به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ جانداران در دنیای اطراف خود رفتارهای متفاوتی را از خود بروز می‌دهند. این رفتارها به‌صورت زیر قابل دسته‌بندی است:
- رفتارهای تغذیه‌ای (هضمی)
- رفتارهای تولیدمثلی (جنسی)
- رفتارهای دفعی
- رفتارهای مادرانه
- رفتارهای دفاعی
- رفتارهای جستجوگرانه
- رفتارهای پناه بردن
- رفتارهای اجتماعی
در این خبر بیشتر با رفتارهایی که با راه‌های تولید در ارتباطند بحث می‌کنیم.
رفتار تغذیه‌ای دام
یکی از رفتارهایی که بر روی اکثر حیوانات قابل بررسی است و در همه سنین اتفاق می‌افتد رفتار تغذیه‌ای است که شامل مکیدن نوشیدن و خوردن است. این رفتار در سلامت حیوان نقش بسزایی دارد.
رفتار تغذیه‌ای در سنین مختلف متفاوت است. برای مثال در اوایل زندگی اکثر حیوانات رفتار مکیدن را به‌عنوان رفتار تغذیه‌ای انتخاب می‌کنند. در گوساله شیرخوار مکیدن رفتار خوبی است ولی در سنین بالا این رفتار ناهنجار است و باید از آن گرفته شود.
پستانداران جهت انتقال مواد خوراکی به دستگاه گوارش رفتارهای متفاوتی بر اساس ساختار بدنشان از خود بروز می‌دهند.
به‌عنوان مثال باتوجه به اینکه اسب‌ها دارای دندان‌هایی در فک بالا و پایین هستند قادرند علوفه را گاز زده و مقدار زیادی دانه را به‌اصطلاح بجوند در صورتی که در گاو به‌دلیل نداشتن دندان‌های پیشین در فک بالا از پیچیدن زبان به دور علوفه و حرکت سریع سر به طرف جلو باعث بریدن خوشه علوفه می‌گردد.
گوسفند و بز همانند گاو می‌چرند اما در گوسفند بدلیل اینکه لب بالا دارای شکافی می‌باشد و همچنین می‌تواند از دندان استفاده کند از سطح پایین‌تری علوفه را می‌تواند برداشت کند. و بزها نیز علاوه بر موارد فوق چون از هوش بالایی برخوردارند سر شاخه‌ها و علوفه‌های تازه را بیشتر ترجیح می‌دهند.
رفتار تغذیه‌ای حیوان بستگی به نوع پوشش مرتعی نیز دارد. چون حیوان ابتدا دوست دارد علوفه مورد طبع خور را مصرف کند و در آخر سراغ علوفه که خوش خوراکی کمی دارد، می‌رود.
رفتار دفعی
شامل ادرار و مدفوع است که در حیوانات مختلف متفاوت است اکثر حیوانات اهلی مدفوعشان را در مسیر به‌صورت کاملا تصادفی می‌گذارند.
معمولا رفتارهای دفعی ناشی از اجداد وحشی حیوان است و جنبه ارثی و ژنتیکی دارد البته می‌توان بعد به نوعی ازطریق مدیریت تغییرات محسوسی پیدا کند.
همانطور که گفته شد حیوانات اولا مدفوع را به‌صورت تصادفی در مسیر می‌گذارند ثانیا دام‌ها هیچ ابایی ندارند که بدنشان به مدفوع آلوده شود. دیده شده است که هنگامی‌که دام‌ها به‌صورت گروهی در چراگاه‌ها دراز می‌کشند اکثریت آنها هنگام بلند شدن رفتار دفعی از خود نشان می‌دهند.
گاوها می‌توانند در حالت راه رفتن نیز دفع کنند. مشاهده شده است که در طول دوره شیر دادن احساس مدفوع کنند. به همین خاطر پراکنده شدن مدفوع و کثیف شدن بدن حیوان بیشتر در این گونه دیده می‌شود.
گاوها اغلب به‌صورت ایستاده مدفوع می‌کنند که به‌صورت یک توده مرتب دیده می‌شود. رفتار دفعی در گوسفند مشابه گاو می‌باشد اما با تفاوت‌های جزئی. برای مثال هنگام ادرار کردن قوچ بیشتر موقعیت غوز کردن را به خود می‌گیرد در صورتی‌که در میش به صورت چمباتمه‌ای این رفتار را نشان می‌دهد.
درمورد طیور نیز رفتار تصادفی صادق است. در مورد اسب گزارش شده است که مدفوعشان را در موقعیت و مکان معیین می‌گذارند. البته اگر چنانچه در جایگاه نریان همراه به تعدادی از مادیان زندگی کنند خطوط خارجی مدفوع نشان‌دهنده قلمرو آن حیوان می‌باشد.
رفتارهای تولیدمثلی (جنسی)
رفتار جنسی یکی از مهمترین رفتارهایی است که در افزایش بازده تولید نقش دارد. در حیوانات رفتار جنسی رابطه مستقیمی با هورمون‌ها دارد و در برخی از حیوانات این رفتار در روز و فصل و درجه حرارت خاص بروز می‌کند و مراحل مختلفی دارد که از اظهار عشق شروع و تا مرحله جفت‌گیری ادامه می‌یابد.
رفتار جنسی خیلی مهم است چون پاسخ مستقیمی به ازدیاد نسل می‌باشد. در دنیای طبیعی رفتارهای جنسی و پذیرش جنس مخالف در زمان معینی می‌باشد در غیر این اوقات به هیچ عنوان رفتار جنسی صورت نمی‌گیرد و هنگام بروز رفتار جنسی مخصوصا در مرحله فحلی نمود خاص خود را دارد.
مثلا در شتر نشستن را ترجیح می‌دهد و یا در گاو نر می‌ایستد و اجازه پرش می‌دهد. درجه حرارت هم در این رفتار تاثیر دارد. اگر در مرحله اول آبستن باشد بعد از یک سیکل خاص این رفتار صورت می‌گیرد.
رفتارهای مادرانه در دام
این رفتار در تمام حیوانات قابل دیدن است که شدت آن بستگی به نحوه پرورش و پایه‌های ارثی دام دارد. این رفتار کمی قبل از زایش و تا زمان از شیرگیری ادامه پیدا می‌کند. وقتی زمان زایمان گاو فرا می‌رسد حیوان خود را از گله جدا کرده و به محلی می‌رود که دور از دید باشد.
پس از اینکه نوزاد متولد شد مادر روی پاهای خود می‌ایستد و به آرامی به سمت گوساله می‌رود و به دقت گوساله را وارسی می‌کند و بعد از چند دقیقه شروع به لیسیدن حیوان می‌کند که باعث تقویت احساس مادرانه و تحریک سیستم تنفسی می‌شود و همراه با آن صداهایی از خود بروز می‌دهد و نیم ساعت بعد گوساله به حالت لرزان بلند می‌شود و با آزمون و خطای ناشیانه به سمت پستان رفته و شروع به خوردن می‌کند.
بعد از این مرحله گاو از گوساله جدا و به گله می‌رود. و از دور مراقب گوساله است. پس از طی 3-4 روز گوساله اجازه ورود به گله را دارد.
درمورد گاو مشاهده شده است که در طول دوره شیر دادن احساس مالکیت دارد یعنی اگر گوساله با مشکلی مواجه شد به‌سرعت به سمت گوساله رفته و حالت تهاجمی نسبت به حیوانی که مزاحم گوساله‌اش شده است می‌گیرد و یا حتی ممکن است به آن جاندار آسیب رساند.
در مورد اسب نیز رابطه مادر و فرزندی بیشتر است و ازطریق صدا این رابطه ایجاد می‌شود و در بز این رابطه شدیدتر است.
رفتارهای دفاعی (تهاجمی)
جزو رفتارهایی است که در تمام حیوانات دیده می‌شود که ناشی از عوامل زیر است:
1- رقابت در جهت کسب جنس ماده
۲- رقابت به‌خاطر قلمرو
٣- رقابت به خاطر ابقای برتری در گله
4- رقابت به خاطر کسب غذا
بیشترین رفتارهای خشونت‌آمیز در حیوان زمانی بروز می‌کند که به دنبال جفت می‌باشد در گله‌های اسب هنگامی‌که فصل جفت‌گیری شروع می‌شود وجود یک نر غریبه در گله آغاز رفتار تهاجمی در بین جنس نر است.
