌آل باشد، شاهد مشکلات سم خواهیم بود. شرایط محیطی مانند آب و هوا و نژاد نیز ایفای نقش می‌کنند. حیوانات پرتولید، با سم‌های کوچک احتمال درگیری سم بیشتری نسبت به حیوانات باسم‌های بزرگتر دارند.
چک لیست سلامت سم
شرکت اینتراکر چک لیست مخصوصی را برای کمک به گاودارها جهت تضمین سلامت سم تهیه کرده که با استفاده از این چک لیست، فاکتورهای مختلفی در گاوداری شیری را می‌توان ارزیابی کرد مانند: وضعیت کف، آب و هوا، تغذیه، تعداد دفعاتی که سم‌چینی انجام می‌شود و درصد حیواناتی که مشکلات سم دارند.
سم چینی منظم
ون گیست نشان می‌دهد که مراقبت از سم بصورت پیشگیرانه بخشی از مدیریت اجرایی است که بوسیله آن، گاودارها می‌توانند از مشکلات آتی سم که به فرم‌های شدید وحاد می‌انجامد، جلوگیری فعال کنند.
بعلاوه گاوها، اثر این مراقبت‌های پیشگیرانه را بصورت افزایش تولید شیر پاسخ می‌دهند (جدول 1). بنابراین بسیار اهمیت دارد که سم‌چینی به‌صورت صحیح انجام شود.
جدول ۱- میزان اثر مشکلات سم برروی بازدهی تولید گاو شیری (منبع: دانشگاه کشاورزی واگنینگن)
|
|
با مشکلات سم |
بدون مشکلات سم |
تفاوت |
|
تولید شیر (کیلوگرم) |
25/6 |
28/8 |
+ 3/2 |
|
فاصله بین زایش‌ها (روز) |
385/5 |
376/5 |
-9 |
گاودارها می‌توانند این کار را خودشان انجام دهند و یا با یک سم‌چین قرار داد ببندند، سم‌چین‌ها معمولاً مهارت زیادی در این کار دارند که نهایتاً برای سلامت سم مفید می‌باشد.
اینتراکر پیشنهاد می‌کند که سم‌چینی حداقل ۲ بار در سال بوسیله یک فرد متخصص انجام شود. دامدارانی که این کار را خودشان انجام می‌دهند باید دانش کافی داشته باشند تا بتوانند به‌درستی کار را انجام دهند و همچنین علائم مشاهده شده حین کار را تشخیص بدهند (تا بتوانند نسبت به درجه‌بندی سلامت سم تصمیم بگیرند).
ون گیست اضافه می‌کند که نکته اخیر خیلی مهم است بسیاری از دامداران اظهار می‌دارند که بیش از یک بار است نسبت به اصلاح سم اقدام می‌کنند ولی این گفته اکثراً صحیح نیست.
اگر دامدار علائم سم را ثبت نماید، هر زمانی که سم‌های حیوانات را می‌چیند می‌تواند دلایل تغییرات را سریع‌تر پیدا کرده و مشکل را به روشی صحیح حل نماید. چراکه دلایل مختلفی امکان وجود دارند مثلا: تغذیه و رژیم نادرست، محل استراحت نامناسب، عدم توجه به کف‌های شیاردار، وجود کود بیش از حد در محل استراحت و راهروهای گاوداری و یا آب وهوای بیش از حد مرطوب در گاوداری.
اگر این فاکتورها حل شوند، سطح سلامت عمومی سم‌ها در گله به مقدار زیادی در حداقل زمان ممکن افزایش می‌یابد. پس برای اینکه سلامت سم‌ها در یک گاوداری شیری حفظ شده و بهبود یابد باید به موارد مختلفی توجه کرد.
مراقبت از سم
- سم‌چینی حداقل دو بار در سال
- استفاده از مواد مراقبت از سم به‌صورت پیشگیری و درمان
تغذیه
- اطمینان از وجود مواد ضروری و کافی در جیره برای جلوگیری از اسیدوز شبکه: این مورد به حد قابل توجهی ریسک التهاب سم را کاهش می‌دهد.
- اطمینان از تغییرات تدریجی و حداقل در جیره
- چک کردن و کنترل آن که آیا دام‌ها تمام جیره را می‌خورند یا نه: این مورد نشانه‌ای از فعالیت حیوان می‌باشد.
آسایش گاو
- کاهش میزان عفونت با پاک کردن کود یا تنظیم کردن تهویه
- گاوداری‌ها باید یک بهاربند به حد کافی بزرگ و با ابعاد مناسب داشته باشند. بطوری که ٪۸۰ گاوها و در زمان ۳ساعت پس از شیردوشی در بهاربند دراز بکشند و زمان انتظار برای دراز کشیدن هر گاو بیش از ۵ دقیقه نباشد.
- اطمینان از پاک شدن کود بطوری که شیارهای بهاربند تمیز بمانند، درنتیجه سم تمیز مانده و ریسک درگیری و مشکلات سم کاهش می‌یابد.
- اطمینان از وجود یک تهویه مناسب در جایگاه گاوها و وجود هوای تازه، هوای با رطوبت بالا زمینه رشد مناسبی را برای میکروارگانیسم‌ها فراهم می‌کند.
منبع: Jan Van Geest- Intracare B. V
ترجمه: دکتر مهرداد رستم‌زاده - شرکت مشاوران دامین طب روز