به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ با محدودشدن ابزارهای ما در کنترل بیماریها، توجه درست و بیشتر به تغذیه و خوراک - به‌عنوان اهرم موثر در پیشگیری و درمان - اهمیتی روز افزون می‌یابد.
حفظ سلامت طیور، چالشی است که هر روز بیشتر با اهرم تغذیه مورد نشانه‌گیری قرار می‌گیرد. با توسعه راهبردهای جدید مبتنی بر ممنوعیت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، دانش ما در مورد "نقش تغذیه در سلامتی" نیز رشد و گسترش یافته است.
حدود یک ونیم سال پیش عده‌ای از دانشمندان در کنفرانس‌هایی با تمرکز بر "نقش و کارآیی تغذیه در حفظ سلامتی گله" به بیان مطالب علمی و ترویجی پرداختند. چکیده‌ای از گفته‌های این پژوهشگران در زیر می‌آید.
مدیریت بیماری طیور
دکتر استیو آر کولت از مرکز پژوهشی تشخیصی طیور دانشگاه جورجیا گفت:
در سیستم‌های متراکم پرورش طیور بدون استفاده از محرک‌های رشد آنتی‌بیوتیکی، با رشد و تکثیر شدید میکروب‌های گوارشی مواجه خواهیم شد.
از آنجا که پرورش طیور، تبدیل اقتصادی خوراک Feed به غذا Food است، کنترل این ریسک‌ها و بیماری‌های متعاقب آنها اهمیتی فوق‌العاده می‌یابد.
اما بیماریها تنها زمانی در گله خود را نشان می‌دهند که اختلال عملی در سوخت وساز و یا روندهای تعادل حیاتی، خود را به شکل افت محسوس تولید و یا بهره‌وری اقتصادی نمایان سازد.
کوچکترین تغییرات روده‌ای، تاثیر شدیدی بر ضریب تبدیل غذایی می‌گذارد؟
علت این اتفاق نیز یا بی‌اشتهایی و خوراک نخوردن پرنده بیمار، و یا اثرات خاص بیماری بر پروسه‌های فیزیولوژیکی، سوخت وساز تغذیه‌ای، تنفس یا دفع می‌باشد.
در عوض در بیماری‌های تنفسی، زمانی که بر پایه نشانه‌های اولیه بیرونی به آسانی قابل تشخیص‌اند، درگیری گوارشی خفیف بسیار خطرناک و مرموز است، چراکه پرنده‌ها تا زمانی که بیماری بصورت کاملا پیشرفته در نیامده باشد، بصورت "طبیعی" غذا می‌خورند و آب می‌نوشند.
وی افزود: روش‌های کنونی ارزیابی سلامتی روده‌ها مبتنی بر بررسی و درجه‌بندی زخم‌ها است. در حالی که کوچکترین تغییر میکروسکوپی در پرزها و شیارهای روده‌ای، تاثیر شدیدی بر ضریب تبدیل غذایی می‌گذارد، این روش قابلیت تشخیص زودهنگام تغییرات اولیه در سلامت کلی روده‌ها را ندارد.
دکتر کولت گفت: ترکیب امروزی میکروفلور روده‌های طیور، تا حد زیادی انعکاسی از قرن‌ها انتخاب و اصلاح نژاد است که تغییرات آن با نسل‌کشی سریع، برنامه‌های انتخاب نژاد و نیز استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در خوراک، سرعت و پیچیدگی بیشتری یافته است.
از آنجا که اهرم‌های انتخابی در زمان انتقال جمعیت‌های میکروبی به رستنگاه‌های جدید نیز زیاداند، پیشرفت در انتخاب نژاد و واریته‌ها در جهت بهبود و مطلوب ساختن میکروفلور نیز در طی زمان ممکن خواهد بود.
درست است که میکروب‌های بیماریزای محیطی با تخلیه گله، برنامه شستشو و بیوسکوریتی، و... به کمترین حد ممکن می‌رسند، اما از یک سو میکروب‌های بیماریزای روده‌ای، با هر دستکاری کوچکی یکباره سر از گور در می‌آورند و از سوی دیگر فلور میکروبی مفید روده‌ای فقط با تقویت‌های مستمر، ذره ذره بهبود می‌یابد!
دکتر کولت اظهار داشت: نتایج اساسی و منافع مشهود هضم و جذب سالم را می‌توان با "افزایش غلظت و دسترسی مواد در بدن پرنده"، یا "کاستن از مقدار افزوده شده مواد مغذی به جیره بدون اثر نامطلوب بر سلامتی" برشمرد و دید.
مثلا افزودن اسیدهای آلی یا آنزیم‌ها به جیره و متعاقبا کاهش درصد مواد مغذی آن، به دفع اثر سوهضم ناشی از گوناگونی میکروب‌ها کمک می‌کند.
دکتر کولت در پایان تاکید کرد که برای پیروزی بدون مواد شیمیایی و آنتی‌بیوتیکی، به کشف ابزارهای جایگزین نیاز داریم. چرا که بیشتر بیماری‌های گوارشی دارای علل چندگانه هستند و ریشه‌کنی کامل آنها به‌علت تغییر مستمر جمعیت میکروبی روده، بسیار سخت و غیرعملی یا غیرممکن است.
گنج های تغذیه ای
دکتر بروک دی همفری از دپارتمان علوم دام و طیور پارک پژوهشی دانشگاه مریلند درباره اثرات فعالسازی سیستم ایمنی بر تغییرات رفتاری و فیزیولوژیک موثر بر نابودسازی میکروب‌های بیماریزا در طیور سخنرانی کرد.
وی گفت: بسیاری از تغییرات فوق موجب کاهش توان پرنده در رسیدن به حداکثر پتانسیل ژنتیکی‌اش می‌شوند. زمانی که پرنده در حال مقاومت علیه بیماری است، درست مانند دو کفه یک ترازو، فعالیت بیشتر سیستم ایمنی‌اش مقارن با کاهش عملکردش است.
در این مواقع به حداقل رساندن خرج‌کرد پرنده برای مقاومت ایمنی، راه مهمی برای بهبود عملکرد و کمک به رفاه پرنده است.
از آنجا که در جهت تضمین رشد، نگهداری و عملکرد مناسب، سیستم ایمنی به مواد مغذی در مقادیر و زمان‌های مناسب نیاز دارد، تغذیه خلاق ما را در رسیدن به این مطلوب یاری می‌کند.
هنگام طراحی و ترکیب جیره متناسب با پاسخ ایمنی مطلوب، نوع و مقدار مواد مغذی پیشنهادی باید از لحاظ تامین کامل - و اینکه برای کدام بعد از فعالیت ایمنی طراحی شده‌اند - مورد توجه ویژه قرار گیرند.
تامین مقادیر فقط بر اساس حداقل نیاز پرنده - که می‌توان آن را تامین لازم، نام گذاشت - بر پاسخ ایمنی و سلامت کلی پرنده تاثیر منفی می‌گذارد.
حتى رهیافت‌های تغذیه‌ای برای تقویت کارکرد ایمنی باید بر تامین مواد مغذی‌ای تمرکز کنند که با بهبود اجزاء جیره – در جهت بهبود عملکرد ایمنی - پرنده را سر "میل" آورند.
تغذیه با اسیدهای آلی، پروبیوتیک‌ها و پری‌بیوتیک‌ها، منجر به سلامت روده‌ها و تقویت واکنش ایمنی روده‌ای و سیستماتیک به میکروب‌های بیماریزا می‌گردد.
اگرچه سازوکارهای دقیق این مواد در تاثیر بر عملکرد ایمنی شفاف نیست، اما کاربرد آنها سیستم ایمنی خونی، سلولی و مادرزادی را تقویت می‌کند.
استیلای پروبیوتیک ها
دکتر ریچارد دوکاتل دیگر سخنران این کنفرانس‌ها از دانشگاه گنت بود. وی گفت:
درگیری و چالش مستمر لوله گوارشی، تشخیص دوست و دشمن - یا خودی و غیرخودی - است. مع‌الوصف سویه‌های باکتریایی فراوانی وجود دارند که اثر مثبتی بر سلامت روده‌ای و بهبود بالانس آن دارند و بطو کلی آنها را پروبیوتیک می‌نامیم.
روز به روز مشخص‌تر شده است که هضم ضعیف و "عوامل ضد تغذیه‌ای" با هم در تعامل‌اند و با ایجاد یک واکنش التهابی تحت بالینی در مخاط روده‌ای موجب کاهش عملکرد کلی و گاه بیماری می‌شوند.
به همین منظور افزودنی‌های تغذیه‌ای متعددی برای ارتقا هضم و خنثی کردن اثر آن "عوامل ضد تغذیه‌ای" در جیره طراحی شده‌اند.
ثابت شده است که تغذیه با این افزودنی‌ها، ازجمله پروبیوتیک‌ها، نتایج تضمینی در درمان بیماری‌های التهابی روده‌ها و دیگر ارگان‌ها دارد.
سرنوشت آینده بهبود سلامت روده ازطریق افزودنی‌های خوراک در دست حد نصاب یا کفایت مولکول‌هایی قرار گرفته است که حکم چراغ سبز برای میکروب‌های مفید و چراغ قرمز برای میکروب‌های بیماریزا را دارند.
افزودنی های گیاهی
الیاس گیان تناس، از لابراتوار تغذیه و پرورش دام دانشگاه تسالی نیز توضیح داد که در میان جایگزین‌های آنتی‌بیوتیک‌های محرک رشد، گیاهان معطر، عصاره گیاهان و روغن‌های ضروری از جایگاه مستحکم و والایی برخوردارند.
طی ۲۰-۳۰ سال گذشته، دانشمندان به جد دریافته‌اند که علاج‌های سنتی تا چه حد موثر می‌باشند.
گیاهان معطر و مشتقات آنها توان فعالیت ضدمیکروبی و ضد انگلی دارند و اثرات ضدویروسی و آنتی‌اکسیداتیو آنها نیز مشخص شده است. گیاهان (ادویه) و متابولیت‌های آنها نیز سیستم ایمنی را تحریک می‌کنند.
البته اثرات گیاهان معطر و مشتقات آنها در زندگی و رشد و عملکرد طیور - احتمالا به‌علت اثر آنها روی میکروفلور و پروتوزواهای روده و نیز سوخت وساز پرنده - بشدت متغیر است.
البته امکان اثربخشی آنها فقط در میکروفلور گوارشی و پروتوزوآهای روده‌ای نیست بلکه اغلب بر روی متابولیسم آنها است. ترکیب متغیر آنها نیز به‌عنوان یک فاکتور درنظر گرفته می‌شود.
منبع: Poultry International, March 2009
ترجمه و اقتباس: دکتر امیررضا بیدگلی