تحقیقات نشان می‌دهد که در گله‌هایی که تعدادی از نرها در ابتدا با یکدیگر زندگی می‌کنند رفتارهای تهاجمی کمتر دیده می‌شود و این ممکن است ناشی از قبول احساس برتری باشد.
رفتارهای تهاجمی در حیوانات علاوه بر خصوصیات ذاتی ناشی از عملکرد هورمون‌ها است. به‌طوری‌که برهم خوردن میزان بعضی از هورمون‌ها در خون بروز رفتارهای تهاجمی را باعث می‌شود.
اگر چنانچه جنس نر را اخته کنیم رفتارهای تهاجمی آن کاهش می‌یابد. با اخته کردن هورمون تستوسترون را کاهش می‌دهیم. در قوچ پایین آوردن سر و در اسب خارج شدن از محوطه درگیری و تنها گذاشتن گله و پرسه زدن در گله نشان‌دهنده قبول برتری دیگری است.
رفتارهای جستجوگرانه (اکتشافی یا بازجویی)
هر جانداری خاصیت کنجکاوی دارد و در سیستم گاوداری و گوسفند داری همین گونه است. بو کردن و شنیدن نقش زیادی در اکتشاف دارند.
این نوع از رفتار شامل اکتشاف محل سکونت و یا آشنا شدن با جانداری بیگانه است، که از طریق دیدن و لمس کردن و بو کردن و حتی چشیدن هم اتفاق می‌افتد.
احشام اشیایی که برایشان ترس‌آور نیست به آرامی به آن نزدیک شده و گوش‌ها و چشم‌ها به آرامی به سمت شی هدایت شده و با بو کردن و لمس کردن آن را وارسی می‌کنند. این حالت در هر حیوانی که به‌تازگی وارد گله شده است کاملا قابل مشاهده است.
رفتار پناه بردن (جستجوی سر پناه)
تمام گونه‌های حیوانی برای حفاظت خود دربرابر نور آفتاب و باد و باران به‌دنبال یا تلاش در جهت پیدا کردن سر پناه می‌گردند. در هنگامی‌که باد به شدت می‌وزد مخصوصا درمورد گاو و گوسفند حیوان رفتاری در جهت کاهش استرس از خود بروز می‌دهد. یعنی پشت به باد قرار می‌گیرد.
همانطور که گفته شد حیوانات به‌صورت خودکار سعی می‌کنند خود را درمقابل عوارض جوی محافظت کنند. که در اغلب احشام در روزهای گرم زمانی که برای چریدن بیرون از جایگاه می‌آیند که هوا خنک‌تر و یا خورشید غروب کرده باشد.
در مورد گاومیش خلاف مورد است یعنی در طوفان شدید در جهت طوفان حرکت می‌کند و به اصطلاح خود سوی از خود نشان می‌دهد و رودروی طوفان قرار می‌گیرد.
رفتارهای اجتماعی (گله‌ای)
رفتار گله‌ای در اکثر حیوانات قابل مشاهده است. و معمولا حیوانات ترجیح می‌دهند به‌خاطر حفاظت در مقابل دشمن و نیز امکان توسعه قلمرو خوراکی از این رفتار استفاده کنند.
اندازه گله که ناشی از رفتار گله‌ای می‌باشد بستگی به میزان چراگاه قابل دسترس است. رفتار گله‌ای در گوسفند نسبت به سایر نشخوارکنندگان قوی‌تر است. این حیوان بدلیل ترسو بودن و بی‌دفاع بودن گرایش شدیدتری به زندگی گله‌ای دارد.
آزمایشات نشان می‌دهد که نگهداشتن حیوان در گله برخی از رفتارها را بیشتر می‌کند. مثل رفتار مادرانه و تولید شیر.
رفتار گله‌ای باعث شادابی گله می‌شود. در اسب هم رفتار گله‌ای مشاهده می‌شود. حیوان نیز مانند دیگر موجودات در زمانی که در دست انسان اسیر شد نیاز به توجه او دارد. رفتارهای اجتماعی یا عاطفی و یا ارتباطی با انسان نیز مشاهده می‌شود. به صورتی که حیوان با انسان انس می‌گیرد و نوعی ارتباط با انسان بر قرار می‌کند.
زرین زنجانی (کارشناس علوم دامی)