به گزارش «سرویس دام، طیور و آبزیان» «ماکی دام - پایگاه خبری صنعت دام، طیور و آبزیان»؛ میزان مصرف آب در پرندگان تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار دارد که عبارتند از: گونه پرنده، سن، اندازه، دمای محیط، نوع غذا و میزان غذا.
درضمن باید توجه کرد که معمولا مصرف آب با اندازه بدن رابطه عکس دارد و روزانه حدودأ بین ۵ تا ۳۰ درصد وزن بدن خواهد بود. همچنین مصرف آب در پرندگان جوان بیشتر از بالغین است.
عواملی نظیر عدم دسترسی به آب، خونریزی و نیز استفاده از مایعات نمکی غلیظ موجب بروز تشنگی می‌شود که دلیل آن آزاد شدن آنژیوتنسین-۲ می‌باشد. آنژیوتنسین-۲ موجب آزاد شدن آرژنین وازوتوسین یا همان هورمون ضد ادراری (ADH)، آلدوسترون و کورتیکوسترون می‌شود.
آرژنین وازوتوسین موجب افزایش بازجذب آب در توبول‌های کلیوی و مجاری جمع‌کننده می‌گردد، در ضمن در کنار این‌ها عوامل عصبی- هورمونی دیگری نیز در تنظیم مصرف آب نقش دارند.
اختلالات هیپوتالاموس و نیز نقص در تولید ADH توسط هیپوفیز خلفی منجر به ایجاد عارضه دیابت بی‌مزه (Diabetes Insipidus) می‌شود که درنتیجه آن تکرر ادرار (Poly uria) و تشنگی مفرط (Poly dipsia) بروز خواهد کرد.
توانایی کلیه‌های پرندگان برای حفظ و دفع آب نسبت به پستانداران از دامنه تغییر بیشتری برخوردار است. به‌طوری که پرندگان باتوجه به وضعیت آبی بدن خود می‌توانند بین ۱ تا ۳۳ درصد آب دفع کنند.
کلر
کلر آنیونی است که بیشترین تراکم مایع خارج سلولی را به خود اختصاص داده است. کلر و سدیم جزء مهمترین ترکیبات پلاسما ازلحاظ فعالیت اسمزی محسوب می‌شوند.
چنانچه میزان غلظت کلر پلاسما کمتر از ۱۰۰ میلی‌اکی والان در لیتر باشد عارضه هایپو کلریدمی یا کاهش کلر خون بروز می‌کند و درصورتی‌که این میزان به بیش از ۱۲۰ میلی‌اکی والان در لیتر برسد عارضه هایپرکلریدمی (Hypochloridemia) یا افزایش کلر خون رخ می‌دهد.
این شرایط به‌ندرت در پرندگان اتفاق می‌افتد. عارضه هایپر کلریدمی، می‌تواند بر اثر ازدست رفتن آب بدن و یا مصرف زیاد نمک رخ دهد.
پتاسیم
پتاسیم یک کاتیون داخل سلولی مهم است. بنابراین در صورتی‌که همولیز رخ دهد و یا سلول‌ها با تأخیر جداسازی شوند، غلظت پتاسیم سرم یا پلاسما به‌طور کاذب افزایش خواهد یافت.
هایپرکالمی (Hyperkalemia) یا افزایش پتاسیم خون واقعی زمانی رخ می‌دهد که غلظت پتاسیم به بیش از ۴ میلی‌اکی والان در لیتر برسد. هایپرکالمی به‌دنبال نارسایی کلیوی به همراه کاهش ترشح پتاسیم، اسیدوز و نکروز شدید بافتی بروز می‌کند.
هایپوکالمی یا کاهش پتاسیم خون در بیشتر گونه‌ها هنگامی اتفاق می‌افتد که غلظت پتاسیم پلاسما کمتر از ۲ میلی‌اکی والان در لیتر باشد. هایپوکالمی معمولا بر اثر اسهال مزمن، بی‌اشتهایی طولانی مدت و آلکالوز ایجاد می‌شود.
در مواقعی که پرنده به بی‌اشتهایی مزمن مبتلا شده، چنانچه به‌منظور مایع درمانی از مایعات حاوی پتاسیم پائین استفاده شود، ممکن است میزان پتاسیم پلاسما رقیق شود و به سطح هایپوکالمی برسد. در این صورت ممکن است افت کلیوی پتاسیم نیز افزایش یابد.
درضمن عدم تعادل پتاسیم پلاسما می‌تواند منجر به ضعف عضلانی و نیز اختلالات خطرناک قلبی (نظیر کندی ضربان قلب و ایست قلبی) شود. هایپوکالمی را می‌توان با افزودن پتاسیم به مایعات درمانی برطرف نمود.
فسفر
غلظت فسفر پلاسما، به‌طور عمده توسط دفع کلیوی که از طریق پاراتورمون تحریک می‌شود، تنظیم می‌گردد. در پرندگان جوان و در حال رشد، غلظت فسفر پلاسما بیشتر از پرندگان بالغ می‌باشد.
در صورتی که میزان فسفر پلاسما کمتر از ۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، عارضه هایپوفسفاتمی (Hypophosphatemia) یا کاهش فسفر خون روی می‌دهد.
عواملی نظیر کاهش ویتامین D3، سوء جذب و گرسنگی مفرط می‌توانند بروز این ضایعه را تسریع کنند. درضمن، درمان طولانی مدت با داروهای کورتیکوستروئیدی در پرندگان نیز موجب هایپوفسفاتمی خواهد شد.
هایپرفسفاتمی یا افزایش فسفر خون، عارضه‌ای است که درصورت بیشتر شدن فسفر از میزان ۷ میلی‌گرم در دسی‌لیتر بروز خواهد کرد.
عواملی که با این عارضه در ارتباط هستند، عبارتند از: بیماری شدید کلیوی به‌علت کاهش تصفیه گلومرولی، افزایش ویتامین D3 را که موجب افزایش جذب روده‌ای فسفر می‌شود و نیز وجود مقادیر زیاد فسفر در جیره.
درضمن وجود همولیز نیز موجب بروز افزایش کاذب در غلظت فسفر خواهد شد و همینطور پلاسمایی که به‌مدت طولانی در تماس با گلبول‌های قرمز و سایر سلول‌ها قرار گرفته نیز موجب نشت فسفر داخل سلولی خواهد شد.
گردآوری و ترجمه: ایمان پژوهنده - دانشجوی دکترای دامپزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج